درست و نادرست دربارۀ درمان «نزله و زکام» با گیاهان دارویی

در سخن پزشکان ایران و سرزمینهای اسلامی، خروج ترشحات فرودآمده از سر از طریق بینی، «زکام» نامیده می‌شود. همین ترشحات اگر از پس حلق فروبریزند به بیان حکیمان، «نزله» نام می‌گیرند. نزله و زکام براساس سبب شناسی حکما، به هشت گونه تقسیم می شوند.نکات زیادی در تطبیق‌دهی و تناظر اقسام «زکام و نزله» با بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی یا نازوفارنژیت، سینوزیت، و رینیت آلرژیک وجود دارد که در این نوشتار نمی‌گنجد.
امّا صرفنظر از جزئیات تخصصی، توجه به یک نکته بسیار ضروری است و آن اینکه اصل بسیار مهم و تعیین‌کننده در درمان همۀ اقسام هشتگانۀ زکام و نزله، این است که نخست گرم یا سرد بودن ترشحات از هم افتراق داده شود و براساس این افتراق، رویکرد درمانی درست و سودمند انتخاب گردد. اما با چه معیارهایی می‌توان نزله و زکام گرم از نزله و زکام سرد تشخیص داد؟ اکنون به این معیارها می پردازم:

معیارهای افتراق گرمی یا سردی ترشحات در نزله و زکام
==================================
مادۀ نزله و زکام براساس چند ویژگی قابل تقسیم‌بندی و افتراق است:

1. قوام ترشحات (رقیق یا غلیظ بودن ترشحات)
2. رنگ ترشحات (بی رنگ، سفید، خاکستری، زرد، سبز، و طیف‌های بینابینی)
3. تاثیر حسی ترشحات بر مخاط حلق یا بینی (همراهی با سوزش و خارش و گزش، یا بدون این علایم)
4. همراهی با علایم گرمی یا سردی در سر و صورت و چشم
5. تغییرات صدا (خشونت صدا، گرفتگی صدا، تودماغی شدن صدا...)
6. علایم سیستمیک (مانند تب)
7. علایم ویژۀ دیگر در زبان، نبض، و ادرار

بسیاری از بیماران با کمی دقت می‌توانند برخی از معیارهای بالا را در مورد خود تشخیص بدهند و از درمان‌های گیاهی نادرست و زیان‌آور خودداری کنند.
مثلا این ویژگی‌ها نشانۀ گرمی ترشحات است:
1. رقیق و آبکی بودن ترشحات
2. بی‌رنگی یا زرد بودن ترشحات
3. ایجاد خارش، سوزش و گزش در مخاط بینی و راه‌های هوایی
4. پیدایش سرخی چشم و چهره همراه با احساس حرارت در آنها

نکتۀ کاربردی:
=========
در چنین وضعی، باید داروهایی استفاده گردد که کیفیت و قوام ترشحات را اعتدال ببخشد یعنی هم از حدّت و حرارت ترشحات بکاهند و هم آنها را قدری غلیظ‌تر کنند تا از تشدید عوارض، و ورود و نفوذ این ترشحات به اعضای دیگر بدن جلوگیری شود.

به یاد داشته باشید که نفوذ ترشحات رقیق سوزان به مجاری گوش، راه های تنفسی و بافت ریه، دستگاه گوارش، نیام‌های عضلات مجاور دستگاه تنفس و ستون فقرات، عامل بسیاری از ابتلائات بعدی شمرده می‌شود و از همین رو بوده است که حکما، زکام و نزله را «مادر بیماری‌ها» (امّ الامراض) می‌دانستند.

نتیجۀ سخن
========
نتیجه اینکه مصرف مفرده‌های دارویی و غذایی با طبیعت گرم در درمان نزله و زکام گرم، زیان‌آور شمرده می‌شود. برخی از این مفرده‌های ممنوع در زکام و نزلۀ گرم عبارت‌اند از:
- آویشن شیرازی
- مرزنجوش
- سیر و پیاز
-زنجبیل و دارچین
- پونه و نعناع
- عسل
- غذاهای پرادویه و تند

برخی از درمان‌های درمان مناسب در نزله و زکام گرم از این قرارند:
- آش جو یا سوپ جو همراه با ماش و اسفناج و شلغم، زرشک و آلوبخارا (و البته بدون شیر و قارچ)
- خوراک آب‌پز شامل کدو، باقلا، به، نخود سبز، گشنیز
- عناب
- خیساینده یا دمنوش سردشدۀ گل بنفشه، یا گل پنیرک، یا گل و ریشۀ خطمی
- لعاب بهدانه
- ماءالشعیر طبی (نه صنعتی)

ادامه خواهد داشت...