دیپلماسی ایرانی: مشکل انتقال پول نفت ایران از سوی هند، بعد از فراز و نشیب های زیاد حل شد. اما بسیاری معتقدند حل مشکل حالت موقتی دارد و دو طرف در حال خرید زمان برای تصمیم گیری قطعی در این زمینه هستند. در این میان عربستان ابراز امیدواری کرده است که در صورت به نتیجه نرسیدن تلاش ها برای حل مشکل، بتواند خلاء نفت ایران را در بازارهای هند پر کند. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر نوذر شفیعی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل شبه قاره بررسی کرده است:
مدتی است که در روابط ایران و هند بر سر مسئله فروش نفت ایران به هند، تنش ایجاد شده است. به نظر شما علت این تنش چیست؟
اصولا کشورها در عرصه روابط بین الملل بر اساس منافع ملی عمل می کنند. این جمله معروف نباید فراموش شود که دوستان دائمی وجود ندارد، دشمنان دائمی وجود ندارد اما منافع دائمی وجود دارد. بنابراین منافع ملی در رفتار کشورها اصل تعیین کننده است. لذا الان هندی ها تشخیص داده اند که در شرایط فعلی و با توجه به مزیت هایی که ایران قائل شده است، همکاری با ایران می تواند برای آن ها سودمند باشد.
ممکن است در شرایط دیگری این معامله یا این فرصت همکاری برای آن ها سودمند نیست و مجددا به قطع همکاری رو آورند. اصولا در عرصه روابط بین الملل چیزی که بیشتر غالب است، رقابت است.نکته بعدی این است که ایران برای هند یک فرصت استثنایی است. به دلیل این که در آینده ممکن است رقبایی برای خرید گاز و نفت ایران وجود داشته باشد، کما این که با توجه به تحولات و دگرگونی هایی که در عرصه اقتصادی حاصل شده وجود دارد. بنابراین ممکن است با ورود رقبای جدید به بازار انرژی ایران، دیگر جایی برای هند باقی نماند. به همین دلیل هم به نظر می رسد خود هندی ها هم این علاقه و این ملاحظه را دارند که در ارتباط با بحث انرژی ایران محتاطانه عمل کنند.
برخی معتقدند حل مشکل فروش نفت ایران به هند به صورت موقتی است و این دو کشور در حال خرید زمان برای تصمیم گیری قطعی هستند. به نظر شما این تصمیم گیری تحت تاثیر چه عواملی است؟
هند بر اساس دو واقعیت تصمیم می گیرد. یک واقعیت محیط بیرونی است که بخشی از این محیط بیرونی شامل فشار های ایالات متحده امریکا است. واقعیت دیگر مربوط به محیط داخلی هند است که این محیط معطوف به نیازهای اقتصادی روز افزون هند است و نیاز این کشور به انرژی است.
به نظر می رسد که هند تحت تاثیر این دو عامل دست به تصمیم گیری می زند. اما حرکت این کشور به سمت توسعه مناسبات با ایران و همکاری در زمینه انرژی با کشورمان می تواند بیشتر متاثر از واقعیت های داخلی هند باشد.
یعنی فشار ایالات متحده امریکا نتوانسته است بر این مسئله تاثیرگذار باشد؟
همان طور که عرض کردم همه کشور ها رابطه خود را با کشورهای دیگر تحت تاثیر دو عامل محیط داخلی و محیط خارجی تنظیم می کنند. الان بدون تردید اگر هند به سمت نزدیکی با ایران و از سرگیری همکاری ها در زمینه انرژی حرکت کرده باشد، این مسئله متاثر از غلبه واقعیت های داخلی هند بر محیط خارجی است. یعنی در واقع هند بیشتر ملاحظات منافع ملی خود را مد نظر قرار داده است تا ملاحظات و فشارهای ایالات متحده امریکا.
تنش در روابط ایران و هند می تواند انگیزه ای به دست پاکستان دهد تا برای نزدیکی به ایران تلاش کند؟
به هر حال در جنوب آسیا با توجه به رقابت هایی که بین پاکستان و هند وجود دارد، این دو کشور اساسا برای حفظ موازنه قوا یا بر هم زدن تعادل قوا در جنوب آسیا تمایل دارند به ایران نزدیک شوند. لذا ممکن است نزدیکی یا دوری هند به ایران به علاقه بیشتر پاکستان جهت نزدیکی بیشتر به ایران منجر شود. یعنی در واقع پاکستان هیچ وقت علاقمند نیست که هند به تنهایی طرف همکاری با ایران باشد و پاکستان از این گردونه همکاری خارج بماند. لذا به نظر می رسد نزدیکی هند به ایران باعث رقابت پاکستان جهت نزدیکی به ایران نیز خواهد شد.
عربستان ابراز آمادگی کرده است که خلاء نفت ایران را برای هند جبران می کند. به نظر شما تا چه حد ممکن است چنین رابطه ای شکل بگیرد و عربستان بخواهد جایگزین ایران در صادرات نفت به هند شود؟
این ها تحت تاثیر مجموعه ای از معادلات اتفاق می افتد. یعنی اگر امریکایی ها به هند فشار آورند که از همکاری در عرصه انرژی با ایران خودداری بورزد، امریکایی ها باید این خلاء انرژی را برای هندی ها پر کنند. یکی از حوزه هایی که می تواند این خلاء را پر کند، دولت عربستان سعودی است.
اما نباید فراموش کنیم که ممکن است عربستان سعودی در حوزه انرژی بتواند بخشی از نیاز های هند را پاسخ دهد اما موقعیت ژئوپلتیک ایران را ندارد و به هر حال ایران به لحاظ اهمیت های استراتژیک، بازار مصرف، منابع انرژی و هم چنین موقعیت ژئوپلتیکی می تواند برای هند سودمند باشد.
به عبارت دیگر عربستان فقط از بعد انرژی و تا حدی بازار می تواند برای هند سودمند باشد، حال این که ایران می تواند از جنبه های مختلف دیگر هم علاوه بر این دو جنبه برای هندوستان سودمند باشد. لذا جایگزینی نفت عربستان به جای نفت ایران برای هند، ممکن است تغییر و تحول مهمی در بحث انرژی هند به وجود بیاورد اما در کل به نظر می رسد معامله کردن این دو با یک دیگر اساسا به زیان هندوستان است.
نظر شما