تبانی خودروسازان انحصارگر

بارها با این سوال از طرف دوستان یا همکاران مواجه شده ایم که «به نظر شما چه خودرویی بخرم» و بسته به موجودی اعلام شده یک یا چند گزینه محدود مطرح شده است.

اما نکته قابل توجه آن است که در بسیاری از موارد خودروساز بزرگ تنها گزینه برای فرد هستند که یکی را انتخاب کند و این انتخاب در شرایطی صورت می گیرد که خریدار می داند که مصرف این خودروها از خودروهای هم قیمت در بازار جهانی بیشتر است و در خصوص سایر شاخصهای استاندارد نیز در سطح پایین تری قرار دارند.

البته این خصوصیت را می توان با ادبیات دیگری نیز مطرح کرد «خودروهای مشابه ساخت دو خودروساز بزرگ ایران در بازار جهانی بسیار ارزانتر از قیمت رایج در بازار ایران است»

این واقعیتی است که بارها به آن پرداخته شده است ولی سوال اساسی آن است که با توجه به این حقایق چرا این شرایط دوام آورده است و آیا امکان آن وجود نداشت که به رقم حمایت های مختلف از خودروسازان، شرایط کمی به نفع مصرف کننده تغییر کند.

در حال حاضر دو شرکت سایپا و ایران خودرو بیش از نود درصد عرضه بازار خودرو را در اختیار دارند  که اگر بپذیریم بازار خودرو در ایران شرایط شبه انحصار دوجانبه دارد و با توجه به اینکه این بازار به صورت ماهوی قابلیت آن را دارد که شرایط به سمت بهبود بازار در مسیر منافع مصرف کننده تغییر کند باید به این سوال پاسخ داد که چرا شرایط هنوز تغییر نکرده است.

برای مثال می توان پرسید که آیا با اجرای قانون هفدمند کردن یارانه ها و گران شدن قیمت حامل های انرژی به عنوان کالای مکمل خودروها، طرف عرضه بازار خودرو چگونه می تواند تغییراتی داشته باشد که در عمل منافع مصرف کننده را افزایش دهد.

انحصار گران در این بازار روشهای خاص خود را برای حداکثرسازی سود دارند و به نوعی هماهنگی در اتخاذ سیاستهای راهبردی خود دارند و کلیدی ترین بخش این سیاست ها در حوزه قیمت تعریف می شود.

از بعد نظری، در صورتی که انحصاراگران سیاست قیمتی هماهنگ اتخاذ کنند، (تبانی) این امکان برای آنها فراهم است که با حداکثر سازی قیمت ها خود را حداکثر کنند و سالها به آن ادامه دهند.

اما زمانی که در حوزه قیمت «جنگ قیمت ها» را شاهد باشیم، شاهد کاهش قیمت ها در بازار هستیم که در نهایت به نفع مصرف کننده است تا زمانی که سطح قیمت یک محصول به حدی کاهش یابد که هزینه های جاری شرکت را در کوتاه مدت پوشش ندهد.

هر جنگ قیمتی مشخصه خاص خود را دارد ولی معمولا بازی از یک طرف شروع می شود و طرف دیگر انحصارگر مقابله به مثل می کند و قیمت را کمتر از حد از طرف مقابل کاهش می دهد. این کاهش اگر با مقابله به مثل طرف مقابل مواجه شود، روند نزولی قیمت ادامه خواهد داشت تا زمانی که کاهش قیمت به سطحی برسد که هزینه های شرکت تولید کننده راپوشش ندهد و حاشیه سود حداقلی برای آن متصور است.

اما آیا در ایران و در بازار خودرو نیز چنین اتفاقی خواهد افتاد؟ به نظر می رسد که هر بار که این بازی  در شرف شروع شدن بوده فرد یا گروهی مانع از آن شده است. ماه گذشته شرایط به گونه ای بود که امکان بروز چنین رقابت منفی بین سایپا و ایران خودرو را افزایش داد.

مدیرعامل گروه ایران خودرو در اولین روز اجرای قانون هدفمند شدن یارانه‌ها خبر از کاهش 2 تا 5 درصدی قیمت محصولات داد و از همین رو به نظر می‌رسد این جمله مدیرعامل گروه سایپا طعنه‌ای به مدیرعامل گروه ایران خودرو باشد و سه هفته بعد مدیر عامل سایپا گفت: «اگر شرکت های دیگر در کاهش قیمت محصولات خود شتابزده عمل کردند و آمارهایشان نشان از کاهش فروششان دارد دلیلی ندارد گروه خودرو سازی سایپا نیز این کار را انجام دهد.»

البته این مدیرعامل نگفت که چگونه این ارتباط کاهش قیمت و فروش را توجیه می کند در حالی که تولیدات شرکت رقیب قطعا به عنوان یک «کالای پست» اقتصادی شناخته نمی شود.

این مناظره غیر مستقیم به طور قطع نشان از عدم توافق دومدیرعامل شرکتهای تابعه یک سازمان دولتی است و یا نشان از آن دارد که نگران آن هستند که در حالی که بارها گفته شده که امکان کاهش قیمت خودروها وجود ندارد، در صورت مطرح شدن این موضوع در سطح گسترده توضیح قانع کننده ای برای دولت وجود نداشته باشد و سهام دار اصلی شرکت، امر به کاهش قیمت کند.

در این شرایط شاید بهترین نفع برای مصرف کنندگان آن باشد که که مجوز تبانی صادر نشود و بالحاظ کردن شاخصهایی مثل افزایش سهم از بازار (بجای سود) در کوتاه مدت، امکان آن فراهم شود که رقابت قیمتی شروع شود.

البته با توجه به شرایط بازار ایران و مشخصات خودروها، این رقابت قطعا به حذف یک طرف منجر نخواهد شد و درنهایت در قالب کاهش قیمت ها و تقسیم بازار مشاهده خواهد شد.