دریا قدرتی‌پور
پل خواجو برای چندمین بار آماج تبر و تیشه و لودرها قرار گرفت تا یکبار دیگر مراحل دگردیسی خود را پشت سر بگذارد و به سازه‌ای جدید تبدیل شود، فاجعه‌ای که هر نامی دارد جز مرمت.
مرمت‌های غیر اصولی این پل تاریخی این بار نه با هویت این پل سازگاری و همخوانی دارد و نه با شکل و طرح اولیه آن متناسب است. شاید تا چند وقت پیش اگر شما گذرتان افتاده باشد، مردمی را می‌دیدید که با نوای خوش خود زیر رواق‌های آن آواز می‌خواندند اما اکنون تنها صدای تیشه هاست که بر تن این بنای چهارصد ساله زخم می‌زند.
تخریب خرپشته بام پل، تیغه کشی بسیار ناهماهنگ و نا فرم اطراف شاه نشین، تعویض درهای چوبی با درهای آهنی زمخت، تخته کاری و حفاظ‌گذاری غیر اصولی بر روی آب روها با میلگرد فلزی و اخیراً شیشه سکوریت، کارگذاشتن لامپ‌های استخری در کف طاق نما‌ها، ساخت زیر گذر با آجر سه سانتی صنعتی، بر چیدن جزیره طبیعی مجاور پل، درزکشی آجر‌های پل با ملات سیمان، احداث زیر گذر نامتقارن در دو سوی پل، دیوار‌کشی نامناسب در ضلع شمالی پل در حدفاصل پل و خیابان، تعویض سنگ‌های با ارزش قدیمی در قسمت آب‌روها و پیاده‌رو‌ها با سنگ‌های برش خورده امروزی، نصب گلدان‌های بتنی بر بالا و پایین پل، جابه جا کردن شیرهای سنگی و تبدیل پایه‌های قدیمی این شیر‌ها پس از مرمت به پایه‌های جدید تنها گوشه‌ای از تغییرات غیراصولی است که بر روی این پل انجام گرفته است. طبق گفته مجتبی کنعانی کارشناس مرمت آثار تاریخی، این نوع مرمت استاندارد نبوده و به هیچ‌وجه با موازین اکوموس (همان سازمان بین‌المللی حمایت از بافت‌ها و بناهای قدیمی) نیست.
طبق قوانین این سازمان وقتی یک محوطه تاریخی به مرور در حال تخریب و تهدید قرار می‌گیرد نباید آن را نوسازی یا بهسازی کرد و باید با مصالح به کار رفته در خود آن یا نزدیک به آن مرمت شود درعین حال اگر روی سنگی علامتی حک شده باشد، این سنگ با ارزش است چه رسد به اینکه از آن در نصب یک اثر تاریخی استفاده کرده باشند. این درحالی است که متأسفانه سازمان میراث فرهنگی اصفهان مرمت یک اثر با ارزش و ثبت شده در یونسکو را بدون هیچ نظارتی به سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری سپرده و به جای استفاده از مرمت کارهای با تجربه که تعداد آنها لااقل در اصفهان کم نیست، این استادان را در حاشیه قرار داده و به اسم مرمت با اقدامات نادرست در حال به زیر خاک بردن تاریخ اصفهان است.
سپردن مرمت به سازمان وابسته و شهرداری
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که مدتی است مسئولان میراث فرهنگی از اجرای مرمت اضطراری پل‌خواجو خبر داده‌اند، چندی پیش نیز یکی از مسئولان که تمایلی به ذکر نامش نداشت در گفت‌وگو با خبر نگار ما از غیراصولی بودن مرمت‌های انجام شده بر روی پل‌خواجو و پله‌های آن خبر داد وافزود: سازمان میراث فرهنگی به دنبال ترمیم آب شکستگی‌های پل‌خواجو و ایجاد بستری سنگی و بتنی در مقابل پل با هدف مرمت و ساماندهی سنگ‌های آسیب‌دیده، اقدام به بازسازی دوباره این بنای 400 ساله کرده است اما متأسفانه این کار به یک سازمان خصوصی وابسته به شهرداری بدون هیچ نظارتی سپرده شده است.
اما مهرداد کیهان‌فر معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نظری دیگر داشته و می‌گوید: بعد از آنکه رودخانه زاینده‌رود به دلیل مشکلاتی چون خشکسالی، به طور کامل خشک شد، به دنبال آن مشکلات جدی‌تری را مانند آب شکستگی زیر پل‌خواجو به دنبال آورد. به همین دلیل بعد از مطلع شدن از موضوع فوق ضمن هماهنگی با مسئولان شهری و سازمان آب و فاضلاب، تصمیماتی مبنی بر پاکسازی بستر جلوی پل و مرمت اضطراری پله‌های سنگی آن اتخاذ نمودیم. بعد از علنی شدن طرح، مطلع شدیم که متأسفانه طی سال‌های گذشته، عده‌ای از اساتید مرمت که ادعای بی‌صلاحیتی کارشناسان میراث فرهنگی را می‌کنند، بدون انجام هیچ‌گونه کار کارشناسانه‌ای، اقدام به تعویض سنگ‌های قدیمی و جایگزینی آنها با سنگ‌های جدید کرده‌اند؛ یعنی به نوعی، سنگ‌های قدیمی پل را به طور کامل جمع کردند. به دنبال این فاجعه، ما در ابتدا باید یک دیواره سنگی را در جلوی پل‌خواجو ایجاد می‌کردیم تا از آب شکستگی پل جلوگیری به عمل آوریم.
متأسفانه ما هنوز آیین‌نامه‌ای در رابطه با مرمت آثار تاریخی نداریم و تجربه‌ای که اکنون کسب کرده‌ایم، ماحصل شناخت خود ما از آثار است. اما اینکه عده‌ای ادعای فوق را طرح کرده‌اند، قابل احترام است. ما برای این منظور حداقل 5 کارشناس مرمت، مستندنگار و چندین نفر از اعضای هیأت مدیره دانشگاه‌ها را برای مرمت پل‌خواجو انتخاب کرده‌ایم، به همین منظور راه‌پله‌های قسمت شرقی پل را براساس ضرورت، مرمت اضطراری نمودیم و باتوجه به آسیب‌دیدگی سنگ‌ها، مجبور شدیم سنگ‌های قدیمی را جدا و شماره‌گذاری کنیم تا بتوانیم با اصلاح آنها و جایگزینی سنگ‌ها، پل را احیا کنیم. سنگ‌های فسیل شده هیچ کاربردی نخواهند داشت و به طور حتم 2 سال بعد از بین خواهند رفت.
این سخنان بی‌اساس و پایه است
اما کنعانی کارشناس برجسته مرمت در اصفهان نظری برخلاف این داشته و معتقد است: این سخنان بی‌اساس و بی‌پایه است. چون هر رهگذری هم که از کنار این پل گذر کند می‌تواند دریابد که این طور نیست و عمر مفید سنگ‌های این پل به هیچ وجه به پایان نرسیده است.
وی دراین خصوص می‌افزاید: یک مهندس عمران و معماری نمی‌تواند مسئول مرمت این پل شود با توجه به اینکه این پل باید با نظارت یک تیم کارشناسی مسلط و تحصیلکرده دانشگاهی و یک تیم کارشناسی باتجربه مرمت و نوسازی این سازه ملی که پیوندی از آجر و سنگ است را به عهده داشته باشد. این در حالی است که سازمان نوسازی و بهسازی تنها در زمینه بافت‌های فرسوده می‌تواند ادعا داشته باشد و کارشناسان این سازمان بر این امر می‌توانند نظر دهند.
این کارشناس نوسازی درهمین رابطه به یک مورد مشابه درتاریخ معاصر اشاره کرد و گفت: درزمان رضا شاه به علت وجود درخت انجیر در پایه‌های این پل، خواجو دچارآسیب شد، درآن زمان کارشناسان خارجی با آوردن سنگ‌هایی که در تخت پولاد وجود داشت و هم قدمت با سنگ‌های پل بود آن را مرمت کردند و این کار بسیار درست و اصولی بود. بد نیست بدانید در یکی از دهنه‌های پل روی یک کاشی لوزی مانند، تاریخ این مرمت حک شده؛ مسئله‌ای که اکنون با وجود مرمت‌ها انجام نمی‌گیرد. کنعانی ادامه می‌دهد: تخریب و دفن اصالت پلی که میراث اجتماعی فرهنگی و روانی مردم است کاردرستی نیست. با توجه به اینکه این پل بعد از میدان نقش جهان بالاترین جاذبه را هم برای توریست داخلی و هم خارجی و هم خود مردم اصفهان دارد.
با بودجههای استانی نمی‌توان کار کرد
این کارشناس مرمت با تأکید بر اینکه با بودجههای استانی نمی‌توان این پل را مرمت کرد و با این بودجههای کم فقط درجه تخریب را بالاتر می‌بریم می‌گوید تمام کارشناسان مرمت بر این اذعان دارند که برای مرمت این پل تاریخی ما نیازمند بودجههای ملی هستیم. این در حالی است که به گفته کیهان فر معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان ما هم‌اکنون درخواست دریافت اعتباری بالغ بر 200 میلیون تومان به صورت امانی به منظور اجرای مرمت اضطراری برای رفع وضعیت بحرانی حاکم نمودیم تا بتوانیم نظارت کامل و جامعی را بر این طرح داشته باشیم. ما نمی‌خواهیم پل‌خواجو به سرنوشت نابودی کامل پل مارنان تبدیل شود، هدف ما جلوگیری از تخریب پل است.
جالب است اشاره کنیم که سال گذشته خبر ریشه دواندن یک درخت انجیر در زیرقسمتی از سنگ‌های پلکان‌های پل خواجو منتشر شد و معاون سازمان میراث فرهنگی اصفهان در گفت وگو با خبرنگاران اعلام کرد که این ریشه حجم بزرگی از سنگ‌های پله‌ها را به خود اختصاص داده و ما نمی‌توانیم آن را به راحتی بیرون بکشیم زیرا پل آسیب می‌بیند و برای این امر خطیر نیاز به مشاوری متبحر و متخصص داریم اما در سال جاری بدون هیچ کارشناسی و نظارت ویژه‌ای ریشه از زیر سنگ‌های پل بیرون کشیده شد.
نظر شما