فراموش نکنیم او در کمین است

بله او در کمین است، در میان مسایل گوناگون کشور اعم از اقتصادی و فرهنگی و .... موضوعی در حال فراموشی است و انهم زلزله و زلزله شهرهای بزرگ کشور است ! چندی نه خیلی دور حدود یکسال پیش، زلزله ای گوشه ای از این اب و خاک را در نوردید و سپس یک تکان هم برای یاد اوری خودش در تهران به رخ کشید که من هستم و منتظر دستور !

پدیده فراموشی، نعمت بزرگی است از سوی پروردگار،  در غیر این صورت همه چیز پس از یک اتفاق بد میبایستی توقف و از کار می افتاد، بله شکر این نعمت بر همه واجب است و شاید شکر ان هم همین ایجاد امادگی و یاد گرفتن از درسهای سوانح بد گذشته، برای ایستادگی و مقاومت در برابر انها می باشد.

مدتی است پس از یادداشت های پی در پی در  این وبلاگ، عملا حس کردم شاید نوشته های بنده موجب نگرانی مردم میشود و اگر هشدار های تخصصی خودم را ننویسم شاید مردم عزیز کشور با مسایل عدیده موجود، کمی راحتر  به زندگی خود بپردازند! ولی باز دلم طاقت نیاورد و یاد حدیث "ذکات علم نشر ان است" افتادم و باز این مرقومه را نوشتم ؟ این طبیعت تمام سوانح است که در مدت زمانی بشرح جدول زیر فراموش شوند !

ولی فکر میکنم ما خیلی زودتر از جمع بندی جهانی اینکار را کردیم لذا هشدار را لازم دیدم ! حال که خالق هستی و در درون هستی پدیده "زلزله"  با ما مدارا و  زمین فعلا ارام است شاید برنامه ریزی جدی برای رویارویی با زلزله بعدی کمی عاقلانه باشد، و امیدورام در لابلای همه مشکلات امروزی که همه درگیر ان هستیم این مهم فراموش نشود و اولویت "منطقی" خود را در برنامه ریزی های کشوری از دست ندهد، انشا الله.

و اما بعد از خبر پخش بوی بد در تهران که توسط خبرنگار ها و خبرگزاری ها و شبکه های تلویزیونی داخلی و خارجی و هجوم تلفن های انها بمن متوجه شدم، مجبور به قطع تلفن و کمی تامل در موضوع شدم و علی رغم اصرار عزیزان شرایط را برای بیان نظراتم صلاح ندیدم و فقط به خبرنگار روزنامه همشهری به نکته ای مهم درلابلای عرایضم به صورت بسیار خلاصه اشاره کردم که حرف عوامانه حقیر را مسولین هوشمند، عالمانه برداشت نمایند و مردم عزیز درگیر اشفتگی نشوند و ان این بود " به بوی بد توجه نشود به ترکیب شیمیایی گاز توجه شود- همشهری ١٥ دیماه ٩٧ صفحه یک" و از انروز تا بحال برای جمع بندی عزیزان اجرایی شهر منتظر ماندم که بلاخره در این مدت نظرات مختلف بیان و جمع بندی بنا به خبر گزاری فارس ١٠/١١/٩٧ از زبان استاندار محترم تهران -جاری شدن بشکه گاز مرکاپتان-علت اصلی این بوی ناخوشایند تشخیص داده شد.

این جمع بندی بسیار خوب و انشا الله که ختم گمانه زنی های مختلف را بخصوص توسط افراد نا اشنا با پدیده زلزله و شایعه سازی را تا حدود زیادی فراهم سازد و ارامش نسبی خوبی را برای شهروندان تا مطالعات جامعتر، مهیا سازد. در ضمن امیدوارم، زمینه خوبی برای دانشمندان فن ایجاد نماید تا بدنبال تحقیقات عمیقتر در این فرایند باشند، زیبایی تحقیق در یافتن ارتباط موارد ساده با اصل پدیده های بزرگ خلقت است. در این راستا توجه به نکات زیر را برای حصول به نتایج وسعتر و دقیقتر توسط متخصصان و مسیولین شهری بخصوص "شهر تهران" الزامی میبینم:

فرض بفرمایید مقطع ایی در طول خیابان ولی عصر  از شمال تا جنوب ان می زنیم و از شرق به غرب این مقطع (برش در زمین) به ان نگاه میکنیم، انچه خواهیم دید همانند شکل زیر خواهد بود.

تعداد زیادی ساختمان کوتاه و بلند روی زمین و سپس خاک، روی سنگ بستر که از شمال به جنوب تهران بیشتر و بیشتر می شود، یعنی عمق خاک یا رسوب از صفر فرضی، زیر کوه های شمالی تهران تا حدود ١٥٠ تا ٣٠٠ متر ( مطالعات مختلف) در جنوب ری که تشکیل یک بستر ابرفتی مثلثی شکل الف/ب/پ/الف را ایجاد نموده است.

حرکت اب زیر زمینی از شمال به جنوب و گسلهای شناخته شده G و گاها ناشناخته فرضی g در سنگ بستر زیر تهران همانند شکل زیر خواهند بود. در همین لایه ابرفتی تعداد زیادی چاه های قدیمی و جدید فاضلاب و پوشش وسیعی از نخاله های ساختمانی تهران قدیم با خلل و فرج زیاد که عملا این مثلث را به یک فضای متراکم  از انباشت فاضلاب، مواد متعفن، ترکیبات شیمایی بازمانده و .... که همگی "تا حدودی"  نه بصورت کاملا محبوس ولی در قالب گازهای تجزیه شده و یا اماده تبدیل به گاز برای تبدیل شدن به نشت و بحرکت در امدن می باشند که فقط نیازمند عاملی برای جاری شدن، همانند گازهای بی بوی متان، ردان و ... که در زلزله ها مطرح است، می باشند را می توان تصور کرد. لذا بدنبال صرفا بو گشتن امری غیر علمی و بسیار غلط خواهد بود! 

گاز بی بوی در حال گذر از فضای متعفن زیرین، روی زمین در قالب هر بویی قابل شنیدن خواهد بود! همانند گوگرد یا فاضلاب یا ... همانطور که افراد مختلف بوهای مختلفی در مناطق مختلف شهر استشمام کرده و گزارش نمودند !!!  در ضمن این بو در بخشی از منطقه مرکزی، جنوب و جنوب غربی بیشتر به مشام رسید که عملا با لایه ضخیم تر ابرفت و اصل تراکم پذیری مواد متعفن در همان مناطق هماهنگی لازم را در مدل فرضی نشان داده شده در شکل دارا می باشد.

همین مطلب علت بوی بد دایمی در ابتدای اتوبان تهران-قم، نرسیده به فرودگاه بین المللی نیز می باشد؛ ابرفت ضخیم، جریان اب و فاضلاب به ان منطقه (شمال به جنوب) و بلاخره بوی نامطبوع.  همانگونه که در خبر همشهری عرض کردم، بو ! شاخص خوبی برای ارزیابی ارتباط پدیده و فعالیت گسلهای زلزله در منطقه نمی باشد و باید بدنبال ترکیب شیمیایی گاز متصاعد شده بود،  چه بسا که گازهای ازاد شده بی بو و طعم مثلا متان و ... ازگسلها، فعال بوده و با ترکیب با این بستر متعفن، منطقه وسیعی را تحت تاثیر قرار داده باشد! بعید دیده میشود که جاری شدن یک بشکه از گازی در یک نقطه از تهران بزرگ چنین توانی را برای الوده کردن چنین وسعت بزرگی از شهر را داشته باشد.

بنا به خبر این اتفاق در منطقه یافت اباد بیشترین بوده، تصاعد  و گشترش یک ماده شیمیایی در حجم ٢٢٠ لیتر در یافت اباد در هوا، تابع مدل رفتاری "plume-پولوم" و دینامیک سیالات که حاصل ان در ارتفاع، دایره نفوذ، باد منطقه، ساخت و سازهای منطقه عبور و .... بوده و امکان الوده کردن تهران "مرکزی" را با توجه به بعد فاصله بین منشا و منطقه نفوذ به ان شیوه نمی توانسته داشته باشد.

چیزی که قویا باعث تعجب اینجانب است، برعکس تصور خیلی از متخصصان، اگر کل تهران و یا باند وسیعی از تهران با توجه به مسیر جریان باد انروز،  تهران را تحت الشعاع قرار میداد میشد نگران عامل "انسان ساز" بیشتر بود انهم نه ٢٢٠ لیتر بلکه یک مخزن خیلی بزرگ، چون همه گسل ها با هم گاز تولید نمی کردند ولی یک محدوده خاص و نزدیکی به گسلهای جنوب تهران و شاخه های ان در همین گستره، بحث دیگر و محتملی می تواند باشد ؟! لذا توصیه حقیر کم بضاعت در این رابطه توجه و مانیتور کردن گسلها و گاز های خروجی محتمل می باشد.

بنا به خبرها ٧٠ ملیارد تومان تخصیص برای شناسایی "بو" داده شده است که بنا به اعلام خبر،  ٥٠٪؜ ان در حال حاضر اختصاص یافته است که امیدورام دست اندرکاران محترم تنها به دنبال شناسایی بو  نباشند! در اینجا ظاهر بو اینه باطن بو نیست !

در خاتمه عرض میکنم علم کماکان می گوید، تهران روزی زلزله خواهد امد، ترس از زلزله بدتر از خود زلزله است، امادگی و برنامه ریزی علمی در کشورهای لرزه خیز بسیار جواب خوبی داده است، زلزله ادم نمی کشد و ویرانی ببار نمی اورد، عدم رویارویی صحیح با ان حکم نابودی صادر میکند.

این یادداشت به معنی ایجاد ارتباط بوی پخش شده به زلزله اینده تهران و یا تایید این رابطه در حادثه رخداده نوشته نشده است و یک تحلیل استاتیکی ساده (بدون در نظر گرفتن رفتار دینامیکی عوامل بر هم ) با مدل بسیار ساده شده از تهران میباشد که لزوم توجه بیشتر را به پدیده رخ داده به تصویر میکشد. « ولی شخص بنده ترجیح می دادم نشت این بو در تهران رخ نداده بود ! من را نگران میکند». گویا هنوز ، احتیاط شرط عقل باشد؟ 

* دکتری مهندسی سازه از دانشگاه کلمبیای آمریکا، رییس سابق انجمن مهندسی زلزله ایران