سیاسی ها از صنعت خودرو می روند، تکنوکرات ها برمی گردند

رسول شقاقی: سیاهه جدید صنعت خودرو ایران که بار دیگر در جاده مخصوص نوشته شده، همچون همیشه تأمل خودرونویسان بسیاری را برانگیخته است. تا امروز تمامی دولت‌ها دوست داشته‌اند جاده مخصوص را در اختیار بگیرند اما جز دولت نهم، کسی در این راه پیش قدم نشد. بیشتر ترجیح داده شده این جاده کنترل شود تا اینکه به فتوحات دولت‌ها افزوده شود. صنعت خودرو در جمع صد شرکت برتر ایران دارای 18 کرسی است و همین قدرت و توان مالی آن را نشان می‌دهد. بخش‌خصوصی در زنجیره ارزش‌آفرینی آن حضور پررنگی دارد و مدیران خودروساز گاه از توان چانه‌زنی بالاتری نسبت به وزیر قرار می‌گیرند!
طهماسبی اولین وزیر صنایع دولت نهم البته در راه فتح جاده شکست خورد و بی‌پروایی او باعث کنار رفتنش از قدرت شد. شورای سیاستگذاری خودرو را منحل کرد و با برکناری قلعه‌بانی از مدیرعاملی سایپا با قدرت ناپیدای صنعت خودرو آشنا شد قدرتی که اجازه نداد مراسم معارفه مدیرعامل جدید برگزار شود. عصر چهارشنبه‌ای در ساختمان رایان سایپا در میرداماد و در جلسه هیأت‌مدیره حکم به برکناری قلعه‌‌بانی داد اما شنبه قلعه‌بانی در محل کار خود حاضر شد. او فقط آخر هفته سرکار نبود!
طهماسبی ناکام کنار گذاشته شد و محرابیان سرپرست شد و در ابتدای کار با بحث ایجاد معاونت خودرو در وزارتخانه مورد نقد و حتی کنایه قرار گرفت. سرپرستی که نشان داد برای این صنعت دندان تیز کرده اما نمی‌داند چه کار کند با حمایت قلعه‌‌بانی مواجه شد. قلعه‌‌بانی علاوه بر مشکلاتی که با طهماسبی داشت با رئیس‌جمهور نیز هم‌ولایتی بود و ویژگی‌های سرزمینی او که در انتخاب‌هایی همچون نجم‌الدین به مدیرعاملی مگاموتور و ملک به مدیرعاملی سایپادیزل خود را نشان داده بود شاید دلیل دیگری بود بر حمایت از وزیر پیشنهادی احمدی‌نژاد. محرابیان وزیر شد. مدتی بعد انتقادات تند قلعه‌‌بانی از طرح تحقیق و تفحص مجلس باعث شد او به جای خوش آب و هوایی فرستاده شود. قلعه‌‌بانی به ایدرو رفت و بذرپاش جوان که تنها یادگار طهماسبی در جاده مخصوص بود از پارس خودرو به سایپا نقل مکان کرد. این دوره‌ای بود که تکنوکرات‌ها احساس خطر کردند. قلعه‌‌بانی رفته و یک اصولگرا از نزدیکان دولت که مدت‌ها اتفاقات جاده مخصوص را رصد می‌کرد بخش اعظمی از خودروسازی را تصرف کرده است. بذرپاش تیم‌ها و پست‌های کارشناسی را تغییر نداد تا نشان دهد راه تعامل را بلد است. از او به عنوان دشمن دانای تکنوکرات‌های جاده مخصوص نام برده شد و مدیرانی که راضی به کار با او شده بودند نیز می‌دانستند او گرچه عجله‌ای در به قدرت رساندن اصولگرایان در جاده ندارد اما بیش از هر‌کسی به این موضوع فکر می‌کند.
بذرپاش بسیار بلندپرواز بود. از ادغام خودروسازان سخن می‌گفت و اینکه خودروسازان آمریکایی پیشنهاد همکاری داده‌اند. او هر روز خبرساز می‌شد و وزیر را به حاشیه برده بود. رابطه نزدیکش با رئیس‌جمهور اعتماد به نفس زیادی به او داده بود تا سرانجام همین کار دست او دهد. انتخاب مدیرعامل برای تراکتورسازی تبریز پس از خرید این مجموعه توسط سایپا به چالش وزیر و او انجامید. کارهای رسانه‌ای و فعالیت‌های سیاسی، بخشی از وقت او را گرفت و همین فرصت مناسبی بود برای حرکت‌های استخوان‌دار تکنوکرات‌ها چنانچه جایگزین منطقی نیز نجم‌الدین بود که از مدیران باسابقه جاده مخصوص است.
دولت نهم در سال پایانی با خیل انتقادات اقتصادی روبه‌رو بود و سخنان منطقی که سیاست‌های اقتصادی دولت را باعث هدر رفت 25درصد از وقت ایران‌خودرو دانسته بود ناخوشایند بود. وضعیت اقتصادی این گروه نیز به علت تصمیمات و دخالت‌های دولت در جلوگیری از فروش سهام بانک پارسیان و اجبار به سرمایه‌گذاری در کشورها و شهرهای مختلف با نقدینگی جاری که بیشتر از وام‌های بانکی با بهره بالا تأمین می‌شد ایران خودرو را با انبوه مشکلات روبه‌رو کرده بود. دولت گرچه رفتاری چکشی با منطقی داشت اما مجبور بود به تکنوکرات‌ها متوسل شود. قلعه‌‌بانی در ایدرو جایی که گفته می‌شود علی‌رغم سهامداری در صنعت خودرو، بی‌اثر در جریان‌سازی است آن‌گونه که خود می‌گوید بدون نیاز به استخاره نجم‌الدین را به مدیرعاملی ایران خودرو رساند. اتفاقی که علی‌رغم انتقادات شدید از نحوه برخورد با منطقی، برای تکنوکرات‌ها پیشروی به حساب می‌آمد.
زیان‌دهی ایران خودرو برای دولت گران تمام شد و تبلیغات علیه سیاست‌های صنعتی بالا گرفت. کم‌کم دولت درک می‌کرد دخالت مستقیم در جاده مخصوص هزینه‌هایی به مراتب بیش از منافع فتح آن دارد. تصمیم به کنار گذاشتن بذرپاش از جاده مخصوص در همین دوران گرفته شد تا علی‌رغم میل باطنی، سازمان ملی جوانان و آن‌گونه که اخیراً مطرح شده وزارت رفاه برای او درنظر گرفته شود.
قلعه‌‌بانی به بازیگر اصلی در ایران خودرو، سایپا و وزارتخانه تبدیل شد و اگر دو مصاحبه عجیب و ناشیانه ملک با خبرگزاری ایسنا و روزنامه دنیای اقتصاد نبود که قبل از رأی اعتماد محرابیان در مجلس از مدیرعاملی خود در سایپا و احساس نوعی تکلیف سخن گفته بود، دیگر همشهری قلعه‌‌بانی اینک در رأس سایپا قرار داشت. با این‌حال تغییرات به نفع تکنوکرات‌ها ادامه داشت. پس از رفتن بذرپاش، در چرخشی واضح اعلام شد مدیرعامل جدید سایپا غیرسیاسی، با سابقه خودرویی و خوشنام در این صنعت خواهد بود. گمانه‌زنی خودرونویسان از مدیری با این مشخصات ادامه یافت و سرانجام نام نعمت‌الله پوستین‌دوز در دوشنبه‌ای که ایران خودرو مهمانی افطاری برای خودرونویسان داشت شنیده شد. انتخاب او نشان داد وزارتخانه اصلاً از حاشیه خوشش نمی‌آید با این‌حال تا یک روز قبل از مراسم معارفه پوستین‌دوز شایعات ادامه داشت که نشان از مقاومت بسیاری در این مورد است. حتی معارفه‌ای که قرار بود در سایت کاشان سایپا باشد نیز لغو شد اما سرانجام دو روز پس از شایعات، معارفه در تهران برگزار شد که گرچه عده‌ای آن را باز به ویژگی‌های سرزمینی و این‌بار شمالی بودن مشایی و پوستین‌دوز ربط می‌دهند اما در هر صورت تغییر به نفع تکنوکرات‌ها محسوب می‌شود. پوستین‌دوز نیز همان‌گونه که انتظار می‌رفت پس از تثبیت جایگاه، از تغییرات سخن می‌گوید. تغییراتی که علاوه بر موارد معمول شامل میراث بذرپاش خواهد شد.
اشک‌های مهرداد بذرپاش در مراسم تودیع بیش از هر چیز نشان می‌دهد سیاست‌های دولت نهم پس از چهارسال مبارزه برای در اختیار گرفتن جاده مخصوص شکست خورده و دولت دهم همچون دولت‌های قبل‌تر با مدارا با تکنوکرات‌ها صرفاً ترجیح می‌دهد جاده مخصوص را کنترل کند تا اینکه در اختیار بگیرد. وزیر صنایع می‌تواند دلخوش باشد که مدیران جاده مخصوص سخنان او را در رابطه با خدمات پس از فروش جدی گرفته‌اند و جاده مخصوص می‌تواند خوشحال باشد که باز هم کلید فرمانروایی در دستان خودش است حتی اگر در این راه هزینه و قربانی داده باشد.