دکتر گرجی در این یادداشت می نویسد: تأثیر زمان و مکان در اجتهاد، خود نوعى اجتهاد و طریق دستیابى به احکام است، و آشنایى به مسائل روز و آگاهى از آنها در نحوه استنباط احکام شرعى تأثیر بسزایى دارد، اما آنچه به نظر من مهمتر است، تأثیر زمان و مکان در خود احکام است، نه در اجتهاد و نحوه استنباط احکام.
وی در ادامه می نویسد: احکام حکومتى در حقیقت همان احکام عمومى است که فوق العاده مهم است. زمان و مکان و سایر شرایط و اوضاع بر این احکام خیلى تأثیر دارد و همانطور که خودش مسائلى جعلى و اعتبارى است، موضوعات آن هم همین طور است. بنابراین، ممکن است در بسیارى از مواقع زمان و مکان و غیره روى آن اثر بگذارد؛ مثلاً مى توان در این مورد به سواد و تحصیل عمل اشاره کرد؛ این که معصوم مى فرماید: (طلب العلم فریضة) شاید حکم حکومتى باشد و امروزه با توجه به پیشرفت علم و صنعت بر هر مسلمانى (چه ایرانى چه غیر ایرانى) آموختن آن واجب است و این یکى از مصادیق تأثیر زمان و مکان در حکم است. موضوع این نوع احکام تابع زمان و مکان، شروط و ظروف مختلف است؛ همچنان که در موضوعات احکام خصوصى هم احیاناً زمان و مکان تأثیر دارد؛ یعنى اگر این شروط و ظروفى که امروز وجود دارد، ثابت باشد حکم ثابت است و اگر عوض شود، خوب قهراً موضوع هم عوض مى شود و در نتیجه حکم تغییر مى کند؛ یعنى ممکن است چیزى که درگذشته حکمى داشته؛ مثلاً اباحه، امروز حرام شود یا حکم کراهت بر آن بار شود و شاید در آینده مستحب یا واجب شود. علت تغییر احکام این است که ویژگیها، شروط و قیود موضوعات این احکام در آنها تأثیر داشته، با توجه به اجتماع آن روز و خصوصیات موجود آن زمان، احکام هم موجود بوده، اما با دگرگون شدن اجتماع، خصوصیاتِ موضوع حکم هم دچار تغییر شده و در نتیجه حکم هم عوض شده است. فرض بفرمایید یک وقت پوشش یا آرایشى عنوان تشبُه به قومى را داشته لذا به این عنوان حرام بوده است، اما اکنون که این عنوان از بین رفته و یا عنوان تشبه به قوم دیگرى پیدا شده، قهراً موضوع عوض شده و بالنتیجه حکم هم عوض مى شود. همینطور در موارد عناوینى از قبیل عقد، قمار، نقاشى، مجسمه سازى، موسیقى، ربا و غیره بنابراین حکم ابتداً تغییر نمى کند بلکه با تغییر قیود و شروط، موضوع عوض مى شود بالتبع حکم هم عوض مى شود.
متن کامل یادداشت دکتر ابولقاسم گرجی را با عنوان تاثیر زمان و مکان در اجتهاد اینجا بخوانید.
نظر شما