خوش به حال معلم‌ها یا بیچاره معلم‌ها؟

در یک مهمانی خانوادگی چند کارمند یک خانم دبیر را دوره کرده بودند و نیمه شوخی نیمه جدی می‌گفتند: "خوش به حال معلم‌ها، هم به کارتان می‌رسید و هم زندگیتان لنگ نمی‌ماند .... معلم‌ها بیخود حقوق خود را با کارمندان شرکت نفت و بانک‌ها می‌سنجند چون ساعت کار آنها نصف کارمندان دیگر است و سه چهار ماه هم در سال به کلی تعطیل هستند.... تازه ماهی چند روز هم مدارس را به بهانه آلودگی هوا، بارش برف و باران، استقبال از مقامات و... تعطیل می‌کنند و معلم‌ها خوش به حالشان می‌شود ... خانم دبیرها چهار تا نصف روز آنهم دم خانه سر کار می‌روند . اما ما کارمندان 5 روز در هفته صبح تا شب گرفتاریم". خانم دبیر در جواب آنها گفت: "حاضرید مبادله کنیم؟ تعطیلات ما مال شما، حقوق و مزایای شما مال ما ...".

میانگین حقوق معلمان حدود 600 هزار تومان است. به عنوان نمونه یک دبیر لیسانس با 15 سال سابقه در یک شهر بزرگ حدود 700 هزار تومان حقوق دریافت می‌کند که با این گرانی و تورم هزینه‌های یک خانوار شهری را پوشش نمی‌دهد. به همین دلیل اکثر معلمان این تصور را دارند که زیر خط فقر زندگی می‌کنند. برخلاف تصور معلمان همه کارمندان دولت از حقوق و مزایای آنچنانی برخوردار نیستند و بسیاری از کارمندان ازجمله پرستاران وضعیتی مشابه معلمان دارند. معمولا می‌شنویم که معلمان حقوق و مزایای خود را با کارمندان دستگاه‌های برخوردار مانند وزارت نفت و مخابرات و امورخارجه و....مقایسه می‌کنند. یک معلم تهرانی می‌گوید: «ما به زیاد بودن حقوق کارمندان وزارت نفت اعتراض نداریم . اصلا به نظر ما حقوق آنها زیاد نیست بلکه حقوق ما پایین است. ما نمی‌گوییم حقوق آنها را کم کنند. ما می‌خواهیم حقوق ما را زیاد کنند به گونه‌ای که جوابگوی معیشت ساده ما باشد». این معلم تهرانی با اشاره به مزایای جانبی حقوق کارمندان می‌گوید: "باجناق من در وزارت دارایی کار می‌کند. در طول سال به مناسبت‌های مختلف به آنها هدایای نقدی و غیرنقدی می‌دهند اما معلم جز حقوق خشک و خالی چیزی دریافت نمی‌کند".

در حالی که معلمان و کارمندان درگیر مقایسه حقوق و مزایای خود هستند، غول تورم قدرت خرید همه حقوق‌بگیران را به شدت تضعیف کرده است. کاهش ارزش پول ملی از ابتدای سال تاکنون ارزش واقعی حقوق کارمندان و معلمان را حدود 30 درصد کاهش داده است.

هر جا معلمان مشکلات و مسایل شغلی خود و از جمله کمی حقوق و مزایا را مطرح می‌کنند، عده ای در مقابل بحث تعطیلات را پیش می کشند. تعطیلات معلمان از دو جنبه برای سایر کارکنان دولت اهمیت دارد: 1- ساعت کار معلمان در هفته 24 ساعت و ساعت کار کارمندان 44 ساعت است .2- روزهای تعطیل معلمان بسیار بیشتر از سایر کارمندان است.... تعطیلات به خصوص برای خانم معلم ها بااهمیت است. در روابط سنتی خانواده‌هایی که زن و مرد هر دو شاغلند، نوعی تقسیم کار ظالمانه به چشم می خورد. اغلب خانم های شاغل علاوه بر انجام کار بیرون از خانه، کارهای خانه را به طور کامل و دست تنها انجام می دهند. بعد از تعطیلی اداره یا مدرسه به سرعت خود را به منزل می‌رسانند و مشغول آشپزی و رفت و روب و شست و شو می شوند. امور بچه داری هم که کلا بر عهده خانمها است. کمک آقایان در کارهای منزل معمولا جنبه داوطلبانه و سمبلیک دارد. به همین دلیل است که در جامعه ما شغل معلمی به دلیل تعطیلات آن، شغلی متناسب با موقعیت خانم‌ها ارزیابی می‌شود. تعطیلات پراکنده و حقوق ناکافی برخی از معلمان را به سوی انتخاب کار دوم سوق می دهد. کار دوم معمولا سنخیتی با شان فرهنگی معلم ندارد و همین تضاد هم راندمان کاری معلم در مدرسه را پایین می آورد و هم به شخصیت فرهنگی معلم آسیب می رساند.

حال ببینیم مبنای تفاوت ساعت کار معلمان و کارمندان چیست؟ مطابق ماده 87 قانون مدیریت خدمات کشوری "ساعات کار کارمندان دولت چهل و چهار ساعت در هفته می‌باشد ... میزان ساعات تدریس معلمان و اعضای هیئت علمی از ساعات مؤظف، در طرحهای طبقه‌بندی مشاغل ذی‌ربط تعیین خواهد شد". قانونگذار کار تدریس معلمان و هیات علمی دانشگاه ها را متفاوت از کار کارمندی دیده است. در مدرسه هم ساعت کار کادر آموزشی با کادر اداری مدرسه فرق می کند. ساعت تدریس آموزگاران مقطع ابتدایی 25 ساعت در 5 روز هفته است. ساعت تدریس دبیران راهنمایی و دبیرستان و هنرآموزان و مربیان تربیتی در هفته 24 ساعت و معمولا در 4 روز هفته است. اما چرا ساعات تدریس معلمان کمتر از ساعت کار سایر کارکنان دولت و حتی سایر کارکنان آموزش و پرورش تعیین شده است؟ آیا این امتیازی برای دارندگان شغل معلمی است؟ آیا قانونگذار خواسته است به این وسیله کمی حقوق معلمان را جبران کند؟ پاسخ این دوسوال منفی است. دلیل تفاوت ساعت کار، تفاوت ماهیت کار آموزشی با سایر کارها است و به همین دلیل نام معلمان در کنار هیات علمی دانشگاه ها ذکر شده است.

در واقع ما باید دو مقوله ساعت کار و ساعت تدریس را از هم تفکیک کنیم . فرض بر این است که یک دبیر آموزش و پرورش که در هفته 24 ساعت تدریس می کند، 20 ساعت هم به مطالعه مرتبط با تدریس، کارهای پژوهشی، گفت و گوی خارج از کلاس با دانش آموزان و اولیای آنها، طراحی سوال، تصحیح اوراق امتحانی و سایر کارهای جانبی می‌پردازد. به عنوان مثال در مدارس ژاپن معلمان مانند سایر کارکنان 44 ساعت در مدرسه حضور می یابند. آنها کمتر از 20 ساعت تدریس می کنند و بقیه ساعات را به فعالیت های جانبی تدریس در دفتر کار خود در مدرسه مشغولند. اغلب معلمان ایرانی هم تمایل دارند که مانند کارمندان 44 ساعت در مدرسه حضور داشته باشند و مانند معلمان کشورهای توسعه یافته نیمی از وقت خود را صرف فعالیت های پژوهشی و انجام کارهای جانبی کلاس کنند و درعوض حقوق آنها به اندازه ای باشد که نیازهای زندگی آنها را مرتفع کند. اما در مدارس ما فضایی برای اجرای این طرح وجود ندارد.

اگر قرار است وضعیت معلمان را با قشر دیگری مقایسه کنیم نزدیکترین گروه شغلی به معلمان استادان دانشگاه هستند. در حالی که ساعت تدریس معلمان در هفته دو برابر استادان دانشگاه است، حقوق و مزایای دریافتی دبیران آموزش و پرورش با مدرک تحصیلی لیسانس و فوق لیسانس و حتی دکتری، از یک سوم حقوق و مزایای اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و حتی هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش کمتر است. ماه گذشته احکام افزایش حقوق اعضای هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش صادر شد. مطابق احکام جدید حقوق و مزایای اعضای هیات علمی این نهاد پژوهشی از ابتدای سال 90 ماهانه مبلغ 700 هزار تومان یعنی به اندازه حقوق ماهانه یک دبیر با سابقه، افزایش یافته است. هیات علمی دانشگاه‌ها هم تا سال 83 از کمی حقوق و مزایا گلایه داشتند، اما در این سال با یک افزایش جهشی کسری حقوق آنها جبران شد.

توضیحات بالا درمورد ساعت کار تدریس معلمان شاید منتقدان تعطیلی معلمان را به طور کامل راضی نکند. آنها هنوز می توانند تعطیلات سه ماه تابستان و تعطیلات 15 روز نوروزی و تعطیلات پیش بینی نشده را به رخ معلمان بکشند. این توضیح ضروری است که استفاده معلمان از سه ماه تعطیلی تابستان یک افسانه است. درواقع رفت و آمد معلمان به مدرسه برای تصحیح اوراق امتحانی و پر کردن لیست نمرات و رسیدگی به اعتراضات دانش آموزان معمولا تا 15 تیر ادامه دارد. از آن سو باید از اول تا 15 شهریور برای برگزاری امتحانات تجدیدی در مدرسه حضور یابند و بعد از آن هم برای گرفتن ابلاغ جدید بین اداره و مدرسه رفت و آمد کنند. در بهترین حالت معلمان از 45 روز تعطیلات تابستانی برخوردارند و کارمندان در طول سال از یک ماه مرخصی استحقاقی. از همه اینها گذشته این تعطیلات فراوان و پراکنده به جز افزایش کسالت برای معلمان واقعا چه فایده‌ای دارد؟ بارها از معلمان مقاطع مختلف درباره چگونگی استفاده از تعطیلات پرسیده‌ام. یک دبیر راهنمایی می‌گوید: «تعطیلات با این حقوق‌های بخور و نمیر و جیب خالی به چه درد ما می خورد؟ کسانی از تعطیلات استفاده مناسب می کنند که جیب پرپول، ماشین خارجی مدل بالا و ویلای شمال داشته باشند».

یک معلم شوخ‌طبع با اشاره به تعطیلی پنجشنبه مدارس گفت: «حالا که اعطای تعطیلات در دستور کار دولت قرار گرفته، بهتر است برای شیرین کردن کام معلمان در تعطیلات، برنامه‌های مکمل را همزمان اجرا کنند». وی در توضیح این مطلب افزود: "دولت ابتدا 1000 متر زمین برای احداث ویلاباغ در اختیار خانواده‌ها قرار دهد و سپس وعده سه برابر کردن یارانه‌ها را اجرا کند. اگر هم به بانک‌ها دستور بدهند که به هر خانواده کارمند 60 میلیون تومان وام بلاعوض برای احداث بنای سه‌طبقه و کاشتن درخت و اجرای سیستم آبیاری تحت فشار را بدهند آنگاه طعم تعطیلات شیرین میشود."