محمدرضا رستمی: بودجه فرهنگی کشور افزایش پیدا کرده یا کاهش یافته؟ پاسخ این پرسش هم مثبت است و هم منفی، چرا که براساس لایحه‌ای که دولت به مجلس داده، بودجه فصل فرهنگ و هنر، رسانههای جمعی و گردشگری نسبت به قانون بودجه سال گذشته 8درصد کاهش یافته است. داستان اما به همین‌جا ختم نمی‌شود، چرا که بودجه بخش فرهنگ که شامل فصل فرهنگ، ردیف‌های متفرقه و کمک به اشخاص حقیقی و حقوقی است 17درصد افزایش را نشان می‌دهد.مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پژوهشی به بررسی تطبیقی لایحه بودجه سال 1390 با قانون بودجه سال 1389 پرداخته و نشان داده که تغییرات لایجه بودجه سال 90 چگونه رقم خوردهاست.
بودجه فرهنگ در حالی به این سرنوشت دچار شده که بودجه عمومی دولت در سال 1390 نسبت به قانون بودجه سال قبل حدود 39درصد افزایش یافته است.
مهمترین تغییرات بودجه فرهنگ
براساس پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اولین نکته حائز اهمیت آن است که بودجه فصل فرهنگ، برخلاف روند سال‌های قبل با سیر نزولی مواجه بوده و 8درصد کاهش یافته است.
در حالی که در قانون بودجه سال قبل اعتبار فصل فرهنگ، رقمی برابر با 702/792/29 میلیون ریال بوده است، در لایحه بودجه سال 1390، به رقم 323/216/27 میلیون ریال کاهش پیدا کرده است. مهمترین دلیل کاهش اعتبارات فصل فرهنگ، تخصیص نیافتن اعتبارات هزینه‌ای به شرکت‌هایی چون صداوسیمای جمهوری‌اسلامی، خبرگزاری جمهوری‌اسلامی ایران، شرکت سهامی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی و شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی است. میزان اعتبارات هزینه‌ای این شرکت‌ها در ردیف دستگاه‌ها، صفر اعلام شده است، اما در ردیف‌های متفرقه (ردیف 520000 در بند «25») رقمی معادل 780/706/60 میلیون ریال با نام کمک زیان به این شرکت‌ها داده شده است.
اعتبارات تملک دارایی فصل فرهنگ هم با رشد 9درصدی همراه بوده و از رقم 350/983/9 میلیون ریال در قانون بودجه سال 1389 به رقم 530/865/10 میلیون ریال در لایحه بودجه سال 1390 رسیده است.
اگرچه افزایش اعتبارات تملک دارایی را می‌توان به معنای فعال‌تر شدن دولت در بخش زیرساخت‌ها و فعالیت‌های عمرانی مربوط به بخش فرهنگ و کاهش اعتبارات هزینه‌ای را به معنای کوچک و کم شدن فعالیت‌های دولت در بخش فرهنگ و واگذاری آن به بخش‌های غیردولتی دانست اما این امر به نظر می‌رسد به دلیل مشکل قانونی تخصیص اعتبار هزینه‌ای به شرکت‌های دولتی زیان‌ده صورت گرفته و نشانه تغییر رویکرد دولت نیست، به همین دلیل در اعتبارات هزینه‌ای در حالی که در قانون سال قبل میزان اعتبار برابر با 452/809/19 میلیون‌ریال بوده، در لایحه سال 1390 با کاهش 17درصدی به 793/450/16 میلیون ریال رسیده است.
با این حال، مجموع بودجه بخش فرهنگ با رشد 17درصدی همراه بوده است. علت این افزایش به‌رغم کاهش بودجه فصل فرهنگ، ناشی از افزایش اعتبار ردیف‌های متفرقه و نهادها و اشخاص کمک‌بگیر است. ردیف‌های متفرقه در بخش فرهنگ نسبت به قانون سال 1389 با رشد 106درصدی همراه بوده و اعتبار کمک به اشخاص حقیقی و حقوقی نیز با رشد 27درصدی همراه بوده است. در افزایش اعتبار ردیف‌های متفرقه، بیشترین افزایش مربوط به افزایش تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با 676 درصد است.
افزایش نهادها و اشخاص کمک‌بگیر
تعداد نهادها و اشخاص کمک‌بگیر در لایحه بودجه سال 90 افزایش یافته است. تعداد نهادها و اشخاص کمک‌بگیر حقیقی و حقوقی در این لایحه از 75 مؤسسه و شخص به 85 مورد رسیده است. مجموع اعتبار کمک به اشخاص حقیقی و حقوقی هم در قانون بودجه سال 1389 برابر با 955/223/3 میلیون ریال بوده است که با افزایش 27درصدی به رقم 000/088/4 میلیون ریال رسیده است.
نکته‌ای که در این بخش حائز اهمیت است، این است که شیوه‌های کمک، روند‌ها و رویه‌های هزینه‌کرد کمک‌ها و نظارت بر آن با چالش و سؤالات بسیاری همراه است.
صداوسیما؛ شرکت دولتی سودده
یکی دیگر از نکاتی که در لایحه بودجه سال 1390 و در بخش فرهنگ به چشم می‌خورد، این است که صداوسیمای جمهوری اسلامی به عنوان شرکت دولتی سودده در نظر گرفته و اعتبارات هزینه‌ای آن همچون شرکت دولتی سودده لحاظ شده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، شرکت سهامی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی و شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی هم از دیگر شرکت‌هایی هستند که اعتبارات هزینه‌ای آنها در لایحه بودجه، صفر اعلام شده است. در واقع تخصیص نیافتن اعتبار هزینه‌ای به این شرکت‌ها به معنای سودده اعلام کردن این شرکت‌هاست که به نظر می‌رسد به دلایل ملاحظات قانونی صورت گرفته باشد.
اما جالب اینجاست که در ردیف‌های متفرقه بودجه معادل 780/706/6 میلیون ریال به این شرکت‌ها کمک زیان داده شده است.
تکمیل پروژه‌های عمرانی به جای احداث پروژه‌های جدید
لایحه بودجه سال 1390 نشان می‌دهد که رویکرد دولت در زمینه فعالیت‌های عمرانی تغییر کرده و اعتبارات این بخش به تکمیل پروژه‌های عمرانی اختصاص یافته و تنها در موارد محدودی برای ایجاد پروژه‌های جدید اعتبار اختصاص داده شده است که البته این امر می‌تواند ناشی از ایجاد پروژه‌های زیاد در سال‌های اخیر در بخش فرهنگ باشد. در میان برنامه‌های بخش فرهنگ، برنامه‌ای با عنوان برنامه احداث، تأمین، نگهداری و اداره اماکن و فضای فرهنگی وجود دارد که اعتبار آن 605/545/2 میلیون ریال است. این برنامه بیشترین اعتبار را در میان برنامه‌های فصل فرهنگ به خود اختصاص داده است.
فراهم ساختن امکان کمک و حمایت مالی از بخش فرهنگ
بند «2» ماده‌واحده لایحه بودجه سال 1390 اگرچه پرداخت هرگونه وجهی را به عنوان کمک یا هدیه به صورت نقدی و غیرنقدی منع کرده است اما حوزه فرهنگ مثل فرهنگستان‌ها، بنیاد ایرانشناسی، حوزه‌های علمیه و... از این قاعده مستثنی شده‌اند که این امر به نوعی تسهیل و فراهم‌سازی زمینه برای کمک به بخش فرهنگ محسوب می‌شود.
تخصیص اعتبار به اجرای منشور توسعه فرهنگ
در بند «5» ماده‌واحده لایحه بودجه سال 1390 برای اجرایی شدن منشور توسعه فرهنگ قرآنی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی به دستگاه‌های اجرایی اجازه داده شده است نیم‌درصد اعتبارات خود را برای فعالیت‌های قرآنی هزینه کنند که میزان اعتبار این بند در صورت اجرایی شدن، معادل مجموع اعتبار فصل فرهنگ است.
حمایت از فرهنگ ایثار و شهادت
علاوه بر برنامه‌های ساماندهی گلزار شهدا، کمک به رزمندگان و مراکز فرهنگی بنیاد امور ایثارگران، بند «34» ماده‌واحده کوشیده است از طریق فراهم‌سازی آموزش رایگان برای فرزندان شهدا و جانبازان در مراکز آموزشی، از فرهنگ ایثار و شهادت حمایت کند.
افزایش اعتبار کمک به ارتقای شاخصهای فرهنگی
اعتباراتی که ویژه ارتقای شاخصهای فرهنگی در قالب جدول شماره 14 در لایحه بودجه سال 1390 آمده است، نسبت به قانون بودجه سال 1389 با رشد 2درصدی مواجه بوده است که البته این امر می‌تواند ناشی از افزایش تعداد استان‌ها و اضافه شدن استان البرز باشد.
همانطور که جدول مقایسه بودجه فرهنگی لایحه بودجه سال 1390 نشان می‌دهد، بودجه فصل فرهنگ با کاهش 8درصدی مواجه است اما اعتبار سایر بخش‌ها با افزایش همراه بوده است. به عبارت دیگر افزایش صورت‌گرفته در بخش‌های غیر فصل فرهنگ صورت گرفته است. با این حال در مجموع، بودجه بخش فرهنگ با افزایش 6درصدی همراه بوده که نسبت به افزایش بودجه عمومی دولت(معادل 39درصد) بسیار ناچیز است. علاوه بر این، بیشترین افزایش صورت‌گرفته در حوزه تملک دارایی‌های ردیف متفرقه به میزان 676 درصد است. مهمترین دلیل این افزایش اعتبار بند «70» ردیف 550000 با نام معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور(از جمله کمک، یارانه، سود تسهیلات و کمک‌های فنی و اعتباری) موضوع ماده (180) قانون برنامه پنجم توسعه در امور فرهنگی، آموزشی و اجتماعی است که رقمی معادل 000/200/7 میلیون ریال است.
درواقع همچون سال‌های گذشته، بودجه فرهنگ بیش از آنکه در حوزه دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی افزایش یافته باشد در بخش متفرقه و کمک صورت گرفته است. دشواری نظارت بر نحوه هزینه‌کرد منابع در این بخش‌ها به همراه ابهام رویه و شیوه‌های تخصیص منابع از چالش‌های افزایش اعتبارات بخش متفرقه و کمک است.
52
نظر شما