قدرت‌ دیپلماسی ترکیه در میدان هسته‌ای ایران

مینا علی‌اسلام : وزیر امور خارجه ترکیه که تغییر کرد، تحلیل‌ها در ارتباط با افزایش نقش ترکیه در منطقه نیز افزایش یافت. مدت کوتاهی پس از این تعویض، تحلیل‌ها رنگ واقعیت به خود گرفت و نقش ترکیه در منطقه فعال‌تر شد.

گفت‌وگو با سوریه و روند مذاکره با عراق از یک سو و مرهم نهادن بر زخم‌هایی دیرینه از جمله قبرس و به خصوص ارمنستان از سوی دیگر نشان داد که یک دیپلماسی فعال چگونه می‌تواند گره‌های ناگشوده را باز کند.

در این میان ترکیه از کشور همسایه خود، ایران نیز غافل نماند. احمد داوود اوغلی، وزیر امور خارجه ترکیه روز شنبه به دعوت همتای ایرانی خود، منوچهر متکی به ایران سفر کرد تا شاید نشان دهد در رقابت منطقه‌ای با همسایه خود اکنون در پله بالاتری ایستاده است. ایران و ترکیه از دیرباز به عنوان دو رقیب در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند. این دوکشور با وجود مواضع مختلف در قبال روند برقراری صلح بین اسرائیل و روسیه و فلسطین و مسائل لبنان در کنار یکدیگر حضور داشته‌اند. اکنون ترکیه خود را دراندازه‌ای می‌بیند که داوود اوغلی در دیدار با سعید جلیلی سرپرست گروه مذاکره‌کننده اتمی ایران با غرب اعلام کرد که حاضر است برای رسیدن به توافق هرچه سریعتر در مورد برنامه هسته‌ای ایران، هر کاری را که می‌تواند انجام دهد. وی در دیدارش با مقامات ایرانی این پیام را داد که ما به عنوان کشور همسایه ایران حاضریم برای رفع تنش موجود بین طرفین و نیز رسیدن هرچه سریعتر به توافق هر کاری که از دستمان بیاید انجام دهیم. داوود اوغلی و جلیلی بر این نکته تأکید کردند که همکاری موجود میان ایران و ترکیه را توسعه خواهند داد.

امروز توانایی‌های ترکیه در بعد سیاست خارجی تا جایی ارتقا پیدا کرده است که شاهد هستیم دیگر ترکیه مسئولیت‌های بین‌المللی گذشته خود را کافی نمی‌داند و می‌خواهد در میان قدرت‌های غربی نقش پررنگ‌تری داشته باشد.

احمد داوود اوغلی در ارتباط با روند مذاکرات بین ایران و گروه 1+5 اعلام کرد که ترکیه برای جلوگیری از اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران و نیز برداشتن تحریم‌های قبلی در مورد این کشور در حد توانایی خود فعالیت کند. این سفر داوود اوغلی به تهران بعد از ارائه پیشنهادهایی از طرف وی در رابطه با حل اختلافات میان سوریه و عراق در نشست سازمان کشورهای عربی در قاهره اتفاق افتاد.

پس از امتناع سوریه از خواست عراق مبنی بر تحویل اشخاصی که متهم به دست داشتن در بمب‌گذاری 19 آگوست در بغداد بودند، روابط میان دو کشور به سردی گراییده و دو طرف سفرای خود را فرا‌خوانده‌اند. آنکارا برای حل اختلافات میان عراق و سوریه تلاش می‌کند و این امر از طرف کشورهای عربی نیز مورد حمایت قرار دارد.

تحلیلگران بر این باورند که تقویت تأثیرگذاری دیپلماتیک ترکیه در حل مناقشات خاورمیانه و تلاش این کشور برای ایفای نقش میانجی در اختلافات غرب و ایران پیرامون برنامه اتمی تهران از هدف‌های اساسی سفر احمد داوود اوغلی وزیر امورخارجه ترکیه به ایران بوده است به طوری که پس از انجام این سفر اعلام شد که ترکیه خواهان ایفای نقش میانجی بین ایران و 1+5 است و میزبانی این مذاکرات را برعهده خواهد داشت. هرچند روز دوشنبه آنکارا اعلام کرد که می‌خواهد برای فائق آمدن بر اختلافات میان قدرت‌های جهانی و ایران درباره برنامه هسته‌ای کمک کند اما نمی‌خواهد میزبان نشستی با این هدف باشد اما روزنامه حریت بلافاصله پس از اعلام موضع آنکارا به نقل از خاویر سولانا نوشت که به احتمال زیاد مکان مذاکرات گروه 1+5 با ایران که در تاریخ 1 اکتبر برگزار می‌شود، ترکیه خواهد بود.

هرچه امنیت و ثبات در منطقه بیشتر باشد ترکیه راحت‌تر می‌تواند به اهداف خود دست پیدا کند. در حال حاضر جنگ عراق، روابط سوریه و عراق و مسئله ارمنستان درحد بالایی ترکیه را مشغول خود کرده است. بنابراین پایان دادن به مسئله هسته‌ای ایران به گونه‌ای که ثبات در منطقه را تقویت کند از اهداف اصلی ترکیه به شمار می‌رود. از سوی دیگر ترکیه از برنامه هسته‌ای ایران حمایت می‌کند که یکی از دلایل اصلی آن تقلای این کشور برای دستیابی خود به انرژی هسته‌ای است. ترکیه می‌داند که مقاومت‌های ایران در ارتباط با دستیابی به انرژی هسته‌ای راه این کشور را برای رسیدن به انرژی هسته‌ای هموار می‌کند. اما با توجه به تمام دلایلی که ترکیه برای حمایت از ایران دارد و همچنین نیازی که به یک منطقه آرام و باثبات برای پیشبرد اهداف اصلی سیاست خارجی خود دارد، این کشور نمی‌تواند به یکباره سیاست‌های پیشین خود را متحول کرده و ساختارشکنانه پیش رود، تعادل و ثبات به همراه عقلانیت و منفعت‌نگری حکم می‌کند که آنکارا همزمان با استمرار تحرکات دیپلماتیک خود در منطقه و فراتر از آن، همچنان غرب را برای آینده‌ای قدرتمند در کنار خود حفظ کند به این ترتیب اگر قرار باشد ترکیه میان ایران و غرب یکی را انتخاب کند بی‌تردید غرب را انتخاب خواهد کرد.

در نتیجه چنین به نظر می‌رسد که تمام تلاش‌های ترکیه برای حل مسئله ایران در واقع گرفتن امتیازی در مقابل غرب و بازی با کارت ایران برای نزدیکی به اروپا و احتمالاً پیوستن به این اتحادیه است.