***
اخیراً کتاب‌های ماکیاول را دوره کردم. هرچه دنبال این جمله گشتم که «هدف، وسیله را توجیه میکند» چیزی پیدا نکردم. تعجب کردم. در این کتاب‌ها خیلی چیزهاست که هیچکدام معروف نیست، اما درست چیزی را که ماکیاول نگفته، به سر زبان‌ها افتاده.
یکی از استادان دانشگاه می‌گفت: «من چنین مطلبی در کتاب‌های ماکیاول ندیدم، احتمالاً متعلق به وی نیست. پشت این جمله خیلی عمق است، ماکیاول آن‌قدر عمیق نبوده.»
یکی دیگر می‌گفت: «واضح است هدفی که نتواند وسیله را توجیه کند، هدف نیست.»
ادیبی می‌گفت: «هدف و وسیله هر دو از دوستان قدیم‌اند. بر اثر صبر ظفر می‌آید.» طفلکی قاطی کرده بود.
مارک تواین نویسنده معروف آمریکایی می‌گوید: «مبادا از راه‌های غیرشرافتمندانه پولدار شوید، مگر مجبور شوید.»
مادربزرگم می‌گوید: «ننه، دروغ مصلحت‌آمیز بد نیست.»
یکی از استادان تاریخ می‌گفت: «همیشه هدف‌هایی بوده که وسیله را توجیه کند.»
یکی از منطقیون می‌گفت: «هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند، مگر اینکه هدف وسیله را توجیه کند.»
یکی از فلاسفه می‌گفت: «اگر هدف ما این تلقی فلسفی باشد که هدف، وسیله را توجیه میکند چطور بگوییم که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند.»
یکی از معتقدین به فلسفه مادیگری می‌گفت: «وسیله نسبت به هدف یک امر عینی است و با توجه به تقدیم عینیت به ذهنیت، این وسیله است که هدف را توجیه میکند.»
این همان حرف حسن مکانیک است که می‌گوید: «بدون وسیله کاری از پیش نمی‌رود.»
مارادونای آرژانتینی که یکی از بزرگ‌ترین فوتبالیست‌های تاریخ فوتبال است و یک گل مشکوک به تیم‌ملی فوتبال انگلیس زد، می‌گوید: «ما باید انگلیسی‌ها را می‌بردیم، حتی اگر شده با دست گل بزنیم.»
کریستف کلمب که سختگیری و قساوت زیادی در حق بومی‌های آمریکایی اعمال می‌کرد، گفت: «برای رسیدن به خوبی می‌‌‌توان بدی کرد، چنانکه ما برای اینکه به شرق برسیم از غرب رفتیم.»
کارمندی که حقوقش کفاف اجاره‌خانه‌اش را نمی‌دهد، گفت: «باید اجاره را پرداخت، هر طوری شده.»
یک نفر که پیرو فلسفه پوچی بود می‌گفت: «هدف چیست. خود وسیله تلنبار شده است.»
محمود بقال یک‌بار گفت: «مهم اینه که جنس فروش بره، اگر نرفت هر قسمی مجاز است.»
شرکت دخانیات وینستون اینطور تبلیغ می‌کرد: «هدف وسیله را توجیه نمی‌کند، مگر اینکه بخواهید وینستون بکشید.»
خیلی از شرکت‌های اقتصادی هم تبلیغ می‌کنند: «هدف، جلب‌رضایت شماست.»
محققی که تحقیقش جایزه سال را برد، گفت: «اگر ماکیاول آن‌قدر پدرسوخته بود که معتقد بوده هدف وسیله را توجیه میکند، قاعدتاً آن‌قدر پدرسوختگی داشته که بفهمد این حرف را نباید جار زد.» از این استاد پرسیدند: «پس چرا عبارت به ماکیاول نسبت داده شده؟» گفت: «این سؤال من هم هست.»
یکی از دوستان که احضار ارواح میکند، گفت: «واقعاً انگار ماکیاول نگفته که هدف وسیله را توجیه میکند، چون یک‌بار که روحش را احضار کردم به او گفتم: آخه این چه حرفیه که هی در کتابهایت تکراری کردی؟» از دوستم پرسیدم: «در کدام‌یک از کتابهایش دیدی؟» گفت: «در هیچکدام. یک‌دستی زدم... ولی نگرفت.»
این حرف اخلاقیون هم خیلی معروف است: «به هدف‌‌های خوب با وسیله‌های بد نمی‌رسند.»
یکی هم گفت: «هدف ما متعالی‌تر از آن است که با خشونت به آن برسیم.» همین شخص بعد از مدتی گفت: «هدف ما به قدری متعالی است که اگر شده با خشونت به آن می‌رسیم.»
این فرد با وجودی که خیلی به ماکیاول حمله میکند، اما همان دوستی که احضار ارواح می‌کرد درباره‌اش گفت: «ماکیاول خیلی قبولش داره.»
برگرفته از کتاب «مو، لای درز فلسفه»/اردلان عطارپور/نشر آن
28/242
نظر شما