ربنا، نغمه‌ای آسمانی است

روح ماه مبارک رمضان سال‌هاست با اذان مؤذن‌زاده اردبیلی و ربنا و مثنوی افشاری استاد شجریان گره خورده است. این آثار متعلق به مردم است. متعلق به هیچ سازمان و نهاد و ارگانی نیست و حتی به آقای شجریان هم تعلق ندارد.

ربنا کاملاً یک اثر ملی محسوب می‌شود که نه‌تنها در داخل ایران که در خارج از کشور هم ایرانی‌ها با شنیدن این آثر متحول و منقلب می‌شوند و حال خوشی به آن‌ها دست می‌دهد. حداقلش این است که به یاد خاطراتشان می‌افتند؛ به خصوص کسانی که در خارج از کشور هستند. اگر بخواهیم مدعی شویم که این آثار به مردم ربطی ندارد و پخش نخواهد شد، مثل این است که سی‌وسه پل را اثر ملی ندانیم یا بگوییم کوه دماوند متعلق به یک سازمان است؛ هیچ‌کس حق ندارد به آنجا برود و هیچ‌کس نباید از آن عکس بگیرد.

اثر ملی تعریف خاص خودش را دارد. پیوند خوردن یک اثر با دل و جان و ذائقه مردم از شرایط اولیه ملی شدن آن است. البته هر اثری که پدید می‌آید در درجه اول باید دید شرایط پدید آمدنش چه بوده، صاحب اثر در چه حالی آن را پدید آورده و قلب و روحش متوجه چه معنایی بوده است. خیلی‌ها قرآن می‌خوانند، ولی تلاوت بعضی از قاریان بیشتر به دلمان می‌نشیند. چون قاری در حال قرائت حال ویژه‌ای دارد که آن را به مستمعش منتقل می‌کند. من تصور می‌کنم ربنا هم در چنین شرایطی خوانده شده. خیلی مناجات‌های دیگر در ماه مبارک رمضان از رادیو و تلویزیون شنیده‌ایم؛ چه به‌صورت تک‌خوانی و چه به صورت جمع‌خوانی. ولی می‌بینیم در عین زیبایی، تأثیر ربنا را ندارد.

دلیل دیگر این اقبال از سوی مردم این است که ربنا برای مردم خاطره شده است. ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم خاطره را از ذهن مردم بشوییم و در آن تصرفی بکنیم. چون سیال است و حتی در اختیار خود شخص هم نیست. این است که من تصور می‌کنم اگر تصمیم ‌بگیرند این آثار را پخش نکنند به نوعی سطحی‌نگری و شتابزدگی دچار شده‌اند. حتی خود آقای شجریان هم نمی‌توانند نسبت به این کارها ادعای مالکیت کنند. چون این دو اثر دیگر برای ایشان نیست و به مردم ایران تعلق دارد.

ربنا تلفیقی از الحان و مقامات ایرانی و عربی است که البته الحان ایرانی‌اش بیشتر غلبه دارد. به همین دلیل است که بر دل ما ایرانیان نشسته است. ما هرچه تلاوت قرآن شنیدیم در دستگاه و الحان عربی بوده است، ولی اذان مؤذن‌زاده‌اردبیلی و ربنای آقای شجریان، کلامشان عربی است و مقامشان ایرانی. من ماه مبارک رمضانی را به یاد ندارم که در آن ربنا را شنیده باشم و منقلب نشده باشم. این نوا به شدت حال مرا خوب می‌کند. انگار این نغمه‌ها از آسمان خوانده می‌شوند.