جامعه شناسی به عنوان یکی از معرفت های مدرن، دستاورد تحولات بی شماری است که در دنیای جدید به تدریج پدیدار گشت و برای توضیح برآیند آنها که تلاطم های زیادی را در زندگی اجتماعی به وجود آورده بود، به کار گرفته شد. البته، در فرایند رشد و تطور جامعه شناسی فراز ونشیب های قابل ملاحظه ای هم به چشم می خورد. در این مجال کوتاه، بی آن که بخواهم تمام تهدیدها و چالش های این حوزه را برشماریم، مایلم بر معرفی یکی از مهمترین آنها، که همواره کوشیده است خود را به جای جامعه شناسی معرفی نماید، دوباره پافشاری کنم.
« معرفت ایدئولوژیک» در طول پیدایش وگسترش جامعه شناسی، به شکل های مختلفی کوشیده است که خود را جایگزین جامعه شناسی، به مثابه یک رویکرد علمی بنماید. گاهی در قالب نظام ارزشی مارکسیستی، گاه در چارچوب اندیشه و ارزش های لیبرالیستی، و حتی زمانی با شالوده ی ارزش های فمنیستی، و..... این هدف پیگیری شده است. اما هماره این رویکردها، مادامی که به واقعیت رهنمون نشوند، نمی توانند شناخت قابل اعتماد وپایایی را به ارمغان آورند.
تلاش برای جایگزینی جامعه شناسی ایدئولوژیک به جای جامعه شناسی علمی مهمترین چالشی است که این فرایند به دنبال داشته است. اما، همواره یک اصل و شاخص برای جامعه شناسی علمی ماندگار باقی مانده است و آن «واقع گرایی» وتلاش برای دستیابی به واقعیت است.
معرفت ایدئولوژیک، در حقیقت بی اعتنا به واقعیت های موجود اقدام به تولید و فراهم آوردن معرفتی می کند که برفراز واقعیت، و به عنوان برساختی بر واقعیت، جای می گیرد.
پیامد گسترش چنین معرفتی ، و به دنبال آن ، تنگ شدن عرصه معرفت علمی، فاصله بین جهان واقعیت و جهان مجازی ــ برآمده از معرفت ایدئولوژیک ــ خواهد بود؛ به خصوص اگر آگاهانه بر کوره معرفت ایدئولوژیک دمیده شود، به گونه ای که بیگانگی معرفتی نسبت به واقیت فراهم اید.
مهمترین دل نگرانی جامعه شناختی بنده، همان گونه که در برخی از یادداشت های قبلی هم مطرح کرده ام،در دهه آینده گسترش چنین تفکری در جامعه شناسی است. به خصوص که این تفکر به صورت آشکار و نهان مورد حمایت های خارج از حوزه معرفتی هم قرار می گیرد. تلاش برای معرفی و پشتیبانی از جامعه شناسی علمی و معیار بودن آن در مناسبات معرفتی و تصمیم گیری ها می تواند ما را نسبت به این چالش نگران کننده، که آثار منفی آن تنها به حوزه علم محدود نمی گردد ومی تواند حوزه های اجتماع، فرهنگ و سیاست ما را هم در برگیرد، ایمن سازد.
به امید سالی سرشار از بهروزی و پیروزی برای ایرانیان پاک دل و پاک سرشت.
استادیار جامعه شناسی دانشگاه امام حسین (ع)
/27214
نظر شما