چرخش فریبنده قدرت حاضر آمریکا به سوی خاورمیانه و حضور در هر مجال منازعه‌ای پیش روی چشمان مردم منطقه بازی پیچیده و پر رمز و رازی است که به تازگی آغاز شده که البته به نظر می‌رسد این روند تا ماه‌های آینده تنها روایت خوانای خاورمیانه باشد. خواه تغییر سیاست آمریکا به حل مناقشه‌های خاورمیانه را امری واقعی و خواه آن را فقط آرایشی موقتی برای جبران مافات گذشته بدانیم.
در این میان باید به دو نکته مهم توجه کرد: نفوذ و حضور آمریکا به رغم خوشایند یا عدم خوشایند مردمان منطقه امری انکارناپذیر است اما از سوی دیگر پذیرش آمریکا در میان مردم عوام منطقه موضوعی نیست که تا همیشه ادامه داشته باشد. همین حالا نیز پایه‌های حضور آمریکا در خاورمیانه به رغم همه تلاش‌های کاخ سفید چندان استوار نیست. تندباد خاورمیانه هر لحظه ممکن است درخت کهنسال واشنگتن را در منطقه از جای برکند.
آمریکا برای ادامه حیات در خاورمیانه نیازمند تغییر دیپلماسی ولو با چرخش دیگرگون زبان برای ابراز دیدگاه‌های خود بود، مسئله‌ای که امروز باراک اوباما به شدت به آن توجه دارد و سعی می‌کند در رویارویی با منطقه حساس خاورمیانه از روش تغییر زبان گفتمان تأثیر بگیرد. تغییر رویکرد گویشی آمریکا در قبال لبنان، اسرائیل، فلسطین، ایران و همچنین تغییر دیدگاه درباره جهان اسلام و جمع مسلمانان جهان خود بازگوی این واقعیت است که امروز آمریکا بیش از هر ملت دیگری لزوم تغییر را دریافته است.
تأثیر چرخش کلام و تغییر ابزار رویارویی رویکردی است که اوباما هفته گذشته در زمان انجام سخنرانی در دانشگاه الزهرا قاهره به دقت به آن توجه داشت. تأثیر کلام اوباما چنان گروه میانه‌رو و تا حدودی هوادار غرب را به هیجان آورد که حتی به زعم بسیاری از تحلیلگران تغییر نتیجه انتخابات لبنان را نیز در پی داشت.
اوباما با تغییر ساختاری زبان سیاسی آمریکا روند برنامه‌های کاخ سفید را به گونه‌ای دیگر بیان می‌کند بدون این که کمتر تغییری در اساس برنامه‌های آمریکا داشته باشد. اما از آنجا که کلام او به گونه‌ای نرم و منعطف بر دل مردمان خاورمیانه می‌نشیند رؤیای تغییر نیز بر باور آنها راحت‌تر نقش می‌بندد.
البته نشانه‌های تغییر در سیاست‌های آمریکا را نمی‌توان به صرف تغییر گفتار سیاسی آن تلقی کرد. امروز نشانه‌هایی هرچند اندک از چرخش سیاسی کاخ سفید دیده می‌شود که تا پیش از این در تاریخ دیپلماسی ایالات متحده آمریکا کمتر اتفاق افتاده است. ارسال پیام و یادداشت به ایران هسته‌ای که تا دیروز محور شرارت در آمریکا خوانده می‌شد، اعزام نمایندگان ویژه به سوریه، امکان مذاکره با حماس و حزب الله، ابراز عقیده صریح در رابطه با مسئله شهرک سازی‌های اسرائیل و تشکیل دو دولت مستقل و در نهایت ایجاد فضای باز دیپلماسی عمومی در قبال تمامی جوامع اسلامی رویکردهای مؤثری است که این روزها به رغم باور منفی مردم منطقه از کاخ سفید نفوذ آمریکا را در خاورمیانه بیشتر نمود می‌دهد.
امروز عده‌ای از مردم دگراندیش خاورمیانه بر این باورند که تغییر سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه و پیکربندی متفاوت آن در برابر کشورهای مخالف خوان منطقه صرفاً واکنشی به سیاست‌های پیشین آمریکا و لطماتی است که بوش و همراهان او بر جامعه بین‌المللی وارد آوردند. عده‌ای نیز بر این موضوع اذعان دارند که تغییر سیاست‌های اوباما صرفاً به دلیل واهمه از دست دادن جایگاه خود در خاورمیانه به سبب حساسیت این منطقه و منابع گسترده آن است.
اوباما از زمان سکونت در کاخ سفید با در پیش گرفتن نظراتی ایده آلیست و نه ایدئولوژیست نقشه جدیدی از سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه ترسیم کرد که هرچند تاکنون هیچ دستاورد خاصی به همراه نداشته است اما بدون غرض قابلیت‌ها، محدودیت‌ها و آرمان‌های مردمی که تاکنون پرچم مخالفت با آمریکا را افراشته‌اند به خوبی می‌شناسد. اوباما سیاست آمریکا در خاورمیانه را تغییر داد تا بلکه بتواند پاسخی معقولانه برای جلب منافع آمریکا در ایران، ترکیه و جهان عرب دریافت کند.
هر اندازه باراک اوباما سیاست گفتمان نرم و لفاظی دور از تنازع را به عنوان حربه‌ای دیپلماتیک را برای تقابل دولت‌های خاورمیانه ادامه می‌دهد به همان نسبت مردم و حکومت‌های منطقه‌ای نیز بر حساسیت موضوع پی برده و سعی دارند به دور از هیجان بازی فریبنده و سحرانگیز عنان امور را از دست ندهند.
امروز اختلافات بسیاری درباره تأثیر نرمش گفتار اوباما در روند انتخابات لبنان و پیروزی ائتلاف 14 مارس وجود دارد. خیلی‌ها بر این باورند که اوباما با لفاظی درباره اسلام و مسئله اسرائیل و اعراب پیروزی حامیان غرب را رقم زد. البته به نظر من نه فقط سخنرانی اوباما بلکه دیدار اخیر هیلاری کلینتون و جو بایدن از بیروت نیز بر دامنه این تأثیر افزود. انتخابات لبنان برگزار شد و ائتلاف 14 مارس پیروز اما کسی به این موضوع توجه نکرد که آمریکا فقط زمانی توانست لبنان را در دست بگیرد که آوای مخالفت با ایران و سوریه را در بیروت سر داد. در واقع تغییر سیاست خارجی اوباما و وعده‌ای که او به مردم خاورمیانه داده است، همان سیاست تفرقه افکنی است که سالها پیش نظریه‌پردازان غربی داعیه آن را داشتند. چه بسا فردا برای تعامل با ایران و سوریه این لبنان باشد که فنا شود!
رئیس دپارتمان بین‌المللی دانشگاه آمریکایی بیروت /کارشناس ارشد امور خاورمیانه
الحیات 13 می2009 /ترجمه: لیدا هادی
نظر شما