دکترصادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران است. او در پاسخ به خبرنگار گروه اندیشه خبرآنلاین درباره وضعیت فکری و موقعیت نخبگان در جامعه ایران در دهه هشتاد چنین گفت:
" وضعیت نخبگان در دهه 1380، برای خود آنها خیلی جالب نبود. اگر از دو سه سال نخست دهه 1380 بگذریم، دوران جالبی برای نخبگان ایرانی آغاز نشد. یعنی این دوران، دورانی نبوده که در آینده وقتی که نخبگان ایرانی به آن می نگرند، با خشنودی و رضایت از آن یاد کنند؛ چرا که آنها در این دوران در معرض انواع و اقسام فشارها بودند.
یعنی فشارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گوناگونی را تحمل کردند. نخبگانی که در دانشگاه بودند، به گونه ای این فشارها را تحمل می کردند و نخبگانی که در عرضه مطبوعات یا نویسندگی بودند، به گونه ای دیگر. کا به هیچ وجه نمی توانیم بگوییم که نیمه دوم دهه 1380، دورانی است که نخبگان از آن با خاطره خوشی یاد خواهند کرد. شاید بتوان گفت این دوره، دوره ای است که اقشار و لایه های کمتر تحصیل کرده جامعه، یعنی توده های عوام، روزگار به مراتب بهتری را سپری کردند؛ زیرا حکومت در این دوران بیشتر سعی می کرد رضایت این اقشار را بدست بیاورد.
در این دوران رویکرد به نخبگان، به طور خلاصه این بود که شما یا با من هستید یا علیه من. اگر با من هستید که وضعیت مناسبی خواهید داشت اما اگر با من نیستید، باید با انواع و اقسام فشارها و محدودیت ها مواجه شوید. مگویند یا با من هستی یا سخت ترین فشارها را باید تحمل کنی. این منطق برخورد با نخبگان بوده است.
در این دوران تلاش های زیادی صورت گرفت که نخبگان خودشان را با جهت گیری های فکری، سیاسی و بین المللی حکومت منطبق کنند و اگر چنین کاری نمی کردند، در معرض انواع فشارها قرار می گرفتند. البته این وضعیت موجب نشد که اکثریت نخبگان با نگاه رسمی همراه شوند بلکه به گمان من اکثریت نخبگان خاموش شدند؛ زیرا نه می توانستند کار خاصی انجام دهند و نه می خواستند با سیاست های رسمی همراهی کنند. هم از این رو، بسیاری از نخبگان ناچار شدند گوشه عزلت را برگزینند تا مگر روزهای بهتری از راه برسد که فکر و اندیشه عرصه و مجالی برای مطرح شدن در جامعه ایران داشته باشد.
اگر بخواهیم دهه های 80 و 70 را با یکدیگر مقایسه کنم، باید بگویم دهه 70 علیرغم اینکه دهه چندان مطلوبی برای نخبگان نبود، ولی در آن دهه نخبگان لااقل در فشار هم نبودند. به عبارت دیگر، کسی چندان متعرض نخبگان نمی شد و به آنها نمی گفت شما باید این طور فکر کنید و این طور حرف بزنید. اما در دهه 80، در دانشگاه، به نخبگان گفته می شد شما باید به این شکل خاص بیاندیشید و - مثلاً - درباره علوم انسانی و غرب به فلان شکل خاص بیندیشید.
در دهه 70، حکومت توجهی به نخبگان و اندیشه های آنها نداشت ولی اصراری هم نداشت که آنها را به خط بکند و اندیشه خودش را به آنها بقبولاند. اما در دهه 80 حکومت به جبر می خواست نخبگان را با خودش همراه کند. اما درباره چشم انداز وضعیت نخبگان در دهه 90، باید بگویم که این چشم انداز از نظر من خیلی روشن و مطلوب است.
بهترین شاهد من در تایید این حرف، خیزش مردمی و دموکراتیک موجود در جهان عرب است. نمی توان گفت که در کشورهای همسایه ما نخبگان نقش مهمی ایفا می کنند ولی در ایران این گونه نخواهد شد. برجسته شدن نقش نخبگان در کشورهای عربی، بدون تردید در وضعیت نخبگان ایران هم اثر مثبت خواهد گذاشت."
/62
نظر شما