دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در ماه مه گذشته در پی خروج از توافق هسته ای (برجام) به کشورهای دیگر بین ۹۰ تا ۱۸۰ روز برای اجرای تحریمهای ایران فرصت داد. بنا بر سیاست اعلام شده از سوی آمریکا برای تحریم کامل نفتی ایران و «به صفر رساندن» خرید نفت از این کشور در جهان، قرار بود الزام کشورها به قطع خرید نفت از ایران از تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۸ اجرایی شود. درواقع باید گفت مجموعه اقدامات ایذائی آمریکا نشان از ورود آمریکا به حوزه امنیتی جمهوری اسلامی دارد . این اقدامات در قالب سلسله تحرکات سیاسی مانند تلاش برای ایجاد اغتشاش سیاسی، امنیتی و اقتصادی در کشور به منظور تغییر رژیم ، یا اقدامات اقتصادی همچون مذاکره، لابی یا فشار به شرکتهای خصوصی و دولتی برای عدم خرید نفت ایران، یا عدم معامله در زمینه کالاهای مورد نیاز ایران همراه با اقدامات و پشتیبانی عملیاتی که همپیمانان منطقه ائی اش بطور علنی و پنهان انجام میدهند را شامل میشود.به همین منظور باید طراحی مناسب و جدیدی برای رویاروئی با شرایط جدید داشته باشیم، طراحی سلسله اقدامات دیپلماتیک و عملیاتی که اجازه ندهد این اقدامات حتی جزئی به بهمنی ویرانگر تبدیل شود. زیرا ترامپ از طریق فشار بر دولتها شرکتها برای جلوگیری از همکاری با ایران و مختل کردن اقتصاد ایران درصدد ایجاد شورش در داخل کشور است تا به ایده تغییر رژیم نزدیک شود.
به همین جهت ایران باید یک طراحی استراتژیکی در ارتباط با این مسئله داشته باشد. اگر چه ایران هم در این حوزه ظرفیتها و توانمندیهایی دارد، درواقع دارای اهرمهائی برای رویاروئی با این شرایط جدید هست . ضمن اینکه آمریکا، نفوذ و تاثیر صد درصدی روی همه شرکتهای نفتی و تجاری ندارد، بلکه صرفا" در مورد شرکتهای بزرگ که به نوعی تحت سلطه آمریکا هستند و باید مقررات آنرا مد نظر داشته باشند تا مورد تحریم قرار نگیرند اعمال قدرت میکند، ولی شرکتهای دیگر و کوچکتری هستند که بتوانند نیازهای این مقطع ایران را رفع کنند. لذا ممکن است جمهوری اسلامی بتواند با شرکتهای اخیر الذکر به نوعی همکاری و تعامل داشته باشد. از سوی دیگر ایران، روسیه و عربستان در آخرین نشست اوپک سلسله تفاهماتی انجام داده اند و تلاش شد حجم نفتی که به بازار ریخته میشود در سطح محدودی اضافه شود که منجر به بالا رفتن قیمت نفت نشود. اما اگر تهدید ترامپ برای انصراف خریداران نفت ایران محقق شود، بدیهی است یا قیمت باید بالا رود و یا کسری سهمیه ایران را کشور یا کشورهائی جبران کنند.به هر جهت فارغ از اینکه چه توافقاتی در این اجلاس صورت گرفته است، این یک امر بدیهی است که ایران اجازه نخواهد داد تا از مزایای منابع طبیعی خود برای رفاه مردم ایران محروم شود اما سایر کشورها از جمله کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نهایت بهره را از آن ببرند. زیرا همانگونه که پیش ازاین گفتم ایران نیز اهرمهای متعددی در دست دارد که با استفاده درست از آنها میتواند به طریقی از این شرایط سخت عبور کند. بنابراین مهمترین مسئله جمهوری اسلامی در شرایط فعلی طراحی استراتژیک در ارتباط با آمریکا است و استفاده درست از اهرمهایش در رابطه با اروپا، روسیه و چین ،برای رقم زدن بازی برد- برد یا تعامل با این کشورها.
از سوی دیگر اگرچه رئیس جمهور آمریکا منافع فروش نفت ایران و خریداران آن را هدف قرار داده است. به این معنا که وی مصرف کننده نهایی را مورد هدف قرار داده تا تقاضایی برای نفت ایران وجود نداشته باشد و به دنبال آن صادرات ایران متوقف شود و درنهایت نیز روسیه وعربستان جبران کمبود منابع را به عهده بگیرند، اما این یکطرف ماجرا است. طرف دیگر ماجرا قدرت بازیگری ایران و استفاده به موقع از اهرمها و ظرفیتهایش است تا اجازه ندهند درآمد کشور لطمه بخورد.
در همین راستا و با همین مضمون دکتر روحانی سخنرانی در سوییس انجام دادند. اگرچه بیشتر تحلیلگران موضع رئیس جمهور در سوئیس در زمینه عدم صدور نفت دیگرکشورها در صورت لطمه خوردن صدور نفت ایران را نشانه ائی از قصد ایران برای بستن تنگه هرمز مطرح کردند، اما این شاید یکی از اقدامات احتمالی آتی و شاید آخرین آنها باشد. ایران روشهای متعددی برای حفظ سهم بازار فروش نفت خود را دارد و شاید راه حلهای ممانعتی دیگری همچون پر مخاطره کردن رفت و آمد در تنگه هرمز ، اقدامات ایذائی و..و یا استفاده از مشوقهای لازم برای شرکتها و دولتهای طرف قرار داد را نیز بکار بگیرد. به این معنا که در این شرایط ممکن است جمهوری اسلامی برای حفظ خریدارانش، بوسیله قراردادها و یا نحوه فروش، ایجاد مشوق کند تا شرکتها هزینه ای را که در ارتباط با آمریکا میپردازند، از محل مشوقها یا منافعی که از تعامل با ایران عایدشان میشود تامین کنند. به عنوان مثال از منظر دولت، فروش نفت در بورس مطرح است که بخش خصوصی باید خریدارانش را در بخش خصوصی دنیا پیدا کند و نفت را به آنها فروخته و بازار را اشباع نماید.
ضمن اینکه باید به این مهم اشاره کرد که طراحی تحریمهای جدید از سوی آمریکا هوشمندتر شده و نقاط میانبر ایران برای خروج از فشارها را هدف قرار داده که اگر ایران خلق ظرفیت نکند و از ظرفیتهایش استفاده نکند شرایط سختی پیش رویش خواهد بود. زیرا ایران قدرت بازیگری داشته و ابزارهایی برای خروج از این وضعیت در دست دارد به شرط اینکه طراحی درست واستراتژیکی برای استفاده از این ظرفیتها صورت گیرد. اما با همه این تفاسیر دنیای نفت قواعد خود را دارد و ترامپ با وجود تاثیر گذاریش نمیتواند همه قواعد بازی را دراین حوزه بهم بریزد. علاوه بر آن به دلیل برخی اقدامات ترامپ، اروپا نیز با آنها به مخالفت برخاسته است و ایران میتواند از این فرصتها به بهترین شکل استفاده کند. ایران به عنوان یک بازیگر بین المللی بایداز اهرمهایش در تعامل با اروپا، چین و روسیه در بحث سیاست خارجی استفاده کند. ضمن اینکه کشورهای اروپایی نیز به دنبال منافع خود هستند و از منظر اقتصادی و مالی میتوانند به گونه ای رفتار کنند که شرایط را به نفع خودشان رقم بزنند.
درواقع به نظر می‌رسد ترامپ خود را در یک موضع پارادوکسیال قرار داده است. از طرفی تلاشهای بیش از حد و با عجله وی برای تحریم نفت ایران، حتی با الزامات سیاسی داخلی آمریکا برای پایین نگه داشتن قیمت‌های نفت در سال انتخابات همخوانی ندارد ، از طرف دیگر امید چندانی برای همراهی هم پیمانان اروپائی ، چین و هند که بازار مصرف نفت ایران هستند، وجود ندارد. چه بسا نه تنها راه برای آمریکا جهت اعمال فشار بر ایران هموار نخواهد بود، بلکه اجرای سفت و سخت تحریمهای ترامپ، نزاع بین او و متحدان اروپائی اش را نیز تعمیق خواهد کرد. متحدانی که برجام را هنوز تنها ظرفیت همکاریها میدانند و عمیقا از خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق هسته‌ای ناراضی هستند. این امر، زمینه را برای وقوع یک درگیری بیشتر با چین، هند و دیگر واردکنندگان نفت ایران بر سر اجرای تحریمها مهیا نموده و به نظر می‌رسد آمریکا در اجرای تحریمها تنهاست. این ظرفیتی است که ایران میتواند از آن بهره برداری و طبعا" در کار با اروپا مد نظر دست اندرکاران سیاست خارجی قرار دارد. پس ترامپ در حال یک بازی روانی با دنیا است تا اثرات کاهش فروش نفت ایران بر قیمت نفت در جهان را کمتر کند. از طرفی از قول سعودیها چیزی میگوید که هم تعدیل و تکذیب میشود و هم ممکن نیست سعودیها بتوانند دست به چنین کاری بزنند، زیرا ایران هم دست روی دست نخواهد گذاشت که تنها منبع در آمد عمده کشور لطمه بخورد.
منبع: هفته نامه مثلث شماره ۴۰۳ مورخ ۹۷.۴.۱۶ با عنوان بازار روانی ترامپ با نفت، صفحه ۵۱
نظر شما