همه دیوار‌ها برای نقاشان

افشین هدایت: فراخوانی از طرف اداره نقاشی دیواری سازمان زیباسازی شهرداری تهران اعلام شده مبنی بر ارائه طرح‌های مختلف در چارچوب موازین طرح شده توسط این اداره. به گفته مجید تفرشی مدیر اداره نقاشی دیواری این طرح مربوط به تمام مناطق 22 گانه شهر تهران است.

مدیر اداره نقاشی دیواری سازمان زیبا‌سازی شهرداری تهران، رهایی از بن‌بست‌های بصری در سطح شهرتهران و آرام‌بخش کردن فضای شهری برای شهروندان را از مهم‌ترین ویژگی‌های انتشار فراخوان نقاشی دیواری برشمرد.

مجید تفرشی در گفت‌وگویی که با خبرگزاری ایسنا انجام داده درباره فراخوان منتشر شده برای نقاشی دیواری در سطح شهر عنوان کرد: برای این طرح پهنه‌هایی را مشخص کرده‌ایم که براساس آنها موضوع کار را مشخص خواهیم کرد، اما در نهایت رسیدن به فضایی آرام‌بخش برای شهروندان و تلاش در زیبا‌سازی شهر تهران از مهم‌ترین اهداف ماست.

او همچنین درباره جنس کارهای ارائه شده برای این فراخوان و متریال قابل اجرا برای هنرمندان متقاضی، گفت: هنرمندان متقاضی می‌توانند در تمام حوزه‌های هنرهای تجسمی به صورت ترکیبی کار خود را ارائه دهند و از این جهت هیچ محدودیتی برای آنها وجود ندارد.

تفرشی تمام مناطق 22 گانه شهر تهران را در مجموعه این طرح معرفی کرد و افزود: تمام دیوارهایی که در بودجه امسال تعریف شده است، شناسایی و عکس‌های آنها در قالب یک آلبوم کامل تهیه شده است، که هنرمندان براساس طرح‌هایی که ارائه می‌دهند به یکی از این فضاها معرفی می‌شوند.

تفرشی تصریح کرد: بعد از مدت‌ها، مجدداً شورای هنری ما فعالیت خود را آغاز کرده است و مجموعه‌ای از هنرمندان برجسته نقاشی، گرافیک و. . . در این شورا به انتخاب و بررسی آثار می‌پردازند.
به گفته مدیر اداره نقاشی دیواری، افراد متقاضی برای این فراخوان باید در کنار طرح‌های خود یک رزومه از سابقه کاریشان نیز ارائه دهند.

در حال حاضر پروژه‌های نقاشی دیواری سازمان زیباسازی شهر تهران در فضایی همچون تقاطع مطهری - مدرس، بزرگراه رسالت (بوستان میان)، نمایشگاه بین‌المللی چمران، ولیعصر- تقاطع همت و. . . در حال انجام است. گفتنی است این فراخوان به صورت دائمی منتشر شده است.

فعالیت‌های اداره و عدم تشکیل شورای کارشناسی
اداره نقاشی دیواری و گرافیک شهری از سال ۱۳۸۰رسماً به عنوان یک اداره کارشناسی در زمینه ساماندهی وضعیت نقاشی دیواری در شهر تهران آغاز به کار نمود. این اداره با هدف دستیابی به سیمای آرام ومتین بصری در شهر ظرفیت‌های تخصصی نقاشی دیواری و گرافیک شهری را تدوین، منضبط و اجرایی نمود. با بهره‌گیری از توانمندی‌های مختلف جامعه هنری و مطالعات زیرساختی اصول فنی وشهری موضوع آثار بدیعی در نسل معاصر نقاشی دیواری شکل گرفت که ضمن دارا بودن طبقه‌بندی کارشناسی بسیاری از اهداف تخصصی موضوع را تأمین نموده است.

طبق نوشته‌های سایت سازمان زیباسازی شهرداری تهران در بخش اداره نقاشی دیواری رویکردهای فرهنگی، اجتماعی، ملی و مذهبی، رویکردهای انطباق با معماری و شهرسازی، رویکردهای دقیق تکنولوژیک و... از اهم دیدگاه‌هایی است که آثار انجام شده و پیش رو را شامل می‌شود.

تا کنون عمده طرح‌هایی که توسط این اداره به اجرا گذاشته شده طرح ساماندهی نقاشی دیواری شهدا، پروژه راهی به آسمان ( این پروژه با مفهوم مشترک، گشودن نگاهی در نمای شهری به آسمان آثاری چند منظوره در تناسبات شهری، هنری و معنوی را شکل می‌دهد) و طراحی طبیعت بوده است.

در چند سال اخیر با ساماندهی بحث نقاشی دیواری و تشکیل اداره مستقل نقاشی دیواری زیر نظر سازمان زیباسازی تعداد و شکل نقاشی‌های دیواری مسیر جدیدی را طی کرده است. با ارائه فراخوان‌های متعدد و به کارگیری از هنرمندان مختلف عرصه گرافیک و نقاشی تغییرات چشمگیری در این عرصه را مشاهده کرده‌ایم. هرچند که هنوز هم اشکالاتی را در این میانه مشاهده می‌کنیم، شاید عمده این اشکالات عدم کارشناسی در این زمینه باشد. آن شورای کارشناسی و ارزیابی که مدام از آن گفته می‌شود در چند برهه کناره‌گیری خود را با اعلام اینکه نظرشان بی‌تأثیر بوده است بیان کرده‌اند. شورایی که مجید تفرشی هم در اعلام خبرش بر شدت به آن تأکید کرده است. شورایی که در دوره‌ای با حضور چلیپا، خسروجردی، ایرج اسکندری و. . . تشکیل شده است، این روزها تمایلی به همکاری با این اداره ندارند.

سیری درنقاشی دیواری ایران
قدیمی‌ترین آثار نقاشی یافت شده درایران مربوط به دوران نوسنگی (حدود 8 هزارسال قبل ازمیلاد) بوده که برصخره‌های غار «دوشه» و در «دره میرملاس» درمنطقه کوهدشت لرستان می‌باشد. این صخره نگاره‌ها صحنه‌های رزم وشکار با تیروکمان وحیواناتی چون اسب، بزکوهی وسگ را نشان می‌دهد که به شیوه‌ای ساده وابتدایی وبا ترکیبات مواد رنگی قرمز اخرایی، سیاه واندکی زرد توسط انسان‌های غار نشین با انگیزه اعتقادات جادویی آن منطقه کار شده است.
گرایش به حجم نمایی از طریق نور و سایه، وفاداری به طبیعت عینی در پیکرها و اشیا متأثر از تأثیر‌های صرفاً صوری از نقاشی‌های اروپایی، بار روایی و توصیفی از ویژگی‌های آثار این دوره می‌باشند. شاید بتوان نقاشی پرده‌ای
قهوه​خانه‌ای را به علت جنبه روایی و کاربرد مردمی آن در فضاهای باز و معابر عمومی، یکی از مشتقات هنر نقاشی دیواری دانست. این نقاشی‌ها آکنده از آمال، علایق ملی و اعتقادات مذهبی لایه‌های میانی جامعه شهری بود که توسط داستان‌های حماسی مذهبی از جمله شاهنامه فردوسی و غیره خود را بیان می‌کرد.
بعد از اتمام جنگ تحمیلی به یک نوع نقاشی دیواری در میادین و معابر اصلی شهرهای بزرگ برمی‌خوریم که سفارش دهندگان آن‌ها بیشتر شهرداری‌ها هستند. تصاویر این دیوارها بیشتر بار تزئینی داشته و حاوی پیام‌های مربوط به حفظ محیط زیست با نقشمایه‌هایی چون گل و مرغ، طبیعت و منظره می‌باشند.
در سال‌های اخیر، در عرصه نقاشی دیواری شاهد بروز استعدادهای نومایه‌ای هستیم که به اهمیت و لزوم شکل‌گیری جدی‌تر و آگاهانه نقاشی دیواری و توسعه آن در جامعه کنونی دست یافته‌اند. مهم این است که این دسته از نقاشان هم شناخت وسیع‌تری از تکنیک‌های اصولی و پایه گذار نقاشی دیواری به دست آورده‌اند و هم اینکه از دستاوردهای باارزش نقاشی معاصر جهان غافل نمانده‌اند.
با این وصف، نقاشی دیواری معاصر ایران، با تمام تلاش‌های ناپیوسته هنرمندان و دست اندرکاران این رشته هنری، در مجموع به یک سبک و شیوه منسجم که بیانگر روح و اندیشه ایرانی در چارچوب ادراک معاصر باشد نرسیده است و این مهم لازمه‌اش این است که ابتدا در عرصه وسیع‌تر نقاشی معاصر ایران رخ بنماید.

جنبش نو
بسیار شاهد هستیم که در یکی، دو سال اخیر بر اکثر دیوارهای تهران طرح‌های نویی دیده می‌شود که البته اداره نقاشی دیواری و یا سازمان زیباسازی نقشی در ترسیم آن ندارند. نه فراخوانی وجود دارد و نه سفارشی شده است. این طرح‌ها همان‌هایی است که توسط یک کلیشه و یک اسپری رنگ بر دیوارها نقش می‌بندد و تحت عنوان هنری گرافیتی روزهای پرشکوهی را پشت سر می‌گذارد. هنری که در ابتدای انقلاب ایران نه به عنوان هنر که به عنوان یک ابزار تبلیغاتی استفاده می‌شد، این روزها به عنوان یک ابزار ضد تبلیغاتی و صرفاً هنری بر دیوارها نقش بسته است. مطمئناً شاکی بزرگ این فعل وندالی همان سازمان زیباسازی است. چرا که بارها مشاهده شده چند روز پس از ثبت یکی از این گرافیتی‌ها بر دیواری از شهر، به سرعت با رنگی سفید آن را محو کرده‌اند. در برهه‌ای کوتاه فستیوال‌هایی هم برگزار شد و گرافیتی کارها بر دیواری مشخص نقاشی دیواری کشیده‌اند، اما ذات گرافیتی، غیر عرف بودن آن است و تحت‌تأثیر مجوز و در اختیار گذاشتن امکانات خاص شکل اصلی خود را از دست می‌دهد. آخرین خبر در این زمینه مربوط می‌شود به اعلام سازمان زیباسازی مبنی بر اجتماع این نقاشان در پای یک دیوار بزرگ در شهر تهران.