این نوشته‌ها اما می‌کوشد به شکلی اجمالی و فهرست‌وار چند نکته کلی و جزئی درباره این دوره از نمایشگاه کتاب را مرور و ایده‌ه‌هایی را برای سال آینده مطرح نماید.
بخش ناشران دانشگاهی
در یک نگاه کلی باید یادآور شد بخش‌های موضوعی نمایشگاه باید براساس ژانر و مخاطب کتاب‌ها تقسیم‌بندی شود؛ حال آنکه در شرایط فعلی عملاً این تقسیم‌بندی بیشتر براساس انجمن‌ها و تشکل‌های ناشران و سهم‌خواهی‌های ایشان صورت می‌گیرد.
جا دارد ده‌ها ناشر کتب تخصصی اعم از مؤسسات علمی و پژوهشی، حوزوی، نظامی، اقتصادی و ... که مخاطبان اصلی کتب آنها دانشگاهیان و دانشجویان هستند به جای حضور در بخش ناشران عمومی، در بخش ناشران دانشگاهی حضور یابند و به این ترتیب کارآمدی و دسترسی مخاطبان را ارتقا داده از حجم نامتناسب و بی‌دلیل بخش ناشران عمومی نمایشگاه بکاهند.
یکی از اتفاقات مثبت بخش ناشران دانشگاهی غرفه تجمیعی چند دانشگاه بود که کتاب‌ها را در استندهای جست‌وجو و سفارش کتاب عرضه می‌کرد و خریداران کتاب مورد نیاز خود را به واسطه پست در منزل دریافت می‌کردند. چنین رویکردهایی علاوه بر کاهش هزینه و زحمات ناشران و سهولت انتخاب و دریافت برای خریداران، گامی به سمت دور شدن نمایشگاه از ویژگی‌های فروشگاهی و حرکت به سمت حرفه‌ای شدن محسوب می‌گردد. همچنین در این بخش پیش‌بینی یک غرفه تجمیعی برای ارائه آثار ناشرانی که تنها چند کتاب دانشگاهی دارند و امکان و قصد غرفه گرفتن در این بخش را ندارند، بسیار مفید خواهد بود.
از ضعف‌های بخش دانشگاهی نمایشگاه برنامه‌های کم‌رمق و بعضاً نامرتبط سرای اهل قلم این بخش بود که از قوت، اطلاع‌رسانی و بازتاب کافی برخوردار نبود.
بخش ناشران آموزشی
سالن ناشران آموزشی نمایشگاه کتاب تهران و به طور کلی صنعت نشر کتب کمک آموزشی سال به سال کوچک‌تر می‌شود. افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها، کاهش نسبی انگیزه‌های خانواده‌ها، تغییرات نسبی در قوانین کنکور و سیاست‌های آموزشی کشور و دلایل دیگر سبب هرچه کوچک‌تر شدن این بخش شده به نحوی که سال‌هاست بسیاری از ناشران آموزشی حوزه کار خود را به عرصه کتاب‌های کودک و نوجوان و یا کتب عمومی تغییر داده‌اند.
به این ترتیب مدیریت فرهنگی کشور به زودی ناگزیر به کوچک‌تر کردن این بخش از نمایشگاه خواهد بود که می‌تواند فضا و ظرفیت لازم برای ایجاد سالن‌های کوچک چند موضوع تخصصی دیگر را در نمایشگاه فراهم آورد. باید یادآور شد اساسا و از ابتدا تعریف این بخش از نمایشگاه چندان علمی و دقیق نبوده و نه براساس ژانرهای کتاب که براساس اعضای یک انجمن شکل گرفته است. انجمنی که گرچه نام «ناشران آموزشی» را با خود دارد عملاً تنها شامل ناشران یک دسته از چهار دسته اصلی کتب آموزشی یعنی دسته کتب حل‌المسائل، تست و تمرین و تشریح کتب رسمی درسی در نظام آموزش و پرورش است.
با وجود پایین بودن تعداد ناشران شرکت کننده در این بخش، باز هم عملاً تعدادی از غرفه‌ها به عرضه کتاب‌های خردسالان و کودکان به جای کتب کمک درسی می‌پرداختند. تغییر مکان این بخش و نزدیک کردن آن به بخش کتاب‌های کودک هم برای مخاطبان و هم برای ناشران مفید بود با این حال بر تغییر جدی برنامه‌ها و مخاطبان این ناشران هم گواهی می‌داد.
از اتفاقات مهم سالن آموزشی ابتکار انتشارات کلاسینو بود که روزانه چندین هزار ماسک مقوایی مکعبی براساس شخصیت استیو در بازی و فیلم ماین کرافت به رایگان توزیع می‌کرد و همواره با صف طولانی متقاضیان همراه بود و این انتشارات را به برنده اصلی فضای تبلیغاتی نمایشگاه بدل ساخت.
از اتفاقات بسیار عجیب و غیرقابل قبول این بخش هم حذف سرای اهل قلم ناشران آموزشی در نمایشگاه امسال بود که پیش‌تر سابقه نداشت.
بخش ناشران کودک و نوجوان
این بخش از نمایشگاه همچون سال‌های گذشته با مدیریت انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان برگزار شد و کم و بیش کیفیتی مشابه سال‌های قبل داشت.
مشارکت نداشتن سایر تشکل‌های کتاب کودک در برگزاری این بخش به ویژه انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان استان قم که عملاً ناشران مشهد، اصفهان و دیگر شهرها را هم به عضویت پذیرفته و تعداد اعضایش به انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک رسیده و سهم بالایی در کتب تألیفی، دینی و جهانی دارد، همراه محل پرسش و انتقاد بوده است.
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین پیشنهادهایی که امسال درباره این سالن مطرح شد پیشنهاد جدا کردن سالن‌های کتاب کودک از کتاب نوجوان بود. واقعیت این است که گرچه در جایگاه نظری و یا تاریخی میان کتاب‌های کودکان و نوجوانان پیوستگی وجود دارد، این پیوستگی اصلاً در بازار و فروش این آثار به چشم نمی‌خورد و برعکس در همه کتابفروشی‌ها کنار هم قرار گرفتن این دو دسته آثار تأثیر منفی چشمگیری بر فروش داشته است. ضرورت تفکیک کتاب‌های نوجوانان از بخش کتاب‌های خردسالان و کودکان موضوعی ضروری است که مورد تأیید کارشناسان هم قرار گرفته و خواه ناخواه باید در بخش‌های دولتی و نظارتی نشر، فیپا، تولید محتوا، کتابخانه‌ها، کتابفروشی‌ها، سایت‌ها و نمایشگاه‌ها عملیاتی شود.
کارشناسان یکی از دلایل کم‌اقبالی ایرانیان به کتابخوانی را فاصله گرفتن نوجوانان از دنیای کتاب می‌دانند که دو علت اصلی آن یعنی کودکانه و توهین‌آمیز تلقی کردن کتب ویژه گروه سنی خود و دوم عدم اتصال بازار کتاب نوجوانان به بازار کتاب‌های بزرگسالان، هر دو با این تفکیک قابل حل خواهد بود.
در صورتی چنین تفکیکی و گنجاندن این دو سالن در دو جای متفاوت نمایشگاه می‌توان اداره هر یک از سالن‌ها را به یک تشکل سپرد. همچنین می‌توان بخش نوجوان را با تقسیم‌بندی موضوعی همچون یک یا چند کتابفروشی بزرگ حرفه‌ای ارائه کرد و به اهداف حرفه‌ای نمایشگاه نزدیک شد.
نکته قابل ذکر در بخش کودک و نوجوان کمرنگ بودن برنامه‌های سرای اهل قلم کودک و نوجوان بود. گرچه در این سرا برنامه‌های ارزشمندی هم برپا شد اما متأسفانه اطلاع‌رسانی آن ضعیف بود و طراحی و نصب پوستر، اعلام پیش‌خبر، درج گزارش و ... بسیار محدود انجام شد. برنامه‌های این سرا نه تنها در خبرگزاری‌ها و مطبوعات نمود نمی‌یافت بلکه حتی در سایت نمایشگاه دیده نمی‌شد اما از آن بدتر در صفحات و کانال انجمن فرهنگی ناشران کودک هم ردپایی از آن نمی‌یافتیم.
به نظر می‌رسد انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک تمام توان و انگیزه خود را مصروف مدیریت سالن‌های ناشران کودک می‌کند و امسال برپایی فلوشیپ به مسئولیت‌های این انجمن اضافه شد و دیگر مجالی برای توجه به سرای اهل قلم برای این تشکل باقی نگذاشت. جا دارد همان‌گونه که نام این سرا اقتضا می‌کند و مدیریت و اجرای این بخش به اهل قلم و به انجمن نویسندگان کودک و نوجوان سپرده شود.
یکی از نکته‌های جالب نمایشگاه در بخش کودک، غرفه نشر دیبایه بود که تنها به نمایش آثار بسنده و از فروش اجتناب می‌کرد و جا دارد چنین رویکردهایی مورد تشویق قرار گیرد.
ادامه دارد
نظر شما