یکی از تصمیم‌های آنان این بود که ۱۴ مارچ (۲۴ اسفند) را روز جهانی حفاظت از رودخانه‌ها در برابر سدسازی اعلام کنند. در سال‌های پس از آن، عنوان این مناسبت به «روز جهانی اقدام برای رودخانه‌ها» تغییر یافت. هدف این بود که صدایی هماهنگ، از نقاط مختلف جهان و از سوی مردم عادی در نقد طرح‌های عمرانی تخریبگر رودخانه‌ها به گوش جهانیان رسانده شود.
چند دهه است که بیشتر مدیران آب کشورهای مختلف، ازجمله ایران، با عنوان‌هایی مانند «تأمین آب»، «توسعه‌ی منابع آب» و «مهار سیلاب» به سدسازی، تغییر دادن مسیر رودها، انتقال آب از یک حوضه به حوضه‌ای دیگر، و تبدیل بخش‌هایی از بستر تاریخی رودها به کانال اقدام کرده‌اند. در ایران ده‌ها میلیارد دلار صرف این کار شده، صدها روستا و هزاران اثر یا محوطه‌ی تاریخی به زیر آب رفته، ده‌ها هزار انسان از روستاهای خود رانده شده یا مراتع و کشتزارهای خود را از دست داده‌اند، و تالاب‌ها و دریاچه‌های بی‌مانندی با کم یا متوقف شدن آب رودخانه‌ها در پایین‌دستِ سدها، خشک و به کانون گردوخاک بدل شده‌اند. اما، نتیجه‌ی به دست آمده از این کارها تناسبی با این‌همه هزینه‌ی مادی و اجتماعی نداشته و برعکس، هم مشکل آب عمیق‌تر و هم تعداد سیل‌های مخرب بیشتر شده است.
در این یادداشت نمی‌توان حتی به گوشه‌ای از انتقادهای وارد بر طرح‌های آبیِ متداول اشاره کرد؛ یادآور می‌شوم که در دو دهه‌ی گذشته و به‌ویژه در چند سال اخیر چند کتاب، صدها مقاله، و هزاران یادداشت با استدلال‌ها و مطالعه‌های موردیِ بی‌شمار درباره‌ی آثار زیانبار طرح‌های سدسازی و انتقال آب در ایران نوشته شده است. همچنین اعتراض‌های پرشمار اجتماعی از سوی مردم آسیب‌دیده از این طرح‌ها صورت گرفته، و البته در چند مورد و چند مقطع کوتاه (مانند دوره‌ی نخست ریاست جمهوری روحانی) حتی مقام‌های دولتی بلندپایه‌ای چون وزیر نیرو و شخص رییس‌جمهور، زبان به نقد برنامه‌های آبی گشودند. با این حال، همچنان در این زمینه با تأخیر در پاسخِ درخور از سوی مقام‌های مسوول روبرو هستیم. دکتر کورش برارپور پژوهشگر و نظریه‌پرداز توسعه‌ی پایدار، این روزها نکته‌ی خوبی را (با نگاه به اقدام‌های حاکمیت در زمینه‌ی بیماری کرونا) مطرح کرده است: «تأخیر، از بارزترین ویژگی‌های نظام کشورداری ایران است.»
تأخیر مقام‌های دولتی در توجه به انتقادهای فراوانی که از سوی صدها کارشناس و کنشگر و صدها هزار اهالی حریم رودخانه‌ها و تالاب‌ها به طرح‌های آبی کشور وارد است، و تأخیر در اعتنا به رودخانه‌های کشور که یکی پس از دیگری در پی ساخت‌وسازهای رنگارنگ در مسیر و حریم، حیات طبیعی خود را از دست می‌دهند، بهای سنگینی را بر اقتصاد، محیط زیست، و آینده‌ی کشور تحمیل کرده و خواهد کرد. روز جهانی اقدام برای رودخانه‌ها، فرصتی است برای یادآوری این نکته‌ی حیاتی که باید یک بازنگری انتقادی ریشه‌ای در برنامه‌های عمرانی مربوط به رودخانه‌ها و یک تغییر اساسی در ساختار مدیریت منابع آب کشور صورت گیرد.
*کنشگر محیط‌زیست
۴۷۴۷
نظر شما