در مرداد سال 1382 من به عنوان مشاور وزیر و مجری طرح، راه‌اندازی و مدیریت بورس نفت انتخاب شدم.درآنزمان پس از طی مراحل مختلف انتخاب پیمانکار برای طراحی و راه‌اندازی، شرکت خدمات بورس وابسته به بورس اوراق بهادار انتخاب و کمیته تخصصی از مدیران و معاونین سابق بورسهای نفت لندن (IPE) و نیویورک «NYMEX» در لندن و ارائه طرح امکان‌سنجی بورس نفت تهیه و جهت اخذ مجوز به شورای عالی بورس در تاریخ 15/1/83 ارجاع شد.
برهمین اساس شورای عالی بورس دولت خاتمی براساس گزارش گروه فوق طی نامه شماره 1054 مورخ 8/6/84 موافقت اصولی خود را با تشکیل بورس کالای نفت، گاز و پتروشیمی اعلام نمود.
در راستای رسیدن به این هدف، جهت خصوصی‌سازی شرکت سهامی بورس نفت موافقت‌نامه‌ای با صندوق بازنشستگی نفت (15درصد)، بنیاد مستضعفان (10درصد)، مناطق آزاد (10درصد) و سازمان بورس اوراق بهادار (10درصد)،شرکت ملی نفت (25درصد)، شرکت ملی پلایش و پخش فراورده های نفتی (15درصد)،شرکت ملی صنایع پتروشیمی(10درصد)و شرکت نیکو(5درصد) امضا گردید و این گروه مسئولیت اجرایی را به عهده گرفتند.
شرکت بورس نفت تأسیس، ساختمان آن در کیش خریداری و طراحی همه مراحل اجرایی آن به شرکت خدمات بورس واگذار گردید.
با استقرار دولت هشتم و قانون جدید بورس مجدداً از شورای عالی بورس جدید تقاضای تصویب گردید و در خرداد 85 مجدداً این موافقت‌نامه اخذ گردید و اولین گشایش بورس نفت در تهران در فاز اول برای فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی آغاز به کار کرد. لذا بورس نفت توسط هر دو دولت اصلاحات و اصولگرا تصویب و تأیید گردید و با آغاز فاز اول برای احترام به قانون و به دلیل مخالفت با ادغام بورس نفت در بورس کالا و بقای آن با مسئولیت وزارت نفت تا تکمیل نهایی از سمت خود کنار رفتم چرا که وزیر وقت دولت هشتم با آن مخالف بود.
گزارش توجیهی تهیه شده توسط گروه متخصص در لندن در 500 صفحه و به زبان انگلیسی و فارسی و با توجه به قانون جدید بورس که شرکت‌های بورس را به صورت شرکت‌های سهامی عام با سهامداری حداکثر 5/1 درصد برای هر سهامدار تعیین نمود، مشتمل بر موارد زیر است:
- 1- بورس مستقل از بورس کالا و به لحاظ تخصصی با مدیریت وزارت نفت و همچنین به لحاظ عرضه محصولات که عمدتاً انحصاری و در اختیار وزارت نفت بود، حتی در مصوبه شورای بورس این مدیریت تأیید گردید.
متأسفانه در زمان آقای هامانه، برخلاف آن عمل شد و بورس نفت در بورس کالا در کنار فلزات و کشاورزی ادغام شد و عملاً وزارت نفت که عامل ترویج و رشد این بورس می‌توانست باشد، کنار رفت تا همچنان به روش سنتی خود ادامه دهد و امپراتوری خود را حفظ کند و بورس را عملاً دنبال نخودسیاه فرستادند.
- 2- جهت توجه به قانون جدید بورس به صورت شرکت سهامی عام با 5/1درصد حداکثر سهام هر سهامدار و جهت خروج از انحصار بخش عرضه و تبدیل آن به شرکت عرضه‌کنندگان و مشارکت همه بازیگران بازار پیشنهادات زیر در گزارش آمده است.
الف- هرکدام از پالایشگاه 5/1درصد سهام و عرضه‌کنندگان مستقیم به بورس به جای تمرکز شرکت صادرات فرآورده‌های ویژه وابسته به شرکت پالایش و پخش و انحلال این شرکت مجموعه سهام پخش پالایش 15درصد.
ب- هرکدام از واحدهای پتروشیمی 5/1درصد سهام و انحلال شرکت بازرگانی پتروشیمی تا هرکدام از پتروشیمی‌ها مستقلاً وارد بورس شوند. مجموعه سهام پتروشیمی‌ها 15درصد.
ج - نیکو 5درصد به عنوان یک خریدار و شرکت مالی که می‌تواند ابزار مالی بورس را در کنار تجارت نفت فراهم سازد.
د- هرکدام از شرکت‌های تولیدی و بهره‌برداری مثل شرکت آغاجاری، گچساران و... فلات قاره و نفت مرکزی هرکدام 5/1درصد و کل سهام به شرکت نفت برای این شرکت‌ها 25درصد.
هـ - هرکدام از مناطق آزاد تجاری چون کیش، قشم، اروند (آبادان و خرمشهر) و انزلی هرکدام 5/1درصد سهام و حداکثر 10درصد کل مناطق آزاد.
و- کارگزاران مشترک (داخلی و خارجی) باید دیده شود تا امکان انتقال معاملات به بورسهای بین‌المللی را فراهم و همچنین امکان انتقال معاملات بورسهای بین‌المللی به بورس نفت ایران را فراهم تا حجم معادلات را افزایش و بورس ایران را بین‌المللی کند، مجموعه سهام سازمان کارگزاران 15درصد.
ز - بانک‌ها و مؤسسات مالی حداکثر 15درصد برای کل و هر سهامداری حداکثر یک درصد.
- 3- تشکیل شرکت اطلاع‌رسانی با مشارکت شانا و یک رسانه بین‌المللی چون رویترز و یا بلومبورگ که موافقت‌نامه آن امضا شد.
- 4- اعلام دانشگاه صنعت‌نفت به‌عنوان مرکز آموزش ملی بورس و عقد قرارداد خرید بسته‌های آموزشی با IPE لندن و امضای موافقت‌نامه با دانشگاه صنعت‌نفت.
- 5- امضای موافقت‌نامه با بورس اوراق بهادار تهران و شرکت خدمات بورس که نرم‌افزار و سیستم خریداری شده «یورونکس» جهت بورس نفت طراحی و مورد استفاده قرار گیرد. مجموعاً 6 موافقت‌نامه با حضور وزیر وقت آقای زنگنه در موارد فوق در مراسمی در مهمانسرای نفت به امضا رسید.
- 6- امکان خرید سهام بورس نفت ایران و عرضه آن در بازار بورس برای شرکت‌های نفتی بین‌المللی و کارگزاران و مؤسسات مالی بین‌المللی.
- 7- طراحی همه سیستم‌های مورد نیاز بورس توسط شرکت خدمات بورس با مشارکت مشاوران خارجی متأسفانه پس از کنار رفتن اینجانب در سال 85 هیچ‌کدام از مراحل فوق دنبال نگردید و گویا گذشته‌ای اصولاً وجود ندارد و گذشته دفن شد.
- 8- در حال حاضر این بورس طبق قانون جدید بورس چون سهامی عام با 5/1 درصد سهام حداکثر نمی‌باشد، غیرقانونی است.
- 9- عدم حضور نفت به شکل فوق هیچ آینده روشنی برای آن وجود ندارد.
- 10- راه‌حل قطعی موفقیت بورس نفت برگشت به گزارش توجیهی و طی کردن دقیق مراحل فوق است وگرنه همین شوهای برگزارشده، ادامه و معاملات خارج از بورس اتفاق می‌افتد.
- 11- شرکت نیکو هم به عنوان خریدار، عرضه‌کننده و هم یک نهاد مالی می‌تواند نقش مهمی را ایفا نماید.
اهداف تشکیل بورس نفت
- 1- مهم‌ترین هدف اقتصاد ملی از ایجاد بورس در کل و بورس کالا و بورس نفت به‌طور خاص دستیابی به تعادل اقتصادی است.
تعادل اقتصاد ملی از طریق تعادل در بازار و بازار مشتمل بر 4 بازار عمده است.
- 1- بازار پولی (برای تأمین نقدینگی و نیازهای کوتاه‌مدت مؤسسات اقتصادی و تولیدی)
- 2- بازار سرمایه برای تأمین سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز
شامل: بازار اولیه از طریق نهادهای مالی و سرمایه‌گذاری
بازار ثانویه بورس اوراق بهادر
بازار کالا
بازار ارز
و این چهار بازار مثل ظروف مرتبط عمل می‌کنند و تألمات یک بازار بر بازار دیگر اثر می‌گذارد. بورس عبارت از بازار سامان‌یافته و هدایت‌شده است. هدف اقتصاد ملی آن است که با تشکیل بورس و سامان دادن به بازار هدایت کلی بازیگران 4 بازار را در محدوده این بازارها به عهده گرفته و ریسک را به‌عنوان یک موجود فناناپذیر مدیریت و از آن برای مدیریت بر بازار استفاده نماید.
- 12- با توسعه بورس نفت به صنایع پایین‌دستی پتروشیمی هزاران کالا و صنعت را وارد این بورس کرده و تنوع‌گرایی و نقدینگی بازار را افزایش می‌دهند.
- 13- یک دبی نفتی را در ایران شکل می‌دهد.
- 14- و در نهادهای بانکی و مالی، گسترش بازار مالی و پولی سرمایه را شکل می‌دهد و نتایج دیگر.
راه‌حل
خاصیت و ضرورت اولیه بورس چند چیز است:
- 1- تضمین حقوقی و قانونی در بازار از طریق مکانیسم‌های کارگزاران - نهادداوری، سازمان تضمین سپرده‌ها، سازمان ذخیره‌سازی قانونی در تأیید موجودی کالا، سازمان اطلاع‌رسانی.
- 2- تضمین رقابت با تکاثر عرضه‌کنندگان و متقاضیان. (خریداران و فروشندگان)
در بخش فروشندگان چون انحصار هست باید همان سهام 5/1 درصد حداکثر و حذف ساختارهای انحصاری ورود صاحبان اصلی کالا - (پالایشگاه‌ها- پتروشیمی‌ها- شرکت‌های بهره‌بردار و...) در بخش خریداران با تعریف بلوک‌های کوچک 1000 تا 5000 بشکه‌ای برای حضور ذره‌ها در بازار.
- 3- افزایش Liqwidity یا نقدینگی بازار با ورود معاملات آتی یا Future به بازار هدف اولیه می‌تواند فروش آتی نفت 5سال آینده باشد یعنی مجموعاً حدود 5 میلیارد بشکه و گردش مالی آن 500 میلیارد دلار است. این امر نه فقط درآمدزایی برای کشور است (حدود 400 میلیارد دلار) بلکه حداقل 100 میلیارد دلار نیاز سرمایه‌گذاری نفت را فراهم می‌کند. اگر فقط 20درصد آن را هم یعنی نفت یک‌سال را به بورس عرضه کند سالی 100 میلیارد دلار می‌شود. اگر این 100 میلیارد به جای 80بار معامله در روز در بورس لندن فقط 10بار در روز معامله شود، می‌شود 1000 میلیارد دلار حجم تجارت.
- 4- برگشت به گزارش اولیه بورس نفت و طی کردن مراحل آن و در مرحله اول تا ساماندهی کامل مدیریت آن به وزارت نفت برگردد و نیکو نقش فعالی را ایفا نماید.
در این صورت وقتی در بازار پولی یا سرمایه یا ارز تألماتی و نابسامانی اتفاق می‌افتد، با وجود بورس کالا، این سیل نقدینگی در بین همین ظروف مرتبط در گردش است و از کانال آن خارج نمی‌شود تا اقتصاد ملی را آسیب برساند.
ایجاد بورس نفت ایران خرید و فروش را به تجارت نفت و درآمدزایی بیشتر تبدیل می‌کند. در نظر بگیرید که تولید روزانه نفت خام 84 میلیون بشکه است، در حالی که حجم معاملات در بورس‌ها 250 میلیون بشکه در روز است.
اگر فقط نفت خام ایران را در نظر بگیریم 5/2 میلیون بشکه در روز در حال‌حاضر با قیمت مثلاً 100 دلار هر بشکه روزی حدود 250 میلیون دلار و در سال 90 میلیارد دلار گردش مالی است. اگر بورس نفت فعال شود و نه مانند IPE لندن که هر معامله 80 بار در روز معامله می‌شود و فقط 10بار معامله شود گردش مالی 900 میلیارد دلار است و در واقع روزی 25 میلیون بشکه به جای 5/2 میلیون بشکه نقش ایران در بازار نفت و اثرگذاری قیمت می‌باشد.
* بنیانگذار بورس نفت در ایران
/221/39
نظر شما