نادیده انگاری طرف تقاضا

دست اندرکاران نفت در روزهای 24 و 25 ماه مه (3 و 4 خرداد) در نشست وزرای انرژی گروه 8 در رم گرد آمدند تا هشدار دهند که جهان، زمانی که اقتصاد جهان بهبود یابد، یک بار دیگر با افزایش بی‌ثبات‌کننده قیمت‌های نفت رو به رو خواهد بود. در این نشست، نابوئو تاناکا، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی گفت: «این خطر وجود دارد که ادامه کاهش سرمایه‌گذاری در طرف عرضه به کاهش ظرفیت تولید نفت بیانجامد.»

 دیدگاه‌های آژانس بین‌المللی انرژی در سخنان علی النعیمی، وزیر نفت عربستان نیز بازتاب یافت. اما تشویق سرمایه‌گذاری در طرف عرضه بر کاهش نوسان‌های قیمت نفت تأثیر اندکی خواهد داشت مگر اینکه برای از میان بردن علل نوسان‌ها، در طرف تقاضا اقدام فوری صورت گیرد. واکنش تقاضا در برابر تغییرات قیمت‌های نفت خام به طور فزاینده‌ای کاهش می‌یابد زیرا سوخت‌هایی که برای حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرند سهم فزاینده‌ای از تقاضای نهایی را به خود اختصاص می‌دهند. قیمت‌های نفت برای اینکه بتواند بر مصرف تأثیر قابل ملاحظه‌ای داشته باشد، باید به شدت افزایش یابد زیرا جایگزین‌هایی که در مقیاس گسترده‌ای بتوانند جایگزین بنزین، دیزل و سوخت هواپیما شوند، هنوز وجود ندارند.

 به همین دلیل است که قیمت‌های نفت خام طی سال‌های 2003 تا 2007 سه برابر شد و روند افزایش بهای نفت در سال 2008 نیز ادامه یافت. عرضه سوخت حمل و نقل به ویژه دیزل نتوانست همگام با تقاضا افزایش یابد، زیرا اقتصاد جهانی برای چهار سال پیاپی سالانه پنج درصد رشد کرد. به همین ترتیب زمانی که رشد اقتصادی کاهش می‌یابد یا رکود ایجاد می‌شود قیمت‌ها باید به شدت کاهش یابد تا مازاد عرضه را از بین ببرد و به همین دلیل بود که قیمت‌های نفت در ماه‌های پایانی سال گذشته سقوط کرد. معاون اول مدیر عامل صندوق بین‌المللی پول، جان لیپسکی، در نشست گروه 8 سهمی را که طرف عرضه در نوسان قیمت‌های نفت داشته است، مورد بررسی قرار داد. وی گفت که «کاهش حساسیت تقاضای جهانی - که پیش از این نیز اندک بود - در برابر قیمت‌های بالای نفت در بازار جهانی»، به دلیل یارانه‌هایی است که دولت‌ها، بویژه درکشورهای در حال توسعه، می‌پردازند. هدف دولت‌ها از این اقدام کاهش تأثیر نوسان قیمت‌های نفت در بازار جهانی، در داخل است. بر خلاف آژانس بین‌المللی انرژی که به طور کلی اثرات سرمایه‌گذاری در طرف عرضه را مورد توجه قرار داده است، صندوق بین‌المللی پول توصیه می‌کند برای اینکه تقاضای نفت در برابر علایم قیمتی حساسیت بیشتری نشان دهد و «گرایش به تغییرات شدید قیمتی» کاهش یابد، از جمله باید تلاش شود «حساسیت مصرف‌کننده نهایی داخلی در برابر دگرگونی‌های شرایط بازار تقویت شود». اما هنوز نشانه‌ای که حاکی از آمادگی دولت‌ها برای هر گونه اقدامی در طرف تقاضا باشد، به چشم نمی‌خورد.

ترس از اینکه افزایش قیمت‌های نفت ممکن است بهبود اقتصادی را، که مطمئن نیز نمی‌نماید، متوقف سازد؛ مانع از هر گونه اقدامی است. چین در مورد اجرای مکانیسم جدیدی که قیمت‌های بنزین، دیزل و سوخت هواپیما را در داخل به بازارهای بین‌المللی ارتباط دهد، صادق نیست. از سوی دیگر هند هنوز باید سیستم یارانه‌های مفصل خود را، که بر اساس آن از مصرف کنندگان در برابر قیمت‌های بازار حمایت می‌کند، اصلاح کند. زمانی که قیمت‌های نفت در سال گذشته سقوط کرد، فرصت بی‌سابقه‌ای برای کاهش یا حذف یارانه‌ها به وجود آمد اما بیشتر دولت‌ها اقدامی نکردند. همچنین برای کاهش وابستگی بخش حمل و نقل به نفت هیچگونه پیشرفت واقعی به دست نیامده است. آنگونه که تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی با عنوان «دورنمای بین‌المللی انرژی» نشان می‌دهد؛ با وجود پیش‌بینی افزایش قیمت‌های نفت، تقریباً 80درصد افزایش تقاضای نفت جهان تا سال 2030 به بخش حمل و نقل اختصاص خواهد داشت. این وضعیت در تناقض با وضعیت بخش‌هایی مانند صنعت و تولید برق است که در آن قیمت‌های بالاتر نفت، روی آوردن به سوخت‌های جایگزین را تشویق می‌کند. در آمریکا از سال 2020 برای خودروهای جدید استانداردهای سختگیرانه‌تری در زمینه کارایی انرژی در نظر گرفته شده است. برای کاهش نوسان قیمت‌ها در بازار، بالابردن حساسیت تقاضای نفت در برابر تغییرات قیمت‌ها بسیار مهم است.

 نخستین گام مهم حذف یارانه‌ها در کشورهای در حال توسعه آسیا است. اما بدون وجود یک جایگزین پایدار در برابر نفت برای بخش حمل ونقل، قیمت‌های بالاتر نفت به منظور ایجاد موازنه در بازار ضروری است. با وجود رکود، ظرفیت مازاد و میزان بالای ذخایر، قیمت‌های نفت به سرعت در حال افزایش است، زیرا بازار بنزین در تنگنا قرار دارد و با محدودیت روبه‌رو است. تا زمانی که مصرف‌کنندگان آمادگی نداشته باشند برای سوخت مورد نیاز بخش حمل و نقل قیمت‌های بالاتری بپردازند، تولیدکنندگان قادر خواهند بود با ایجاد محدودیت در عرضه، در بازار قدرت‌نمایی کنند. بی‌ثباتی، در تقاضای کنترل نشده و محدودیت عرضه ریشه دارد. از این رو صرف سرمایه‌گذاری در افزایش ظرفیت تولید چاره‌ساز نیست.

نشریه "گلوبال مارکتز"