هنگام اذان، چه دعاها و ذکرهایی برای گوینده و شنونده آن مستحب است؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، پاسخ به سوال پرسشگر از مرکز پاسخگوئی به اسلام کوئست ارائه شده است:

پرسش:

چه دعایی هنگام شنیدن اذان و بعد از آن بخوانیم؟

پاسخ اجمالی

در ضمن برای گوینده و شنونده اذان، آداب و ذکرهای دیگری نیز نقل شده است:

هنگام شنیدن اذان

۱. امام صادق(ع)‏: «آن‌که هنگام شنیدن اذان صبح و مغرب این دعا را بخواند، سپس در همان روز یا شب بمیرد، از توبه‌کنندگان بشمار خواهد آمد: "اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِإِقْبَالِ لَیْلَتِکَ وَ إِدْبَارِ نَهَارِکَ وَ حُضُورِ صَلَوَاتِکَ وَ أَصْوَاتِ دُعَائِکَ وَ تَسْبِیحِ مَلَائِکَتِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ تَتُوبَ عَلَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیم‏"؛ خدایا! به روی آوردن شب و تمام شدن روز و رسیدن وقت نمازها و دعاها و تسبیح فرشتگان، از تو درخواست می‌کنم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستی، و توبه مرا بپذیری، که تو بسیار توبه‌پذیر و مهربانی».[۲]

۲. هرکس صدای مؤذّن را هنگام گفتن «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ» بشنود، پس از اعماق قلب و برای خشنودی خدا بگوید: «أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَکْتَفِی بِهِمَا عَمَّنْ أَبَی وَ جَحَدَ وَ أُعِینُ بِهِمَا مَنْ أَقَرَّ وَ شَهِدَ»؛ (من نیز به یگانگی خدا و رسالت محمد(ص) گواهی می‌دهم، و به وسیله این دو شهادت از منکران بی‌نیازی می‌جویم، و اقرارکنندگان و گواهان به این دو شهادت را یاری می‌کنم).خداوند گناهانش را به شماره هر کسی که انکار کرده و به شماره هر کسی که گواهی داده خواهد بخشید».[۳]

۳. هنگامی که مؤذّن می‌گوید: «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ»، شنونده بگوید: «صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ عَمَلِی بِرّاً وَ مَوَدَّةَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی قَلْبِی مُسْتَقَرّاً وَ أَدِرَّ عَلَیَّ الرِّزْقَ دَارّاً»؛ (درود خدا بر محمد و آل پاکش. خدایا! کردارم را نیکو گردان و دوستی آل محمّد(ص) را در دلم ریشه‌دار کن، و روزی مرا فراوان کن) و زمانی که مؤذّن می‌گوید: «حیّ علی الصلاة» و «حیّ علی الفلاح» شنونده بگوید: «لا حَولَ و لا قُوّة إلا بالله العلی العظیم».[۴]

پس از اتمام اذان

۱. راوی می‌گوید: هنگام غروب نزد امام صادق(ع) رفته و دیدم که ‌حضرتشان بعد از اذان، نشستند و دعایی ‌خواندند که مانند آن‌را نشنیده بودم. ساکت شدم تا این‌که آن بزرگوار نمازش را خواند، سپس گفتم: ای سرور من! دعایی از شما شنیدم که هرگز مانند آن‌را نشنیده بودم. امام(ع) فرمود: «این دعای امیر المؤمنین(ع) است شبی که در رختخواب پیامبر(ص) خوابیده بودند: "یَا مَنْ لَیْسَ مَعَهُ رَبٌّ یُدْعَی یَا مَنْ لَیْسَ فَوْقَهُ خَالِقٌ یُخْشَی یَا مَنْ لَیْسَ‏ دُونَهُ‏ إِلَهٌ‏ یُتَّقَی‏ یَا مَنْ‏ لَیْسَ‏ لَهُ‏ وَزِیرٌ یُغْشَی‏ یَا مَنْ‏ لَیْسَ‏ لَهُ‏ بَوَّابٌ‏ یُنَادَی‏ یَا مَنْ لَا یَزْدَادُ عَلَی کَثْرَةِ السُّؤَالِ إِلَّا کَرَماً وَ جُوداً یَا مَنْ لَا یَزْدَادُ عَلَی عِظَمِ الْجُرْمِ إِلَّا رَحْمَةً وَ عَفْواً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ فَإِنَّکَ‏ أَهْلُ التَّقْوی‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنْتَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْخَیْرِ وَ الْکَرَم‏"؛ ای آنکه پروردگاری همراهش وجود ندارد تا خوانده شود! ای آنکه آفریننده‌ای برتر از او نیست که از او ترسیده شود! ای آنکه غیر او خدایی نیست که از او پرهیز شود! ای آنکه وزیری ندارد تا خود در پرده قرار گیرد! ای آنکه که دربانی ندارد که او طرف حساب باشد! ای آنکه درخواست فراوان جز بر بزرگواری و بخشش او نمی‌افزاید! ای آنکه بزرگی گناه جز بر دلسوزی و گذشت او افزون نمی‌کند! بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و با آنچه خود سزاوار آن هستی با من رفتار کن، که تو سزاوار تقوا و سزاوار گذشتی و تو سزاوار بخشش و خیر و بزرگواری می‌باشی‏».[۵]

۲. زمانی که شخص اذان گفت و نشست این‌گونه دعا بخواند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ قَلْبِی بَارّاً وَ عَیْشِی قَارّاً وَ رِزْقِی دَارّاً وَ اجْعَلْ لِی عِنْدَ قَبْرِ نَبِیِّکَ قَرَاراً وَ مُسْتَقَرّاً»؛[۶] خدایا! به من قلب سالم و زندگی خوشایند و روزی فراوان عنایت کن، و برایم در کنار قبر پیامبرت جایگاهی در نظر بگیر‏.

۳. در برخی از روایات توصیه شده؛ پس از اذان به سجده رفته و ذکر خاصی را بخوانیم. امام صادق(ع) فرمود: امیرالمؤمنین علیّ بن ابی‌طالب(ع) پیوسته به یاران خویش می‌فرمود: «هر کس بین اذان و اقامه سجده نموده و در حال سجده بگوید: "رَبِ‏ لَکَ‏ سَجَدْتُ‏ خَاضِعاً خَاشِعاً ذَلِیلا"؛ (پروردگارا! با خضوع و خشوع و ذلّت برایت سجده کردم) خداوند متعال می‌فرماید: ای فرشتگان من! به سرافرازی و جلالم سوگند، مسلّماً محبّت او را در دل بندگان مؤمن، و هیبت او را در دل منافقان قرار خواهم داد».[۷]

پس از اتمام اقامه

امام سجاد(ع): «زمانی که اقامه ‏نماز پایان یافت، بگو: "اللَّهُمَّ رَبَّ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَ الصَّلَاةِ الْقَائِمَةِ أَعْطِ مُحَمَّداً سُؤْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ بَلِّغْهُ الدَّرَجَةَ الْوَسِیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ فِی أُمَّتِهِ"؛ خدایا! ای پروردگارِ این دعای کامل و نمازی که در حال برپاشدن است، خواهش‌های محمّد(ص) را در روز قیامت برآور، و او را به «درجه وسیله» در بهشت برسان، و شفاعت او را درباره امتش بپذیر».[۸]
 
[۱]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۲۹۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
[۲]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۲۲۷، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.
[۳]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۳، ص ۳۰۷، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. و با اندکی اختلاف: برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدّث، جلال الدین،‏ ج ۱، ص ۴۹، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.
[۴]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص ۲۹۸، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
[۵]. فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۲۲۸.
[۶]. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج ۲، ص ۶۴، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج ۱، ص ۳۰، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
[۷]. فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۱۵۲.
[۸]. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‏ ج ۱، ص ۱۴۵، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق؛ برای آگاهی از درجه «وسیله» در بهشت ر.ک: «درجة الوسیله و توصیف آن»، سؤال ۴۳۶۹۴.