اگر بخواهیم درباره اقبال مخاطبان نسبت به این اثر صحبت کنیم باید بگوییم که این اثر در بسیاری از کشورهای دنیا با استقبال بی‌نظیر مخاطبان همراه بوده و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. جالب است که بدانید هنگام درگذشت بولگاکف جز همسر و دوستان نزدیکش کسی از وجود این کتاب خبر نداشت و شاید آن زمان نیز، هیچ کدام از افراد آن جمع فکر نمی‌کردند که ۲۵ سال بعد این کتاب یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان باشد. بله ۲۵ سال پس از مرگ نویسنده، رمان مجوز انتشار گرفت و در شمارگان ۳۰۰ هزار نسخه‌ای چاپ و همه نسخه‌ها در همان شب اول تمام شد. همین اتفاق کافی بود تا روز بعد از انتشار هر نسخه از این کتاب تا صد برابر قیمت فروخته شود. حال با گذشت ۵۲ سال از زمان انتشار این اثر جاویدان، کتاب در کتابفروشی‌های مطرح جهان وجود دارد و علاقه‌مندان می‌توانند آن را به قیمت واقعی تهیه کنند. با این حال شاید کشور ما از معدود کشورهایی باشد که مخاطب می‌تواند چندین ترجمه از این اثر را ببیند و با حق انتخاب دست به خرید بزنند! با اینکه در سال‌های گذشته ترجمه ماندگار عباس میلانی از این اثر منتشر شده است اما تنها در چهار سال گذشته هفت ترجمه دیگر از این کتاب به بازار نشر آمده و به تازگی نیز حمیدرضا آتش‌برآب این اثر را از روسی ترجمه کرده و کتاب از سوی انتشارات پارسه منتشر شده است. همین موضوع بهانه‌ای شد تا به این اثر ماندگار و ترجمه‌هایش و موضوع ترجمه‌های موازی بپردازیم.
نام‌های کتاب
با اینکه نخستین ترجمه این کتاب از عباس میلانی در دهه ۶۰ و با نام «مرشد و مارگریتا» منتشر شده است؛ اما این اثر تا به امروز چندین بار تغییر نام داده و با نام‌های «مرشد و مارگریتا»، «مرشد و مارگاریتا» و «استاد و مارگریتا» منتشر شده است.
ترجمه‌های منتشر شده
بر اساس آمار کتابخانه ملی تا به امروز هشت ترجمه از این کتاب منتشر است که به شرح زیر است.
| نام کتاب | مترجم | ناشر | تعداد صفحه | سال نشر | زبان ترجمه |
|---|---|---|---|---|---|
| «مرشد و مارگریتا» | عباس میلانی | نشر نو | ۴۴۳ | ۱۳۶۲ | انگلیسی |
| «مرشد و مارگاریتا» | محمدامین فقیه | موسسه نگارش الکترونیک کتاب/ | ۱۲۰ مصور |
۱۳۹۴ | انگلیسی |
| «مرشد و مارگریتا» | پرویز شهدی | انتشارات مجید(به‌سخن) | ۶۲۴ | ۱۳۹۴ | فرانسه |
| «مرشد و مارگریتا» | منیژه آشنایی | انتشارات یوبان | ۴۴۴ | ۱۳۹۵ | انگلیسی |
| «مرشد و مارگاریتا» | سوفیا جهان | انتشارات شیرمحمدی | ۴۳۲ | ۱۳۹۶ | انگلیسی |
| «استاد و مارگریتا» | بهمن فرزانه | انتشارات امیرکبیر | ۴۸۰ | ۱۳۹۶ | انگلیسی |
| «مرشد و مارگریتا» | سالومه مهوش | نشر اکباتان | ۵۰۴ | ۱۳۹۷ | انگلیسی |
| «مرشد و مارگاریتا» | حمیدرضا آتش‌برآب | نشر پارسه | ۴۸۷ | ۱۳۹۸ | روسی |
تعداد صفحه
یکی از نکات جالب در کتاب‌های چاپ شده تعداد صفحه کتاب‌هاست؛ به غیر از کتاب محمدامین فقیه که کتابی مصور است، سایر کتاب‌ها به شکل کامل ترجمه شده‌اند؛ اما تعداد صفحه‌ها بین ۴۲۳ صفحه تا ۶۲۴ صفحه متغیر است که با توجه به رقعی بودن همه آثار، می‌توان حدس زد که یا اندازه فونت نوشته‌ها متفاوت است یا مترجمان دست به حذف قسمت‌هایی از کتاب زده‌اند.
رویه نشر
پرونده ترجمه‌های موازی را در شرایطی بررسی می‌کنیم که روند فعالیت‌های نشر پارسه نشان می‌دهد که این نشر با انجام ترجمه‌های موازی آثار مشکلی ندارد. برای مثال با نگاهی به پوشه کتاب‌های ترجمه این نشر نام‌های آشنایی مانند «لیرشاه»، «تهوع»، «جنایات و مکافات»، «رومئو و ژولیت»، «بینوایان»، «خیانت»، «هزار و یک شب»، «سرود کریسمس»، «هایدی»، «سه خواهر»، «بوسه» و «مرغ دریایی» دیده می‌شود. از طرفی این نشر در کنار ترجمه چندم کتاب‌های مطرح علاقه زیادی نیز به چاپ کتاب‌های مطرح ادبیات کلاسیک فارسی مانند «دیوان حافظ»، «شاهنامه»، «دیوان پروین اعتصامی» و «رباعیات خیام» دارد.
سابقه مترجم
با نگاهی به کارنامه مترجم جدید «مرشد و مارگاریتا» متوجه می‌شویم که همانند ناشر، ترجمه‌های چندم از کتاب‌های مطرحی مانند «مرگ ایوان ایلیچ»، «قمارباز»، «جنایت و مکافات» و «یادداشت‌های زیرزمینی» در کارنامه آتش‌برآب نیز دیده می‌شود. با توجه به اطلاعات موجود، این کتاب تنها نسخه ترجمه شده «مرشد و مارگاریتا» از نسخه روسی است؛ چراکه تا پیش از این، نسخه‌ای از زبان مبدا به فارسی ترجمه نشده بود و هر چه بود از زبان دوم مثل انگلیسی یا فرانسه ترجمه شده است. متاسفانه آتش‌برآب در این اثر مقدمه‌ای منتشر نکرده و توضیحی نیز درباره دلایل ترجمه مجدد این کتاب ارائه نداده است.
نگاه سایر مترجمان
در ادامه بررسی موضوع ترجمه‌های موازی و در پاسخ به این سوال که آیا نیاز به ترجمه مجدد این کتاب احساس می‌شد یا نه با چند مترجم زبان روسی تماس گرفتیم که با توجه به حساسیت موضوع تمایلی به مصاحبه نداشتند؛ با این حال پیش از این یکی از دوستان مترجم زبان روسی در گفت‌وگویی تلفنی مطرح کرده بود که چند نشر سرشناس بارها به او پیشنهاد ترجمه این اثر را داده‌اند؛ اما او نپذیرفته است؛ چراکه اعتقاد داشته عباس میلانی به قدری این کتاب را خوب ترجمه کرده است که دیگر نیازی به ترجمه مجدد این کتاب حتی از زبان روسی نیست. او می‌گفت که میلانی در ترجمه این کتاب و در پیدا کردن اسامی کتاب مقدس به قدری موفق عمل کرده است که هر کسی از پس این کار برنمی‌آید.
۲۵۸۲۵۸
نظر شما