از هلسینکی تا پکن

در جهان سیاست، گاه با رتبه بندی اولویت ها و مقدورات روبه رو هستیم و گاه این دو مولفه مهم در زنجیره ای از تحولات به هم پیوسته ورای مولفه های ثابت سیاسی و ائتلاف های عمیق سیاسی تغییر می کند. تحولات برجامی پساخروج آمریکا اکنون چنین روندی به خود گرفته است.در درون فرایند شکاف فرا آتلانتیکی و در میانه جنگ تجاری و موضوعات اختلافی نظیر روسیه، ناتو و اوکراین، همه نگاه ها به برجام گره خورده است.

ورای فضای دیروز نشست سرای آمریکا - روسیه در هلسینکی و تاکید 'ولادیمیر پوتین' رییس جمهوری روسیه برحفظ توافق برجام، تحولات تازه در حوزه برجامی نشان می دهد که میزان حمایت های عملی از این توافق به سرعت در حال افزایش است. این گزاره را زمانی می توان درک کرد که در دو روز گذشته بار دیگر طیفی از کشورها با حمایت های شفاهی و بیانیه های گروهی، این توافق را به عنوان نماد پیروزی دیپلماسی چندجانبه معرفی کرده و به دنبال ایجاد راهکارهای عملی برای تضمین آن برآمده اند.

فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیروز در پایان نشست وزرای خارجه عضو اتحادیه اروپا در بروکسل گفت : 28 کشور عضو اتحادیه اروپا در آخرین نشست خود موضوع قانون مسدودسازی تحریم های آمریکا علیه شرکت های اروپایی را بررسی کرده اند و تمام راه ها را برای ادامه همکاری با ایران در نظر خواهیم گرفت.

موگرینی همچنین در حساب کاربری توئیتر خود نوشت: آقای ترامپ! کشورهای اروپایی درخواست شما را رد می کنند.
اظهارات مسوول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حالی انجام گرفت که وی چندی پیش با مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا، با محوریت ایران دیدار و گفت وگو کرد. در این دیدار، پمپئو از موگرینی خواسته بود تا اروپا همه گزینه های لازم را برای منزوی کردن ایران به کار بندد.
پارلمان اروپا قانون موسوم به «قانون مسدودکننده» را در نوامبر سال 1996میلادی در مناقشه بر سر تحریم‌های آمریکا علیه کوبا، ایران و لیبی تصویب کرد. کنگره آمریکا در آن زمان با تصویب قانون تحریم‌های این سه کشور از جمله شرکت‌های خارجی سرمایه‌گذار در بخش انرژی ایران را با خطر تحریم روبه رو کرده بود.
با جریان افتادن دوباره این قانون در موضوع برجام، می توان امیدوار بود که یک روند و فرایند مشترک در اروپا برای مقابله با تحریم های ثانویه آمریکا ایجاد خواهد شد.
در سوی دیگر، روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال امروز(سه شنبه) نوشت که دولت های فرانسه، انگلیس و آلمان به تهران اعلام کرده اند در چارچوب پیشنهادی برای زنده نگه داشتن برجام، در حال بررسی فعال سازی حساب های بانک مرکزی ایران با بانک های مرکزی کشورهای خود هستند.

این روزنامه افزود:این اقدام نخستین علامت قابل اعتنایی است که نشان می دهد اروپا می تواند به تعهد خودبرای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پایبند بماند و مقابل سیاست تحریم و منزوی سازی تهران توسط آمریکا بایستد.
پس از خروج آمریکا از برجام، ایران اعلام کرد چنانچه نتواند از منافع برجام استفاده کند از این توافق بین المللی خارج می شود.
مقام های درگیر در مباحث برجام گفتند: گزینه فعال سازی حساب بانک مرکزی ایران با بانک های مرکزی فرانسه، انگلستان و آلمان یا فعال سازی مجدد برخی حساب ها که سال ها غیرفعال بوده اند، یکی از گزینه هایی است که دولت های اروپایی یادشده، فعالانه به دنبال آن هستند.
در سوی دیگر، به نظر می رسد، برجام به موضوعی برای ائتلاف سازی در میان کشورهای 1+4 تبدیل شده باشد؛ روز دوشنبه اتحادیه اروپا و چین در نشست پکن طی بیانیه ای ضمن اشاره بر اهمیت برجام برای ساختار جهانی منع اشاعه هسته ای، بر اجرای کامل توافقنامه هسته ای ایران تاکید کردند.

این بیانیه می افزاید: اتحادیه اروپا و چین بار دیگر یادآوری می کنند که برجام، عامل کلیدی برای ساختار جهانی منع اشاعه هسته ای و دستاورد دیپلماتیک مهمی است که به اتفاق آراء، در قطعنامه 2231، از سوی شورای امنیت سازمان ملل تایید شد، اتحادیه اروپا و چین باردیگر بر تعهد خود به اجرای مستمر، کامل و کارآمد برجام تاکید می کنند.
به نظر می رسد که با ایجاد یک درک مشترک در میان طرف های برجامی، یک مسیر مشترک نیز برای مقابله با تحریم ها و اقدامات دولت ترامپ باز شود.

اما در این میان نقطه ثقل برجام، دیپلماسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود . سفر مقام های ایرانی به کشورهای مختلف نشان می دهد که دیپلماسی ایرانی به سرعت تلاش می کند شرق و غرب جهان را برای تضمین برجام به یکدیگر پیوند دهد. در این راستا لعیا جنیدی معاون حقوقی به لاهه هلند، علی اکبر ولایتی مشاور ویژه رهبری به مسکو، کمال خرازی رییس شورای راهبردی روابط خارجی به واتیکان، اسپانیا و چین و عباس عراقچی معاون وزیر امورخارجه ایران به هند، معصومه ابتکار به مالزی و اندونزی، رضا اردکانیان وزیر نیرو به ارمنستان و پاکستان و محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری به ترکیه سفر کردند.
این سفرها نشان می دهد که دیپلماسی شرقی و غربی ایران فعال شده و تداوم فرایند مذاکرات نیزنشان می دهد، این روند وارد مرحله عملیاتی خود شده است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری نیز در نشست روز یکشنبه گذشته با رئیس جمهوری و هیات دولت با تأکید بر «لزوم گسترش روزافزون دیپلماسی و ارتباطات خارجی»، افزودند : به جز موارد معدودی همچون امریکا، روابط کشور با شرق و غرب باید هر چه بیشتر تقویت شود و تحرک عملیاتی و هدفمند دیپلماسی افزایش یابد.
بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه هم در باره این سفرها گفت:بعد از خروج غیرقانونی ترامپ از برجام جمهوری اسلامی ایران مصلحت را در این دید که در یک تعامل سازنده و فعالیت دیپلماتیک مواضع جمهوری اسلامی را به سایر کشورها اعلام کند.
به گفته وی، این مواضع در قالب پیام ریاست جمهوری به سایر کشورها منتقل شد. بخش زیادی از این انتقال پیام توسط سفرا صورت گرفت و قرار شد برای برخی کشورهای دیگر به دلایل مشخص فرستادگان ویژه از جانب رئیس جمهوری به این کشورها سفر کند.
به گفته وی تعدادی از هیات ها سفرهای خود را انجام داده اند و بخش دیگری از سفرها هم در حال تدارک است و امیدوارم در آینده انجام شود.
به نظر می رسد که با ارایه بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا برای تضمین برجام و برگزاری کمیسیون مشترک وزرای امورخارجه کشورهای عضو برجام بدون آمریکا، زنگ آغاز چنین روندی به صدا درآمد و اکنون ایران امیدوار است با گفته های «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه، چنین روندی شکل جدی تری به خود بگیرد.

لودریان روز دوشنبه در پایان نشست وزرای خارجه عضو اتحادیه اروپا گفت: اتحادیه اروپا، چین و روسیه که توافق هسته ای سال 2015 با ایران را امضا کرده اند، باید برای ایجاد یک ساز وکار مالی اقدام کنند تا به ایران تضمین دهد که می تواند به صادرات نفت خود ادامه دهد.
از سوی دیگر با اعلام شکایت رسمی جمهوری اسلامی ایران از ایالات متحده به دلیل نقض تعهدات بین المللی و به طور مشخص عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی سال 1334 خورشیدی در دیوان بین المللی دادگستری،دیپلماسی حقوقی ایران نیز به کمک دیپلماسی سیاسی ایران آمده است.

آنچه دراین چارچوب می تواند به کمک دیپلماسی هدفمند و عملیاتی جمهوری اسلامی ایران در حوزه برجام آید، پیونددیپلماسی سیاسی، دیپلماسی حقوقی و دیپلماسی اقتصادی برای حفظ و ارتقا منافع ملی ایران است؛ دردوران پسا آمریکایی برجام، منافع ملی باید حفظ دستاوردهای راهبردی، امنیتی و اقتصادی برجام باشد و اکنون که دورنمای دستاوردهای راهبردی به دستاوردهای اقتصادی گره خورده است، دیپلماسی در میدان جنگ اقتصادی دستورکار متفاوتی خواهد داشت که به نظر با تعامل اقتصاد درون زا و برون گرایی اقتصادی به دست خواهد آمد.

52310