میادین مشترک زیرذره‌بین توسعه

 در سالهای گذشته مشکلات متعددی مانند دوران 8 ساله جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و چهار تحریم اقتصادی را در پیش رو داشتیم که تاثیرات بسزایی در کاهش جذب فناوری و سرمایه و همکاری‌ها را در پی داشته است اما این عوامل تمامی آن چیزهایی نیست که منجر به سرعت کند رشد و توسعه صنعت نفت (نسبت به دیگر بخشها) شده است. بخش عمده ای  از  حرکت کند توسعه در این بخش  مربوط به روشن نبودن سیاست‌گذاری‌ها و اولویت‌های توسعه‌ای در سالهای گذشته است.  موضوعی که هم اینک و پس از 100 سالگی صنعت نفت کشورمان ، مورد توجه مدیران نفتی قرار گرفته  و سعی بر آن است با تغییر دکترین توسعه ای در صنعت نفت از بنگاه داری نفت به نفت پیشران توسعه و در نظر گرفتن محدودیت زمانی ای که برای جذب سرمایه و فناوری وجود دارد با توجه به اولویتها نسبت به سرمایه‌گذاری و توسعه میادین اقدام بایسته صورت پذیرد.

از آنجا که بخش عمده‌ای از این مخازن در مرزهای سیاسی ایران با دیگر کشورهای منطقه به صورت اشتراکی قرار گرفته است، رقابت بر سر حجم برداشتی از این مخازن سبب شده در برنامه‌ریزیهای صورت گرفته، توسعه و افزایش بهره‌وری این مخازن در قیاس با دیگر مخازن مستقل کشور در اولویت قرار گیرد.

در واقع غنی بودن حوضه زاگرس از ساختارهای حاوی هیدروکربور در منطقه خاورمیانه موجب شده است که تعدادی از مخازن نفتی و گازی این منطقه به طور مشترک در بین کشورها واقع گردد. این مخازن به لحاظ زمین شناسی یکپارچه بوده ولی از لحاظ مالکیت اشتراکی است. رقابت بین کشورهای همسایه موجب شده است که این مخازن مرزی نسبت به مخازن درون کشور در اولویت بهره برداری قرار گیرد.

باید قبول کرد در سالهای گذشته محدودیت‌های فراوان باعث تاخیرهای مکرر و بسیار در توسعه میادین مشترک شده و بی‌برنامگی و عدم مدیریت صحیح منجر به تشدید تاخیرها شده است. در شرایط فعلی سیاست توسعه ای شرکت ملی نفت ایران از بنگاه داری نفت به نفت پیشران توسعه تغییر یافته و تصمیم بر آن است تا با تقویت توان مدیریتی ، سرمایه‌ای، فناوری و ... مسیر سرمایه گذاریها به سمت توسعه هر چه بیشتر و سریعتراز میادین مشترک سوق داده شود تا در مرحله اول استخراج از این میادین متناسب با رقبای دیگر افزایش یافته و در مرحله بعد از آنها پیشی گرفته و سالهای گذشته جبران شود. 

ذکر این نکته ضروری است که سرمایه‌گذاری در میادین مشترک نفت و گاز خلیج فارس از آغاز برنامه اول توسعه " سال 1367 " مورد توجه کارشناسان صنعت نفت بوده است و بر این اساس، در برنامه‌های توسعه همزمان با سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ، موضوع سرمایه‌گذاری در میادین مشترک نیز مورد توجه قرار گرفت اما درعمل سرمایه‌گذاری در میادین مشترک با کشورهای کویت، عربستان امارات و قطر کمتر از کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده است و همین امر باعث شده میزان برداشت رقبا از میادین مشترک نفت و گاز  حدود9  برابر ایران باشد.

همین آمار نشان دهنده آن است که میزان سرمایه‌گذاریها در میادین مشترک و با وجود گذشت چهار برنامه توسعه هنوز در حد مورد انتظار نیست و برخی برآوردها نشان می‌دهد قطر با حدود 400 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز خود از سال 1367 توانسته است به شکل قابل توجهی از میادین مشترک با ایران برداشت کرده و با سرمایه‌گذاری در میدان عظیم پارس جنوبی " گنبد شمالی قطر " به عنوان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان، بزرگ‌ترین کارخانه LNG گاز مایع جهان را به بهره‌‌برداری برساند. اما ایران با وجود سرمایه‌گذاری 40 تا 70 میلیارد دلاری در پارس جنوبی و عسلویه هنوز فاصله زیادی تا میزان برداشت قطری‌ها دارد.

قطر سال‌هاست که از این میدان مشترک خود برداشت می‌کند. عربستان نیز در میادین دریایی یا فلات قاره خود و میادین مشترک سرمایه‌گذاری زیادی انجام داده و گفته می‌شود روزانه سه میلیون بشکه نفت از میادین فلات قاره خود برداشت می‌کند. لازم به ذکر آنکه حدود 9 سال است که امارات از میدان سلمان و حدود 20 سال است که قطر از میدان پارس جنوبی برداشت می‌کنند.

خوشبختانه و برابر آنچه گفته شد و نظر به آگاهی مسولین امر و مدیران ارشد صنعت نفت از لزوم توجه هرچه بیشتر به نفت به عنوان عاملی مهم در توسعه کشور و با توجه به دیدگاه صیانتی ای که هم اینک براین بخش حاکم است ، توسعه میدان های مشترک به عنوان اولویت اول صنعت نفت در برنامه پنجم توسعه اعلام شده و قرار است 35 درصد از منابع مالی تعیین شده در برنامه پنجم توسعه « معادل 50میلیارد دلار» به توسعه میادین مشترک اختصاص یابد.بر این اساس و از آنجا که همه میدان‌های مشترک کشور دارای اولویت توسعه هستند در حال حاضر توسط  وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران برای توسعه برخی از میدان‌های مشترک طرح توسعه جامع تهیه شده و  برای یقیه میادین مشترک نیز طرحهای توسعه ای در حال تهیه است وضعیت توسعه آنها تا پایان امسال نهایی خواهد شد.قابل ذکر آنکه باتوجه به اهمیت توسعه میدان‌های مشترک، کمیته ویژه نظارت بر میادین مشترک نفت و گاز نیزتشکیل شده که از جمله مهم‌ترین اهداف آن می‌توان به تدوین مقررات و شرایط ویژه در مجموعه وزارت نفت برای توسعه و بهره‌برداری از میادین مشترک در همه زمینه‌های مورد نیاز و همچنین تشکیل کمیته‌های فرعی در حوزه های فنی، حقوقی، سرمایه گذاری و جذب منابع در خصوص میادین مشترک اشاره کرد.

کارشناس شرکت ملی نفت