از قزوین به عنوان بزرگترین باغشهر زنده جهان یاد می‌کنند، که از زمان ساسانیان تا یک سده پیش بسیار پررونق و فعال بوده است، اما وضعیت نگهداری و رصد آثار تاریخی در قزوین، تا آن اندازه نابسامان و آشفته است که گویی میراث قزوین در محاق رفته است.
فاطمه علی‌اصغر: حال بناهای تاریخی قزوین خوب نیست. کاروانسراها، سراها و آب‌انبار بافت‌تاریخی‌اش دیگر مکانی برای هویت‌بخشی و دیدار گردشگران نیست، بلکه تبدیل به محلی برای انباشت زباله، تعمیرگاه خودروهای فرسوده و محل نگهداری حیوانات خانگی شده است. دوستداران میراث‌فرهنگی هشدار می‌دهند که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، قزوین المان‌های کهن خود را یکی یکی از دست خواهد داد و بعید نیست که به زودی از فهرست گردشگران خارجی هم خط بخورد.
هر چند که کمتر کسی است که نداند، قزوین یکی از کهن‌ترین شهرهای حوزه تمدنی ایران بزرگ فرهنگی بشمار می‌آید که به گواهی باستانشناسان دارای پیشینه بیش از پنج هزار سال است. گفته می‌شود، آبشخورهای نام کاسپین و قزوین یکی بوده و تیره‌های کاسی و کاسپی را برآمده یا مقیم این منطقه می‌دانند، قزوین متاثر از حوزه‌های فرهنگی پیرامون خود هم است، بگونه‌ای که در بخش شمالی، خاوری و جنوبی نزدیکی زیادی با فرهنگ تبری و در بخش باختری به حوزه فرهنگی آذری گرایش دارد و از این رو دارای ویژگی‌های منحصر بفردی است.
کاروانسرای عباسعلی؛ تعمیرگاه خودروهای فرسوده
«اگر از راسته خیابان مولوی قزوین به سوی خیابان سپه پیش بروید، شاهد بناهای تاریخی بسیار باشکوه اما رو به ویرانی و مهجور خواهید بود، تقریبا هر هزار متر یک کاروانسرا، راسته بازار، مسجد و آب انبار با پیشینه دویست تا پانصد سال در مسیر دیده می‌شود، که متاسفانه بر اثر بی درایتی مدیران مربوطه، همگی دچار خسران و دست‌اندازی‌های بی‌سابقه شده‌اند، واقعا تاسف بار است که شهری چنین ارزشمند و تاریخی اینگونه مدیریت می‌شود.» علیرضا صادقی امیری، دبیر انجمن جوانان سپید پارس که به تازگی از قزوین بازدید کرده، درباره‌ی وضعیت این شهر کهن به خبرآنلاین گزارش می‌دهد.
او از «کاروانسرای عباسعلی» نام می‌برد که اکنون به محلی برای تعمیر خوروهای فرسوده و ساخت مبلمان و انبار نخاله‌های خانگی بدل شده‌است:«سر در و کاشیکاری‌های باشکوه این بنای زیبای، شگفت‌آور و نشان از هنر و تاریخ این خطه دارد، اما افسوس که وقتی وارد آن می‌شویم از همه این عناصر تاریخی تهی شده. اگر گردشگری به ایران بیاید و این وضعیت را ببیند واقعا با خود چه خواهد گفت؟»
آب‌انبار حاجی تراب؛ مسدود شده با بلوک سیمان
صادقی‌امیری در ادامه مسیر بازدید خود با دو آب‌انبار مسجد سبز و حاجی‌تراب نیز مواجه می‌شود؛ البته آنچه می‌بیند؛ متفاوت است با آنچه در کتاب‌ها عکسش را دیده و درباره‌اش خوانده؛«آب‌انبار مسجد سبز محل دپوی زباله شده و بوی به شدت بدی می دهد و آب‌انبار حاجی‌تراب را با بلوک و سیمان مسدود کرده‌اند و هیچگونه دسترسی به آن وجود ندارد.»
در این‌میان البته حال کاروانسرای حاج‌تراب هم چندان تعریفی ندارد. صادقی می‌گوید:«این کاروانسرا تقریبا مخروبه و محلی برای پارک خودرو و نگهداری قفس پرنده ها شده است.» این تنها بناهایی نیست که در این بازدید حکایت ویرانی آنها رفته است. گزارش بعدی از وضعیت راسته بازار دالان دراز و سرای حاج رضا، سرای وزیری، تیمچه سرپوشیده و تمیچه سرباز است که آنها هم وضعیت ناگواری دارند.
صادقی‌امیری می‌گوید: «این بناهای تاریخی شرایط مناسبی ندارند و فقط از بنای فیزیکی آن بهره‌کشی می‌شود و هیچگونه بهسازی، نوسازی و مرمت در آنها صورت نمی‌گیرد، و حتی نحوه نگهداری آن هم بسیار غیرکارشناسانه است، بسیاری از کاشیکاری‌ها کنده شده و یا به سرقت رفته‌اند، کاشی‌های هفت رنگ و بسیار زیبا با نگاره‌های تاریخی و استوره‌ای و همچنین کتیبه‌های منقوش، همگی یا فرو ریخته‌اند و یا در میان انبوه نخاله‌های مستهلک گم شده‌اند.»
او توضیح می‌دهد که بسیاری از حجره‌ها و دکان‌های اشکوب‌های بالایی کاروانسراها به دلیل ریزش سقف آن ویران شده و خود عامل تخریب اشکوب پایینی شده‌اند؛ با تاسف بسیار گواه آن هستیم که حجره‌های این کاروانسراها اکنون به محلی برای نگهداری حیوانات و پرندگان خانگی و یا انبار وسایل اضافی و حتی ذغال و کارتن‌های جهت بازیافت بدل شده، در حالی که جملگی این مکان‌ها، محلی بسیار مناسب و درآمدزا برای ایجاد غرفه‌های صنایع‌دستی و یا سفره‌خانه‌ها و یا گالری‌های هنری و آموزشی است.»
کاروانسرای سعدالسلطنه نجات یافته
در این میان، بازدید از بخش‌هایی خیابان سپه و کاروانسرای سعدالسلطنه نشان می‌دهد که این بنا شرایط بهتری دارد. روایتی که این دوستدار و فعال میراث‌فرهنگی از بافت تاریخی قزوین دارد، این است: «بافت تاریخی و منسجم و بسیار ارزشمند قزوین هر روز در حال کاهش و دست‌اندازی است؛ با همه این موارد ناگوار فرهنگی و توسعه شتابزده غیراصولی، نزدیک به یک دهه پیش سازمان نوسازی شهرداری قزوین، در دو پروژه دراز مدت و با ضرب آهنگی کُند خیابان سپه و یکی از راسته ها و سرای های تاریخی بنام سعدالسلطنه را مرمت و بهسازی کرد، که باید گفت کاری بسیار درخور و قابل تحسین است، هرچند ایراداتی در آن وارد بوده و هست، اما این اقدام کارنامه‌ای مثبت از شهرداری قزوین و این سازمان است.»
حال پرسش اینجاست با وجود این تجربه مثبت و خوب و استقبال شهروندان و همچنین اقبال عموم گردشگران داخلی و خارجی از آن، چرا شهرداری و بطبع اداره کل میراث قزوین در راستای حفظ و نگهداری دگر آثار شاخص تاریخی و فرهنگی گامی بر نمی‌دارند، و این نابسامانی و آشفتگی را مرتفع نمی سازند؟
به گفته او، وضعیت نگهداری و رصد آثار تاریخی در قزوین، تا آن اندازه نابسامان و آشفته است که گویی میراث قزوین در محاق رفته، این در حالی است که چندین انجمن و سازمان مردم نهاد تخصصی در قزوین فعالیت دارند و بسیار پیگیر و نگران وضعیت موجود آثار هستند؛ بسیار مهم و ضروری است که اداره کل میراث فرهنگی و همچنین شهرداری و دگر دستگاه های همسو، با انجمن ها و کنشگران این حوزه همدل و همراه شوند، تا با حفظ شاخصه ها و آثار فرهنگی و تاریخی قزوین، گامی در راستای توسعه پایدار شهری و فرهنگی بردارند؛ چرا که مهمترین و کم هزینه‌ترین درآمد و جریان اقتصادی در توسعه قزوین، گردشگری است.
به نظر می‌رسد با وجود، شاخصه‌های مهم جذب گردشگر، چرا باید مسئولان در پی ایجاد کارهای اقتصادی زودگذر و مقطعی باشند؟ و نخستین گام برای رسیدن به این دستاورد همراهی همه مسئولان با هم است. هر چند که نبود هر کدام از این عناصر فرهنگی و بناهای تاریخی دیگر پتانسیل‌های جذب گردشگری برای همیشه نابود می‌شوند.
قزوین شهر پرآوازه دنیای کهن
دبیر کل انجمن جوانان سپید پارس می‌گوید که وضعیت کنونی قزوین در حالی است که این منطقه اقلیمی از سده‌های بسیار دور آبستن و خاستگاه رخدادهای بزرگ ملی و سیاسی بوده است و در سده‌های پس از اسلام در دو دوره‌ی تاریخی به اوج اقتدار و شکوه خود می‌رسد، و شهرتی جهان پیدا می‌کند، نخست در زمان خلفای عباسی و حکومت اسماعیلیان که حسن صباح پرچم‌دار استقلال ملی ایران، از این ناحیه حکومت وسیع و شگفت خویش را مدیریت می‌کرده و این منطقه از حیث تولیدات کشاورزی به ویژه داروهای گیاهی زبان زد عالم روزگار خویش بوده است، و دیگر آنکه در زمان حکومت صفویان، قزوین بفرنام پایتخت ایران و حکومت صفوی برای مدتی گزینش می‌شود که موجبات پیشرفت، توسعه، و جنبش‌های سیاسی و اقتصادی بسیاری می‌شود.
او بر این باور است که از قزوین به عنوان بزرگترین باغشهر زنده جهان یاد می‌کنند، که از زمان ساسانیان تا یک سده پیش بسیار پررونق و فعال بوده است و تاکستان آن همچنان زبانزد است، از یکی دیگر شاخصه‌های ویژه و منحصربفرد قزوین، وجود کاروانسراهای بسیار در داخل بافت شهری است که این در نوع خود کم‌نظیر و چه بسا بی‌نظیر است؛ وجود راسته بازارهای بهم پیوسته و سراها و تیمچه های اختصاصی با مهرازی و معماری با شکوه خود، همگی نشان از رونق و اهمیت این شهر تاریخی در اقتصاد و بازرگانی ایران و جهان دارد.
۴۷۴۷
نظر شما