مقابله با فساد در روند خصوصی سازی

اگر چه مدت زمانی طولانی است که کیفیت حاکمیت بخش دولتی در یک کشور به عنوان مهم‏ترین عامل تعیین کننده در اشاعه، تاثیر و اهمیت فساد است، به تازگی کیفیت حاکمیت بخش خصوصی نیز به عنوان فاکتور بسیار مهم دیگری مطرح شده است. به ویژه در خصوص کشورهای در حال توسعه و در حال گذار باید به یاد داشت که اهداف خصوصی سازی مرتبط با جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی بسیار از میزان رواج و وسعت فساد در کشور تاثیر می پذیرند.

آسیب پذیری فرایند خصوصی سازی نسبت به فساد به طور خاص به واسطه روش انتخاب شده جهت خصوصی سازی و چگونگی آن و همچنین به واسطه فضای حاکمیت عمومی ، کیفیت قوانین و نظام حقوقی و اقتصادی، وجود استراتژی و خط مشی خصوصی سازی روشن و شفاف، وجود موسسات و ساختارهای کارآمد و عملیاتی جهت امور قانون‏گذاری، قضایی و مدیریتی( مانند سازمان مرکزی خصوصی سازی)و در نهایت ممیزی داخلی و خارجی دقیق و یک سیستم کنترل پارلمانی، تعیین می شود. یک فاکتور بسیار مهم درجه شفافیت فرایند‎های دولت است. در مجموع اقدامات زیر برای اجتناب یا از بین بردن فساد در روند خصوصی سازی پیشنهاد می شود:

خط مشی خصوصی سازی

1- حصول اطمینان از این وجود رویه‎های کاملاً شفاف که منجر به اتخاذ خط مشی ملی خصوصی سازی واضح و شفاف که در آن قوانین و مقررات صریح و روشن آمده است، می شود.

2- حصول اطمینان از دسترسی عموم مردم و جامعه مدنی در فرایند تصمیم گیری در خصوص خط مشی ملی خصوصی سازی و همچنین مشارکت آنان در برنامه خصوصی سازی

3- دسترسی عموم به تمامی تصمیمات مرتبط دولت (قوانین مربوط به آزادی اطلاعات)

4- خط مشی اطلاع رسانی عمومی دولت، برای اطلاع رسانی به عموم، بعضاً حتی در مرحله برنامه ریزی، با در نظر گرفتن زمان کافی برای اظهار نظر و مشارکت عموم. 

قانون خصوصی سازی

خط مشی خصوصی سازی قاعدتا می بایست به ایجاد قانون خصوص سازی توسط پارلمان / قانونگذار بیانجامد.  اطمینان حاصل کنید که رویه‎هایی که به ایجاد قانون می انجامد کاملاً شفاف است و فرصت برای عموم وجود دارد که بر پیش نویس قانون اظهار نظر کنند.  همچنین اطمینان یابید که قانون پروسه خصوصی سازی را عادلانه و بیرون در نظر گرفتن امتیاز برای گروهی خاص چه گروه‏های داخلی و چه گروه های خارجی، تعریف کرده باشد.

سازمان خصوصی سازی

1- خط مشی خصوصی سازی و قانون آن می بایست ساختار سازمانی کارآمدی برای اجرای موثر خط مشی خصوصی سازی با امکان کنترل و نظارت کافی ایجاد کنند. 

2-  سازمان خصوصی سازی باید به صورت شفاف شکل بگیرد و به طریقه ای شفاف استخدام نیرو کند.  رهبر سازمان و مدیران ارشد آن باید قابلیت‎های حرفه ای کافی داشته باشد و متخصصانی کارآزموده در حیطه کاری خود باشند و انتصاب آنها کاملاً براساس شایستگی‏های آن‏ها باشد. وظایف، اقدامات و اختیارات و مسئولیت‏های این سازمان می بایست روشن باشد.  به ویژه بسیار مهم است که کدامیک از تصمیم‏های کاملاً در حوزه اختیارات این سازمان می گنجد و کدام تصمیم‏های است که می بایست مجوزسران سیاسی را کسب کند.  برای تصمیمات گروه دوم لازم است که روشن شود که چه فرایندی برای کسب مجوزها باید طی گردد.

3-  سازمان خصوصی سازی باید مورد ممیزی‎ها و حسابرسی‎های داخلی و خارجی کافی قرار گیرد و در مقابل کنترل‏های سیاسی و پارلمانی پاسخگو باشد.

4-  از در نظر گرفتن منابع کافی برای سازمان خصوصی سازی اطمینان حاصل شود.

5-  از تعهد سازمان خصوصی سازی عموم ارجحیت شفافیت و کنترل پذیری فعالیت‏هایش، اطمینان حاصل شود.

6- از ثبت کامل و تصمیم‏های مهم در سازمان خصوصی سازی و صندوق مربوطه اطمینان حاصل شود و اصل چهار چشم؟ (four eyes) - به معنای اینکه تمامی تصمیم‏های باید توسط حداقل دو نفر گرفته شده و امضا شوند - معرفی شده و اجرا شود.

7- علاوه بر سازمان خصوصی سازی، سودمند است که صندوق امانی تشکیل گردد که در آن مقدار معین از سهام شرکت‏های دولتی و یا تازه خصوصی سازی شد.  نگهداری شود تا بتوان آنها را تا مدت محدودی به عنوان تضمین نگه داشت. 

8- حصول اطمینان از اینکه مدیریت این مقدار سهام در صندوق (که حق رای دارند و در نهایت به فروش می رسند) موفقیت خصوصی سازی را خدشه دار نکرده و تبعات آن تاثیر منفی نمی‌گذارد.  

*کارشناس مرکز تحقیقات اقتصادی اتاق بازرگانی ایران