به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، در بخش نخست مجله [گواه] با عنوان «تاریخ اندیشه»، به بررسی تحولات کمتر دیده‌شده و جنبه‌های مغفول مفهوم جمهوریت در تاریخ معاصر ایران پرداخته شده است. این پرونده به‌ویژه به تحلیل شرایط و منازعات سیاسی پیش از برگزاری نخستین همه‌پرسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، امام خمینی (ره) اعلام کرد که درباره ماهیت نظام سیاسی آینده، مستقیما از مردم نظرخواهی خواهد شد. به همین دلیل، بحث برگزاری رفراندوم به یکی از اصلی‌ترین محورهای سیاسی آن دوران تبدیل شد. شورای انقلاب و دولت موقت مسئول پیگیری آن شدند. اما بر سر نحوه طرح پرسش و گزاره‌های روی برگه رأی اختلاف‌نظرهایی در میان نخبگان سیاسی، احزاب، رسانه‌ها و شخصیت‌های مذهبی شکل گرفت.
گروهی معتقد بودند که گزینه رفراندوم باید ساده و شفاف باشد و تنها با پرسشی چون «آیا با جمهوری اسلامی موافق هستید؟» و پاسخ‌های «آری» یا «نه» مطرح شود. این دیدگاه در دولت موقت و برخی محافل اجرایی رایج بود. در مقابل، برخی دیگر، ازجمله محمد مفتح، تأکید داشتند که مردم باید امکان انتخاب از میان انواع مختلف جمهوری را داشته باشند؛ جمهوری، جمهوری اسلامی، جمهوری دموکراتیک و دیگر گزینه‌ها. مفتح در گفت‌وگویی با روزنامه آیندگان تصریح کرد که شرکت در همه‌پرسی نباید به معنای پذیرش پیش‌فرضی واحد باشد، بلکه باید آزادی در انتخاب حکومت حفظ شود.
در مقابل، عباس امیرانتظام، سخن‌گوی دولت موقت، اعلام کرد که در تمامی کشورها رفراندوم به شکل «آری» یا «نه» برگزار می‌شود و در صورت رأی منفی، سوال مجددا بازنویسی می‌شود. درنهایت، نظر امام خمینی مبنی بر «جمهوری اسلامی، نه یک کلمه بیشتر و نه یک کلمه کمتر» مسیر اجرای رفراندوم را مشخص کرد.
هم‌زمان با اعلام رسمی رفراندوم، نهادها و گروه‌های مختلف اجتماعی، مذهبی و سیاسی موضع‌گیری کردند. ازجمله، جامعه یهودیان ایران نیز با صدور بیانیه‌ای در حمایت از جمهوری اسلامی، از کلیه هم‌کیشان خود خواستند که به این نظام رأی مثبت بدهند. در این بیانیه که در روزنامه کیهان هفتم تیر ۱۳۵۸ منتشر شد، آمده بود: «جمهوری اسلامی حکومت مردم بر مردم است و رهبران آن، به‌ویژه حضرت امام خمینی، بارها بر حقوق اقلیت‌های مذهبی تأکید کرده‌اند.»
پرونده‌ای مفصل درباره ایدئولوگ حزب توده
در بخش «داستان جلد»، این شماره از مجله تصویری از احسان طبری، فیلسوف، شاعر، نویسنده و ایدئولوگ حزب توده ایران را به تصویر کشیده و پرونده‌ای مفصل به زندگی، آثار و بازگشت فکری او از مارکسیسم اختصاص داده است. احسان‌الله طبری از خانواده‌ای مذهبی برخاست اما از همان دوران جوانی به حزب توده ایران پیوست و یکی از اعضای مؤثر رهبری آن شد. طبری بیش از سه دهه از عمر خود را در تبعید گذراند و در کشورهای بلوک شرق، به‌ویژه آلمان شرقی، اقامت داشت. او در سال ۱۳۵۸ با هدف بازسازی حزب توده به ایران بازگشت، اما پس از افشای شبکه مخفی حزب، در اردیبهشت ۱۳۶۲ بازداشت و زندانی شد. در سال‌های پایانی عمر، طبری به‌تدریج از مواضع مارکسیستی فاصله گرفت و از حزب توده کناره‌گیری کرد. در این شماره، وجوه غیرحزبی شخصیت طبری، به‌ویژه در حوزه ادبیات، اندیشه و تاریخ‌نگاری مورد تحلیل قرار گرفته و نشان داده شده که طبری تنها یک نظریه‌پرداز حزبی نبود، بلکه اندیشمندی با دغدغه‌های فراتر از ساختارهای ایدئولوژیک بود.
تاریخ شفاهی: فرمانده برجسته جنگ
در بخش «تاریخ شفاهی»، گزارش مستندی از زندگی و مبارزات سردار شهید غلامعلی رشید ارائه شده است. این بخش با روایت‌هایی کمتر منتشرشده از دوران پیش و پس از انقلاب، تا شهادت او در حمله هوایی رژیم صهیونیستی در خرداد ۱۴۰۴ ادامه می‌یابد. سردار رشید از فعالان پیش از انقلاب اسلامی بود و در گروه‌های چریکی مسلمان، به‌ویژه منصورون، فعالیت داشت. پس از انقلاب، با ادغام گروه‌های چریکی مسلمان در سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، به این سازمان پیوست. با شکل‌گیری سپاه پاسداران و صدور فرمان امام خمینی مبنی بر عدم وابستگی نهادهای نظامی به احزاب، از نخستین چهره‌هایی بود که از سازمان کناره گرفت و فعالیت تمام‌وقت خود را در سپاه ادامه داد. در دوران دفاع مقدس، سردار رشید از فرماندهان برجسته جبهه‌ها بود. پس از جنگ، به مدت ۱۷ سال جانشین ریاست ستاد کل نیروهای مسلح شد و از سال ۱۳۹۵ تا زمان شهادتش، فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا (ص) را برعهده داشت. او سرانجام در تهاجم موشکی اسرائیل، به همراه فرزندش امین عباس به شهادت رسید.
پرتره: اسدالله علم، سایه محمدرضا شاه
در بخش «پرتره»، به زندگی و عملکرد اسدالله علم، وزیر دربار رژیم پهلوی، پرداخته شده است. این پرونده با استناد به گفت‌وگویی از مرحوم واعظ طبسی، به وصیت‌نامه علم اشاره می‌کند که طبق آن بخشی از اموالش به آستان قدس رضوی وقف شده بود. واعظ طبسی در این روایت، به نقش علم در سرکوب روحانیت در دوره پهلوی اشاره کرده و می‌گوید: «علم کسی بود که شخصا دستور بازداشت و ممنوع‌المنبری مرا صادر کرد.» او همچنین به دریافت جزوه‌ای از باغ اکبریه بیرجند اشاره می‌کند که وصیت‌نامه علم در آن درج شده بود و در آن بر واگذاری املاک به آستان قدس تأکید شده بود.
فردوسی، شاهنامه و سیاست
در پرونده ویژه «بار دیگر شاهنامه» سرنوشت شاهنامه فردوسی را در سده اخیر بررسی می‌کند. «ماجرای هزاره حکیم توس»، «هزاره شاهنامه؛ آن سوی بام افراط»، «فراز و فرود شاهنامه در گفت‌وگو با محمدجعفر یاحقی»، «ایدئولوژی علیه روایت» و «شاهنامه‌ای برای همیشه» از عناوین این پرونده است. همچنین در این بخش، روایتی از سیدحسین هاشمی، آزاده دوران دفاع مقدس، نقل شده است که به سانسور شاهنامه در زندان‌های عراق اشاره دارد. او می‌گوید: «در اردوگاه‌های اسرای ایرانی در عراق، صلیب سرخ حتی قرآن، نهج‌البلاغه، مثنوی و حافظ را می‌آورد، اما شاهنامه را اجازه نمی‌دادند؛ زیرا مقامات بعثی معتقد بودند شاهنامه روح حماسی و جنگجویی را در زندانیان تقویت می‌کند.»
پاسخ به تاریخ
در بخشی با عنوان «پاسخ به تاریخ»، مجله به بازخوانی رخدادهایی پرداخته است که کمتر در متون رسمی و رسانه‌ای مورد توجه قرار گرفته‌اند. ازجمله، گزارشی از وقایع زندان قصر در بهار ۵۷ و بررسی اولین فعالیت‌های ضدصهیونیستی جریان مذهبی در ایران پیش از انقلاب، در این بخش گنجانده شده است.
حرفه مورخ: گفت‌وگو با غلامرضا ظریفیان
در بخش پایانی مجله، با عنوان «حرفه مورخ»، گفت‌وگویی تفصیلی با غلامرضا ظریفیان منتشر شده است. این گفت‌وگو، به بررسی وضعیت تاریخ‌نگاری معاصر ایران می‌پردازد. ظریفیان تأکید می‌کند که تاریخ‌نگاری ایران همچنان در محدوده نقل تاریخی باقی مانده و پارادایم طبری بر روایت‌های تاریخی سیطره دارد. او معتقد است که حتی هنوز وارد پارادایم ابن‌خلدونی نشده‌ایم و تحلیل، تعلیل، نظریه‌پردازی و فهم هرمنوتیکی جای خود را به روایت صرف داده‌اند.
او می‌افزاید: «تاریخ ما همچنان سیاست‌محور است، در حالی که تاریخ فرهنگی، اجتماعی، مردم‌نگاری و روان‌شناسی بسیار کم‌رنگ است. برای عبور از این وضعیت، باید عرصه‌های مغفول تاریخ را گسترش داد و روایت‌ها را از تک‌نگاری‌های سیاسی فراتر برد.»
سومین شماره مجله فرهنگی‌تحلیلی گواه با تمرکز بر پرونده‌هایی متنوع از تاریخ اندیشه تا تاریخ شفاهی، از زندگی و بازگشت فکری احسان طبری تا چالش‌های تاریخ‌نگاری معاصر و روایت‌های کمتر شنیده‌شده از انقلاب اسلامی، نگاهی تحلیلی به لایه‌های پنهان حافظه تاریخی و فرهنگی ایران معاصر دارد. این شماره در ۲۹۲ صفحه به بهای ۲۵۰ هزار تومان در پیشخان کتابفروشی‌ها در دسترس خوانندگان قرار دارد.
۲۵۹
نظر شما