اخيرا کنفرانس سوچی با مشارکت سران دولت های ایران، روسیه و ترکیه با هدف انتقال سوريه به فاز سياسي و صلح برگزار شد. دولت های حاضر در این کنفرانس بر شکل گیری، تداوم و تضمین موفقیت "کنگره گفتگوی ملی سوریه" به عنوان نهادی برای دستیابی به راه حل پایدار سیاسی برای بحران سوريه توافق کردند. در تازه ترين تحول هم دكتر حسن روحاني رئيس جمهور طي يك تماس تلفني با بشار اسد بار ديگر بر تداوم همكاري ايران و سوريه در مبارزه با تروريسم و حمايت از گفتگوي سوري-سوري تاكيد كرد.
صرف‌نظر از اهمیت این کنفرانس در توقف احتمالي جنگ شش ساله سوریه، برگزاري چنين نشستي در سطح سران اين سه كشور كه درك متفاوتي از پويايي هاي معادلات منطقه اي و به تبع راه حل هاي دستيابي به ثبات پايدار فراتر از منافع ائتلاف های آمریکا-محور دارند، خود نقطه عطفی در شکل گیری یک نظم چندجانبه گرا با مشاركت همگاني است.
اكنون نقطه اشتراك منافع اين سه كشور تقویت نظام دولت در سوريه براي ورود به دوران انتقال سياسي، صلح و بازسازي اين كشوراست. پیام اصلی سران سه کشور در سوچی هم متمرکز بر موفقیت این کشورها در حفظ تمامیت ارضی سوریه و کاهش منازعات قومی-مذهبی در منطقه بود و اینکه آن را مقدمه ای برای ورود به فاز سیاسی صلح در سوریه در نظر گرفتند.
اما منطق شكل گيري يك نظم چندجانبه گرا در روند بحران سوریه بر سه مبنا استوار بوده است: نخست، محدودیت استراتژیک ایفای نقش كشورها است. اين بحران نشان داد كه هيچ كشوري به تنهایی و با ظرفیت های ملی خود نمی تواند بحران سوریه را به نفع منافع حداکثری خود تمام کند. اكنون ايران، روسيه و تركيه درک می کنند که حل پایدار این بحران نیاز به همکاری نزدیک آنها از یک سو و شامل کردن بازیگران جبهه رقیب به خصوص آمریکا و عربستان سعودی در فاز سياسي از سوی دیگر دارد. اين امر، به ماهیت رقابتی و چند لایه ای ژئوپلتیک بحران سوریه (رقابت دولت ها در سطح منطقه ای و فرامنطقه‌ای) و همچنين ضرورت تلاش جمعي براي مواجهه با تروریسم و منازعات قومي برمي‌گردد كه برقراري و تداوم ثبات در منطقه را بسيار شكننده مي‌كند.
دوم، پروسه-محور شدن حل بحران سوریه است. روند این بحران نشان داد که دستیابی به صلح پایدار فقط در طول مذاکرات و نه در ابتدای آن و از طریق همکاری اولیه بازیگران اصلی برای کاهش تدریجی تنش صورت می گیرد. در طول جنگ شش ساله سوریه طرح های ناموفق زیادی از سوی سازمان ملل متحد برای برقراري صلح ارائه شد. معروفترین آنها طرح "فریز کردن" منازعه در یک منطقه (حلب) و گسترش تدریجی آن به مناطق دیگر از سوی استفان دی میستورا (نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه) بود که خود به نوعی ابتکار اولیه برای شکل گیری "مذاکرات آستانه" بر مبنای ایجاد چهار منطقه کاهش تنش و تضمین آن از سوی ایران، روسیه و ترکیه به حساب می آید. یعنی تمامی کشورها بتدریج متوجه شدند که پیش شرط گذاشتن برای حل بحران برخلاف واقعيت هاي میدانی (همانند چندين دور مذاكرات ناموفق ژنو)، مثلا "اسد اول باید برود تا مذاکرات شروع شود" (موضع ترکیه یا عربستان و غیره)، خود منجر به توقف مذاکرات از همان ابتدا می شود. این امر هم بیشتر به تکنیکی بودن، زمانبر بودن و مرحله ای بودن مسائل حل منازعه از جمله برقراری آتش بس، ایجاد مناطق امن، مذاکرات همه جانبه سیاسی و انتخاب دولت انتقالی و غیره بر می گردد.
و سوم، ضرورت گسترش دیپلماسی است. این امر به ویژه در شرایط بعد از توقف جنگ در سوریه و ورود به فاز سیاسی و بازسازي حائز اهمیت زیادی می شود. تجربه منازعات دیگر مثل افغانستان و عراق نشان داده که همکاری همه جانبه و تضمین مراحل صلح از سوی دولت های درگیر در این بحران ها سرنوشت ساز بوده است. ایجاد دولت ائتلافی و تداوم توافق سیاسی نیازمند ایفای نقش (کمتر یا بیشتر) همه بازیگران (اعم از کوچک یا بزرگ) در فاز سیاسی است. البته طبیعی است که حامیان قدرتمندتر گروههای سیاسی در میدان منازعه (در اینجا ایران، روسیه و ترکیه) همواره ابتکار عمل و جهت مذاکرات را به نفع منافع خود متعادل می‌کنند.
کنفرانس سه جانبه سوچی نقطه عطفي در نهادينه كردن اصول فوق و حركت به سمت يك نظم چندجانبه گرا در منطقه است. اين كنفرانس بر مبنای مشروعيت و اهميت دسترسي نسبي به امنيت در سوريه (در روند مذاكرات آستانه) براي ورود به دوره انتقال سياسي اين كشورشكل گرفت. در واقع، همکاری موثر سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در تضمین امنیت مناطق کاهش تنش در سوریه با همكاري حكومت سوريه زمينه هاي موفقیت این کنفرانس را فراهم کرد.
اما مهمترین نتیجه مثبت کنفرانس سوچی تقویت جایگاه ژئوپلتیک کشورمان در نظم منطقه اي است. نخست، روسیه و ترکیه به اهميت نقش ميداني ايران اذعان مي كنند و خواهان تداوم و تضمین همکاری های سیاسی-امنیتی با كشورمان هستند و اين خود یک تحول مهم است. دوم، اين دو كشور کارآمدی کشورمان در شکست نظامی تروريست هاي داعش در ميدان نبرد سوريه (و عراق) مي پذيرند و همين امر وزن سياسي ايران در مذاكرات صلح را افزايش مي دهد. تقويت جايگاه ايران در اين ائتلاف سه جانبه، خود تاثير مهمي بر نگاه بازيگران ائتلاف رقيب در سوريه مثل آمريكا و سعودي و يا كشورهاي اروپايي نسبت به ضرورت مشاركت جدي ايران در بحران سوريه خواهد داشت.
اکنون موقعيت برتر ميداني ايران باید با تجربه های دیپلماتیک و ائتلاف ساز نقش كشورمان (همانند بحران های افغانستان و عراق) تركيب و برای ایجاد تعادل بین منافع گروههای سیاسی حاضر در "کنگره گفتگوی ملی سوریه" در جهت دستيابي به يك راه حل پايدار در سوريه بكار گرفته شود. بي ترديد، تداوم صلح و ثبات در سوريه، به ويژه به دليل اتصال مسائل آن به عراق و لبنان، بيشترين نفع را به ايران در مقايسه با ساير بازيگران مي رساند. مهمترین ویژگی هر نظم چندجانبه پذیرش نسبی منافع سایر بازیگران است. ايران بايد ارزش افزوده تامين منافع خود در بحران سوريه را در نهادينه كردن نقش مستقل سياسي-امنيتي و اقتصادي خود در نظم منطقه اي جستجو كند.
منبع: روزنامه شرق/ ۷ آذرماه ۱۳۹۶
نظر شما