گزارش‌هاى تازه نشان مى‌دهند که نسل فک‌هاى دریاى خزر که «فک خزر» نامیده می‌شوند در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. این روند اکنون به جایى رسیده است که در حال حاضر تنها اندکى بیش از یکصد هزار فک در دریاى خزر باقى مانده‌اند.
در صد سال گذشته بیش از یک میلیون فک در این دریا زندگی می‌کردند، آلودگى آب دریاى خزر را یکى از عوامل اصلى در نابودى نسل فک‌ها می‌داند. در تمام این پنج کشور ساحلى دریاى مازندران، یعنى قزاقستان، ترکمنستان، ایران، آذربایجان و روسیه، متأسفانه تلفات شدیدى از فک‌ها را داشتیم. به چند دلیل، یکى آلودگى آب‌ها، دیگری کاهش طعمه و دیگر اینکه ماهیگیرها اینها را مى کشند.
در بندر ترکمن، ماهیگیرها یک چماق مخصوص فک‌کشی دارند، که وقتى فک‌ها نزدیک قایق‌ها می‌شوند، یا با قلاب آهنى و یا با آن چماق، توى سرشان مى‌زنند که آنها را از بین ببرند، به خاطر اینکه فکر مى‌کنند فک‌ها رقیب ماهیگیرى آنها هستند. معمولاً در مناطق قطبى یا در کشورهاى شمال اروپا، کشورهایى مانند نروژ یا دانمارک، کشتن فک‌ها مرسوم است، اما آنها را به خاطر پوست و گوشت و چربى‌شان مى‌کشند.
ماهیگیران ایرانى و منطقه، با فک میانه‌ای ندارند و آنها را مى‌کشند؛ صرفاً به خاطر اینکه کیلکا‌خور هستند. کاملاً صحیح است. البته تمام ماهى‌ها را اینها از بین مى‌برند، حتى ماهى‌هاى خاویارى را هم مى‌گیرند، به خاطر اینکه شناگرهاى بسیار ماهرى هستند، لذا یک خصومت و رقابتى بین ماهیگیران، مثلاً ماهیگیران ترکمن ایران با این فک‌ها از قدیم الایام وجود داشته است در نتیجه اینها فقط و فقط، به خاطر چربى از این فک‌ها استفاده مى‌کنند. البته لازم به ذکر است که چون فک‌ها، حرام گوشت هستند در کشورهاى اسلامى مانند ترکمنستان، ایران و آذربایجان، مورد استفادۀ تغذیه‌ای قرار نمى‌گیرند. براساس یک باور باستانى و قدیمى، ماهیگیران دشمن فک هستند، چه در آب‌هاى شمال انگلستان و چه در دریاى مازندران. عوامل آسیب‌زا، به کشتار فک‌هاى خزر محدود نمی‌شود. عواملی همچون گرمایش زمین، شکستن لایه‌هاى یخ و آلودگى محیط زیست دریاى خزر نیز در رو به انقراض رفتن نسل این جانور دخیل هستند.
فک دریاى خزر، تنها پستاندار دریاى مازندران با تمام وسعت آن است و به نام «فوکا کاسپیکا» در تمام عالم شناخته مى‌شود. متأسفانه، اولاً با آلودگى دریاى مازندران، ثانیا با ورود گونه‌هاى غریبه مانند تاژک‌داران که باعث از بین رفتن ماهى‌هاى کیلکا شدند، جمعیت اینها لطمه خورد. ذوب شدن یخ‌ها هم در این زمینه، به خصوص در خطه‌هاى شمالى، بى‌تأثیر نیست.
فک‌ها، فرزندان خود را روى یخ به دنیا مى‌آورند و فرزند اینها، باید روى یخ باشد، به خاطر لایه بسیار زیاد چربى که در زیر پوستشان، بدن اینها را احاطه کرده است. آلودگى دریاى خزر، باعث شد که اینها یک بیمارى پوستى بگیرند به نام «کینان دیس تمپر». این نوعى بیمارى مانند گرى است که در پوست انسان مشاهده مى شود. پوست اینها لکه لکه شد و به صورت زخم و به تعداد زیادى، به یک باره از بین رفتند، به طورى که در سواحل ما، تعداد ده تا پانزده تا را در هر کیلومتر دیدیم که به خاطر همین بیمارى از بین رفتند.
نظر به وسعت دریاى مازندران، به عنوان بزرگ‌ترین دریاچۀ روى زمین، اگر هم ما به صورت دسته‌جمعى، تلفات زیاد داشته باشیم، واقعاً قابل شمارش نیست ولى کلیه کسانى که در این نواحى ساحلى زندگى مى کنند، با مرگ به ظاهر بى‌دلیل و لاشه‌هایى که آب بیرون مى‌ریزد و در ساحل به جا مى گذارد آشنا هستند. باید از انقراض نسل فک خزر ناراحت شد. خوشحالى ماهیگیران از انقراض فک‌ها، خوشحالى کوتاه‌مدت خواهد بود.
فک خزرى در رأس هرم غذایى قرار دارد و سلامت دریاى مازندران را در اختیار دارد و اگر از بین برود، تمام این سیستم به هم خواهد خورد و در نهایت، خوشحالى آن ماهیگیر هم به سر خواهد آمد. ماهیگیر وقتى از دریاى مازندران برداشت کرد، چیزى به دریا پس نمى‌دهد ولى فک از طریق باقیمانده ماهى‌ها و حتى به صورت مدفوعش، باعث بارور شدن دریا و اقیانوس مى‌شود. این تجربه را در جاهاى دیگر داشتند. در استرالیا، کوسه‌هاى بزرگ سفید را از بین بردند و بر خلاف تصور آنها، ماهیگیرها ماهى‌هاى بیشترى صید نکردند.
استاد محیط زیست داشگاه‌های تهران و علامه
نظر شما