رضا دانشمندی: در آبان ماه سال 1358، زبیگنیو برژنسکی، مشاور امنیت ملی ایالات متحده و ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجه [دولت موقت] ایران در الجزایر درباره چگونگی بهبود روابط میان دو کشور مذاکره کردند. ایرانی‌ها از ایالات متحده می‌خواستند که شاه ایران، محمد رضا پهلوی را به آنها تحویل دهد، کسی که با انقلاب اسلامی در بهمن ماه 1357 سرنگون شده بود و برای معالجه سرطانش در نیویورک به سر می‌برد. در آن دیدار، بر اساس نوشته‌های به دست آمده از رابرت گیتس، وزیر دفاع کنونی آمریکا، برژنسکی پیشنهاد می‌کند در صورتی که ایران دست از تقاضای استرداد شاه بردارد، حکومت اسلامی انقلابی را به رسمیت بشناسد و روابط عادی را از سرگیرد. اما یک هفته بعد، انقلابیون به سفارت آمریکا در تهران هجوم بردند و بحران گروگانگیری 444 روزه‌ای آغاز شد که به قطع روابط ایران - آمریکا برای سه دهه انجامید. اواسط اردیبهشت ماه امسال برژنسکی و یزدی با کریستوفر دیکی از هفتهنامه نیوزویک از طریق کنفرانس تلفنی سخن گفتند و به بررسی وضعیت کنونی روابط ایران و آمریکا پرداختند:
یزدی: سلام دکتر برژنسکی!
برژنسکی: سلام دکتر یزدی. حال شما؟
یزدی: خوبم.
برژنسکی: مدت‌ها گذشته. . .
یزدی: سی سال . . .
کریستوفر دیکی: آیا هیچ یک از شما هنگام ملاقات در الجزایر تصور می‌کردید که دیدار بعدی‌تان سی سال بعد باشد؟
برژنسکی: احتمالا نه. . . شما می‌دانید که ممکن است برخی خاطرات تاریخی متعارض وجود داشته باشد که مؤثر باشند. همچنین برخی وقایع دردناک که هنوز اثر ناراحت کننده‌ای بر نگرش‌های عموم دارد. اما تصور می‌کنم این روزها اهمیت دارد که به یادآوریم اگر که قرار باشد هر گونه گفت و گوی جدی میان ایران و ایالات متحده رخ دهد، ما نباید درباره مسائل تاریخی گذشته خیلی معطل کنیم چرا که چنین کاری فی‌نفسه برای یادآوری خاطرات تلخ مناسب است.
یزدی: موافقم که دو حادثه تاریخی وجود دارد که همچنان باقی مانده. یکی کودتای نظامی [28 مرداد] سال 1332 علیه دولت ملی دکتر مصدق است. بسیاری از ایرانیان تصور کردند که آن رویداد دموکراسی را در ایران در مراحل جنینی خفه کرد. دومین حادثه که بسیار دردناک است، گروگانگیری است. اما، معتقدم که ما نباید بر گذشته تأکید کنیم. باید به آینده نگریست.
دیکی: آیا نکته‌ای وجود دارد که به هر دو طرف کمک کند که بگویند متأسف هستند؟
برژنسکی: فکر نمی‌کنم اگر بحث را بدین شیوه شروع کنیم، سازنده باشد. موضوع این است که منافع مشترک چه هستند، چه خطراتی وجود دارد که باید از آنها اجتناب کرد، چگونه ما بهتر می‌توانیم درگیر مذاکرات جدی شویم؟ بحث درباره اینکه چه کسی قرار است عذرخواهی کند و چگونگی بیان این پوزش‌ها و آنچه آنها قرار است ابلاغ کنند، توصیه‌ای است برای منحرف کردن از مسیر اصلی، به بن‌بست رسیدن و تولید دشمنی بیشتر.
یزدی: بله. نکته اصلی در اینجا این است که آیا در هر دو طرف اراده‌ای برای غلبه بر موانع و مشکلات وجود دارد یا نه. در حوادث پیشین، مانند زمانی که ایران با ایالات متحده در افغانستان برای سرنگونی رژیم طالبان و متحد کردن تمامی جناح‌های افغان همکاری کرد، دولت پیشین آمریکا فرصت نزدیک شدن به ایران را از دست داد. آن دلیلی بود بر فقدان اراده برای رفع و رجوع کردن مسائل.
برژنسکی: تمام این‌ها خوب و مطلوب است و با آنها کاملاً موافقم، اما حتی در خود این بسته معقولی که اکنون شما، - دکتر یزدی- ارائه کردید، شما به صورت ویژه به کوتاهی‌های آمریکا اشاره کردید.
یزدی: در این بین، برای زمینه‌سازی مذاکرات برای هر دو طرف، پیشنهاد می‌کنم که دولت ایالات متحده از طریق دفتر حافظ منافع ایالات متحده در سفارت سوئیس در تهران گام بردارد و به تقاضاهای ویزا از همین جا [تهران] رسیدگی کند.
برژنسکی: با این موافقم. اما، اجازه دهید دوباره به این موضوع بازگردم که چگونه ما اقدام کنیم. چون ما اساساً موافقیم که لیستی از موضوعات قابل ملاحظه وجود دارد، یک راه برای شروع این است که هر دو طرف مجموعه‌ای از موضوعات را که ممکن است در کارگروه‌های مختلف مورد بررسی قرار گیرد، تهیه و تنظیم کنند.
اگر پیشرفتی در درک متقابل از منافع امنیتی مشترک در منطقه وجود داشته باشد، احتمالا سر و کار پیدا کردن با موضوع هسته‌ای، آسانتر خواهد شد. چون اکنون ما [آنجا] درگیر هستیم، ایالات متحده نگرانی‌های امنیتی روشنی دارد. ایران نیز چون دقیقا آنجاست، منافع امنیتی آشکاری دارد. اگر پیشرفتی درباره این موضوعات بوجود آید تصور می‌کنم برخی از نگرانی‌ها درباره موضوع هسته‌ای نیز احتمالا حل شود. فکر می‌کنم این یک واقعیت مثبت است که ایران رسماً اعلام کرده است که در پی دستیابی به تسلیحات هسته‌ای نیست، و دینش آن را از داشتن تسلیحات هسته‌ای منع کرده است.
دیکی: جناح‌های مختلفی برای متلاشی کردن روند شکننده مذاکرات یا مذاکرات مقدماتی تلاش می‌کنند، دقیقا نوعی توافق که شما اشاره کردید.
برژنسکی: کاملاً درست است. ما باید نسبت به این واقعیت آگاه باشیم که مشکلات عظیمی وجود خواهد داشت، گاهی از داخل هر دو کشور.
یزدی: حال که صحبت از گروه‌های فشاری شد که مخالف بهبود روابط هستند، مایلم نظر دکتر برژنسکی را درباره میزان قدرت لابی اسراییلی در ایالات متحده در جهت جلوگیری از آغاز مذاکرات میان دو کشور جویا شوم.
برژنسکی: نباید در این مورد مبالغه کنیم. رئیس‌جمهور [اوباما] در جامعه یهودی - آمریکایی از حمایت قاطع برخوردار بود، گرچه او در مبارزات انتخاباتی‌اش این نظر را اعلام می‌کرد که می‌خواهد با کشورهای متنوعی مذاکره کند که با ایالات متحده مخالفند از جمله ایران. همچنین اکثریت وسیعی از یهودیان آمریکایی خواهان استقرار صلح در خاورمیانه هستند.
دیکی: دکتر یزدی آیا این مسئله نیست، هنگامی که ما سخنان احمدی‌نژاد درباره دولت اسراییل را می‌شنویم، برای اسراییلی‌ها بدون تردید عادلانه است که چنین سخنانی را جدی بگیرند و حس کنند آن [ایران] حکومتی نیست که بتوان با آن مذاکره کرد.
یزدی: نباید خیلی به این لفاظی‌ها توجه کرد. حتی در بحبوحه مذاکرات واقعی، ممکن است کسی برای تأثیرگذاری بر مسیر مذاکرات چنین لفاظی‌هایی را اظهار کند. اما بسیاری از ایرانی‌ها به صورت جدی درباره آنچه در خاورمیانه می‌گذرد نگران هستند.
برژنسکی: فکر می‌کنم مهم است که موضوعات بسیار زیادی را وارد گفت و گوی ایران- آمریکا نکنیم.
دیکی: دکتر یزدی آیا برای به پیش راندن این روند چیزی وجود دارد که آمریکایی‌های عادی و ایرانی‌های عادی بتوانند انجام دهند؟ برای بیشتر آمریکایی‌ها عاقلانه است که به ایران سفر کنند؟
یزدی: خوب شاید در این لحظه نه، اما اگر مذاکرات احتمالا شروع شود آ‌ن‌گاه گام‌های عملی بسیاری برای برداشتن وجود خواهد داشت، نه تنها برای آمریکایی‌ها که بیایند و ایران را ببینند، بلکه همچنین برای بسیاری از دانشمندان و متخصصان ایرانی که به ایالات متحده سفر کرده و از آن دیدن کنند.
دیکی: ایران همیشه می‌گوید که خواهان احترام است. آنها چه چیز دیگری از ایالات متحده می‌خواهند؟
یزدی: البته که آنها خواهان احترام هستند. اما اوباما گفته که کسی نمی‌تواند ارزیابی کند که آیا احترام وجود دارد یا نه مگر اینکه شما درگیر مذاکرات شوید. بسیاری از ایرانی‌ها حس می‌کنند که ایالات متحده مانند مواجهه با سایر کشورها، نظیر ایران، گونه‌ای نگرش «برادر بزرگتر» دارد. مردم بسیار حساسند به اندازه‌ای که گاهی آنها نسبت به شرکت کردن [در مذاکرات] مردد هستند.
برژنسکی: فکر می‌کنم باید بفهمیم که ما همراه با یکدیگر در این جهان هستیم. دکتر یزدی ما باید با یکدیگر با همکاری و احترام متقابل زندگی کنیم، گفت و گو با شما لذت بخش بود.
نظر شما