رسول شقاقی: هفت نفری که به عنوان نمایندگان خریدار سهام تراکتورسازی با پرواز تهران-تبریز وارد فرودگاه شدند با استقبال غافلگیرکننده‌ای که از فرودگاه تا سالن برگزاری جلسه ادامه داشت، روبه‌رو بودند. جلسه‌ای که خیل مقام‌های سیاسی، نظامی، دولتی و اقتصادی استان آذربایجان شرقی بارزترین ویژگی آن بود و هویت قومی و ملی آذربایجان را که در تراکتورسازی خلاصه می‌شد نشان می‌داد. چهار نفر از این هفت نفر در قالب یک تیم، چندی پیش در رقابتی نفس‌گیر و پس از سه روز توانسته بودند با کنار گذاشتن آخرین رقیب، 45/42 درصد از سهام را با چهار برابر قیمت پایه بخرند. با برنامه‌ترین رقیب آنها کنسرسیومی خصوصی از خریداران ایرانی و خارجی بود که در صورت موفقیت آنها، تراکتورسازی به زنجیره تأمین جهانی می‌پیوست اما سرانجام در برابر اتحاد «سایپا» و مؤسسه «مهر اقتصاد ایرانیان» مجبور به کناره‌گیری شد.
بلوک 45/42درصدی شرکت «تراکتورسازی تبریز» با قیمت پایه یک‌هزار و 743ریال از سوی سازمان خصوصی‌سازی به نمایندگی از «ایدرو» که در بورس عرضه شده بود در آخرین ساعات سومین روز رقابت، پس از رسیدن قیمت به 4هزار و 653ریال در ساعت 12: 22 به کنسرسیوم «شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان» وابسته به مؤسسه مالی و اعتباری مهر و «شرکت سرمایه‌گذاری سایپا» وابسته به سایپا رسید. ارزش این معامله 177میلیارد تومان برآورد شد که خریدار طی 30روز کاری باید 25درصد آن را پرداخت می‌کرد. مابقی اقساط پنج ساله بود.
حرف و حدیث‌های واگذاری
در آن دوره یعنی یک‌سال و چند ماه پیش، یک کارشناس بورس گفت: «اگر دولت به دنبال تحقق اهداف خصوصی‌سازی و ورود بخش‌خصوصی به این عرصه است باید توان رقابتی آنها را نیز در نظر بگیرد و به طور مثال حالت رقابتی که برای سهام تراکتور پیش آمد، تکرار نشود. چرا که بخش‌خصوصی با همه توان و قدرتی که دارد، به دنبال تولید صنعتی است و نباید با وارد کردن رقبای قوی شبه‌دولتی، این بخش را دلسرد کرد.» منظور او از شبه‌دولتی‌ها سایپا و مؤسسه مالی و اعتباری مهر بودند. اعتراضات حتی در میان متحدین رئیس دولت نهم نیز وجود داشت که شاید ناشی از مرتبه والای فرهنگی-اجتماعی تراکتورسازی در منطقه بود و اینک نیز تعداد زیاد هواداران فوتبال این تیم، نشانگر جایگاه آن است. در آن برهه، عشرت شایق نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی، واگذاری شرکت تراکتورسازی تبریز را به دلیل کارشناسی نشدن، خلاف قانون و حراج تراکتورسازی دانست. بر پایه ادعای خریداران، شرکت سرمایه‌گذاری «سایپا» و مؤسسه مالی اعتباری «مهر» چون از ردیف بودجه دولتی استفاده نمی‌کنند و تابع قانون محاسبات کشوری نیستند، شرکت خصوصی تلقی می‌شوند اما مشخص بود که روح اصل 44 حداقل در این زمینه جاری نشده است.
به دنبال فروش سهام شرکت تراکتورسازی، محسن خادم عرب‌باغی مدیر عامل این شرکت پس از هشت سال فعالیت استعفا داد. وی که روابط نزدیکی با کارگزاران سازندگی دارد با گفتن «صنعت کشور به دست افرادی ناشایست افتاده» انتقاد کرد اما این حرف‌ها هم در میان خریداران جدید که اصولگرا محسوب می‌شدند انگیزه لازم برای مدیریت بهتر به‌وجود نیاورد تا پس از کمتر از یک سال، همه نگران وضع موجود باشند و حتی در اقدامی نادر، مراسم «هم‌اندیشی حل و فصل مشکلات تراکتورسازی تبریز» نیز برگزار شود.
وضعیت اسفناک تولید
در چهار ماه نخست امسال در حالی که قرار بود نزدیک به پنج هزار دستگاه انواع تراکتور به تولید برسد، تنها یک‌هزار و 312 دستگاه تولیدشده تا فقط 26درصد برنامه از پیش تعیین شده را تحقق بخشد. این در حالی است که چهار ماه نخست سال 87 چهارهزار و 910 دستگاه تراکتور به تولید رسیده بود. با گذشت هفت ماه از سال، همچنان خبری از بهبود اوضاع نیست. شرکت تراکتورسازی تبریز پیش از واگذاری در سال 86 بیش از 26 هزار دستگاه تولید داشته است که این تعداد در سال 87 (حین واگذاری) به 3/19 هزار دستگاه کاهش یافته است. نگاهی به نمودار 10ساله تولید شرکت تراکتورسازی تبریز نشان می‌دهد این شرکت سال 78، پنج هزار دستگاه تراکتور را به تولید رسانده که سال بعد آن را به بیش از هشت هزار دستگاه رسانده است. سال 80، این تعداد 12 هزار دستگاه شد و در سال‌های 81، 82، 83 و 84 به ترتیب به 14، 15، 17 و 24 هزار دستگاه افزایش یافته است. سال 86 سال طلایی تولید تراکتور در کشور است که این شرکت به مرحله سودزایی رسیده و به همین سبب مقدمات آن برای واگذاری از طریق بورس انجام شده است اما اینک بدهی چند صد میلیارد تومانی این شرکت به قطعهسازان ارتزاق بسیاری از کارگران واحدهای قطعه‌سازی را به مخاطره انداخته تا جایی که اشتغال بیش از 7 هزار نیروی کار آن باعث شد تا پرونده تراکتورسازی و وضعیت بحرانی طی نامه‌ای از سوی وزیر وقت کار روی میز احمدی‌نژاد قرار بگیرد. گفته می‌شود400 شرکت سازنده قطعات تراکتور در تبریز نیز با نیروی کار حدود صد‌هزار نفر نگران وضعیت موجود هستند. رئیس هیأت‌مدیره این شرکت هشدار داده «با کم‌توجهی‌های صورت گرفته به این مجموعه، کشورهایی چون چین، هلند و قزاقستان بازار تراکتورهای ایرانی را در ونزوئلا، بولیوی، لیبی، سنگال، سوریه و... می‌گیرند.» اینچنین بزرگترین هدف دولت از واگذاری که افزایش بهره‌وری، بهبود تولید، رقابت در بازارهای جهانی و کاهش تصدیگری دولت در امر تولید بود با واگذاری تراکتورسازی به شرکت‌های شبه دولتی سایپا و مؤسسه مالی قرض‌الحسنه مهر ایران نه تنها به نفع این شرکت تمام نشد بلکه هر‌روز به مشکلات کارخانه نیز اضافه شد.
مشکل مدیریت
سایپا در روز دوم واگذاری سهام به ظاهر از کورس رقابت کنار کشید. مذاکرات با مهر اقتصاد ایرانیان آغاز شد و مؤسسه مهر جدای از اعتمادی که به مهرداد بذرپاش داشت شاید از این جهت که می‌تواند با توجه به سوابق خودروسازی سایپا، در مدیریت کارخانه تراکتورسازی موفق شود کنسرسیومی قوی را در روز سوم واگذاری وارد معامله کرد. رضایی عضو هیأت‌مدیره صندوق سرمایه‌گذاری مهر ایرانیان با اشاره به خرید سهام تراکتورسازی از سوی این مجموعه می‌گوید: «بخش عظیمی از سهام تراکتورسازی را مهر ایرانیان و سایپا خریداری کردند به این امید که ما از نظر نقدینگی و سایپا از نظر مدیریتی این مجموعه را حمایت کنند.» اما حمایت مدیریتی هیچ‌گاه معنی پیدا نکرد و بر سر انتخاب مدیرعامل مجموعه شایع شد میان مهرداد بذرپاش، مدیرعامل سایپا و علی‌اکبر محرابیان وزیر صنایع اختلاف عمیقی وجود دارد. رضایی که عضو هیأت مدیره تراکتورسازی تبریز نیز است، مشکلات موجود را ناشی از تعدد مدیریت در سیستم موجود می‌داند و تعدد مراکز تصمیم‌گیر، تعلل در تصمیم‌گیری‌ها و عدم وحدت رویه در اتخاذ سیاست‌ها را موجب لجام گسیختگی در وضعیت مدیریت کلان تراکتورسازی تبریز عنوان می‌کند. اخیراً مدیرعامل جدید این مجموعه نیز تغییر کرد و ابوالفتح ابراهیمی با شعارهایی نظیر تنوع تولید و خروج تراکتورهای فرسوده جایگزین محمدرضا زمانلو شد.
تجربه تراکتورسازی
عده‌ای معتقدند شاید اگر کنسرسیومی واقعاً خصوصی، تراکتورسازی را می‌خرید نه تنها چنین اتفاقاتی نمی‌افتاد بلکه حرف و حدیث‌های واگذاری مخابرات هم پیش نمی‌آمد. دو تجربه اخیر در صورت تداوم به زودی شامل سایپا، ایران‌خودرو و بسیاری دیگر از شرکت‌های بزرگ نیز می‌شود که باعث فربه‌تر شدن بدنه دولت به جای بخش خصوصی خواهد شد. شاید «وقتی» که چنین واگذاری‌هایی از جامعه می‌گیرد و از آن به عنوان «از این جیب به آن جیب» نام برده شده برای بیان ضرر آن کافی باشد! در این میان پول زیاد دولتی‌ها به آنها فرصت‌های جدیدتر نیز هدیه خواهد کرد. ذکر این نکته که در طول دو ماهی که به خرید نهایی تراکتورسازی تبریز منتهی شد شرکت «سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان» نقدینگی بیش از صد میلیارد تومانی خرج افزایش سهام در شرکت‌های مختلف همچون فولاد مبارکه و آلومینیوم ایران کرده بود قدرت بلامنازع مالی چنین شرکت‌هایی را نشان دهد. مخابرات فروخته شده و واگذاری‌ها ادامه دارد. گفته می‌شود سایپا و ایران‌خودرو نیز در لیست قرار گرفته‌اند. این دو هنوز قطعهسازان زیرمجموعه‌شان را واگذار نکرده‌اند اما نام مشتریان ثروتمندی به گوش می‌رسد.
نظر شما