در ارتباط با اهمیت این سفر می توان به نکات زیر توجه کرد.
1.سفر رئیس جمهور به ارمنستان در مقطعی انجام شد که قفقاز جنوبی پس از آزادی قره باغ و بازگشت آن به جمهوری آذربایجان،در مسیر معماری امنیتی جدیدی قرار گرفته که مشخصه آن غالب شدن «گفتمان صلح» بر «گفتمان جنگ» است. در واقع پس از نشست پراگ در مهرماه 1401 رئیس‌جمهور آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان با صدور بیانیه ای، تمامیت ارضی و حاکمیت ملی یکدیگر را به‌رسمیت شناختند و بر تغییر ناپذیری مرزهای بین المللی در قفقاز تاکید کردند.بر این اساس قره باغ در تمامیت ارضی آذربایجان باقی ماند و باکو،حاکمیت ارمنستان بر مسیر زنگزور واقع در استان سیونیک ارمنستان را پذیرفت.بدینگونه نه تنها مرزهای بین المللی آذربایجان و ارمنستان تغییر نکرد بلکه احتمال وقوع جنگ جدیدی بر سر منطقه زنگزور که می توانست منجر به قطع مرز ایران با ارمنستان شود نیز منتفی شد.از این پس طرفین تصمیم گرفتند بدون میانجی و بطور مستقیم با یکدیگر مذاکره کرده و مفاد موافقتنامه صلح را نهایی سازند.
آنچه برای منافع ملی ایران اهمیت دارد این است که با غلبه گفتمان صلح بر گفتمان جنگ در قفقاز و منتفی شدن تغییر مرزهای بین المللی از جمله مرز ایران با ارمنستان بتوانیم از فضای صلح آمیز قفقاز برای ایجاد فرصت های همکاری با ارمنستان،آذربایجان و گرجستان استفاده کنیم.
2. سفر دکتر پزشکیان به ایروان در حالی صورت گرفت که توافق ایروان و باکو در واشنگتن بر سر افتتاح گذرگاه زنگزور و حضور شرکت های آمریکایی برای نوسازی خط ریلی آن، نگرانی‌هایی را در ایران برانگیخته و واکنش های گسترده‌ای داشت.اگرچه برنامه سفر دکتر پزشکیان به ارمنستان،قبل از نشست واشنگتن طراحی شده بود،ولی انجام آن بعد از این نشست، فرصت بیان نگرانی های ایران برای مقامات ارمنستان را فراهم کرد.در دیدارهای انجام شده ضمن اعلام موافقت ایران با بازگشایی راه‌های مواصلاتی،به دوستان ارمنستانی گفته شد که البته این مسیرها باید امن باشد و اگر یک محور ناامنی مثل آمریکا برای تهدید روسیه یا دشمنی با ایران در مرز کشورمان مستقر شود،نمی توانیم نگران نباشیم.رئیس جمهور همچنین در نشست خبری در ایروان گفت:«ما همواره با صراحت از تمامیت ارضی ارمنستان حمایت کرده‌ایم و این سیاست ثابت و بدون تغییر جمهوری اسلامی ایران است.معتقدیم که سیاست و حکمرانی در منطقه قفقاز باید قفقازی باقی بماند؛ برون‌سپاری حل و فصل مسائل قفقاز به نیروهای فرامنطقه‌ای موجب پیچیده‌تر شدن شرایط منطقه می‌شود.»
بر اساس اظهارات مقامات ایرانی،مقامات ارمنستان ضمن اعلام مخالفت قاطع خود با اجاره 99 ساله زنگزور به آمریکا،قول دادند که با اعمال حاکمیت خود در این مسیر ، نگرانی ها را رفع کرده و خطوط قرمز ایران را رعایت کنند.دوستان ارمنی گفتند که شرکت‌های آمریکایی اگرچه برای اجرای برخی پروژه‌ها به ارمنستان خواهند آمد،اما در زنگزور مستقر نخواهند شد و خط آهن این مسیر با هدایت خود ارمنی‌ها و کنترل کامل ارمنستان،احداث خواهد شد.البته بحث بازگشایی این مسیر، ارتباط مستقیم با موافقت جمهوری آذربایجان برای بازکردن مسیرهای ارمنستان به ایران دارد که بعد از نشست واشنگتن،هنوز باکو در این رابطه موضعی صریح اعلام نکرده است.اگردوستان ارمنی به قول های خود در این سفر عمل کنند، نشان‌دهنده تفاهم بالای ایران و ارمنستان است.
3.در بُعد دوجانبه در این سفر ۱۰ سند همکاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی به امضای طرفین رسید و مقرر گردید تنظیم برنامه جامع راهبردی بین دو کشور در دستور کار قرار بگیرد.مخصوصاً قرار شد میزان تعرفه های تجاری به صفر برسد که این اتفاق مشوق خوبی برای بخش‌های خصوصی دو کشور برای گسترش همکاری‌ها خواهد بود.این اقدام نقش مستقیم در افزایش مبادلات تجاری و حرکت برای رسیدن به مرز یک میلیارد دلار دارد.تنظیم سند جامع همکاری راهبردی که مشابه اسناد ما با عراق و چین و روسیه است نیز تمام برنامه‌های اقتصادی دو کشور را پوشش داده و وزرای مرتبط در دو کشور برای اجرای پروژه‌های مندرج در این سند فعال خواهند شد.در حوزه حمل و نقل هم در صورت باز شدن خطوط مواصلاتی ارمنستان به سوی ایران،فرصت های جدیدی برای همکاری های اقتصادی برای سه کشور ایران،ارمنستان و آذربایجان فراهم خواهد گردید. در این صورت، ارمنستان از مسیر نخجوان به جلفای ایران و خطوط سراسری راه آهن ایران متصل می‌شود.در حال حاضر مسیر جاده‌ای وجود دارد و چنانچه حدود ۴۵ کیلومتر خط ریلی از جلفای ایران تا مرز ارمنستان در داخل نخجوان، احداث شود ایران از مسیر جاده و ریل به ارمنستان متصل شده و از آنجا به گرجستان و دریای سیاه (بندر باتومی یا بندر پوتی) می‌رسد.آذربایجان هم می تواند از این مسیر استفاده کرده و به خطوط ریلی ایران از طریق جلفا متصل شود.
در مجموع، سفر دکتر پزشکیان به ارمنستان، بموقع و فرصت ساز بود.در ابعاد دو جانبه و منطقه ای شرایطی فراهم شد که می تواند فرصت های خوبی برای همکاری خلق نماید.صلح آذربایجان و ارمنستان موجب تغییرات ژئوپولتیکی در قفقاز جنوبی و بخصوص انسداد مرز ایران و ارمنستان نخواهد شد،زنگزور غیر نظامی باقی خواهد ماند،اجاره ۹۹ ساله پیشنهادی سفیر آمریکا در ترکیه منتفی خواهد بود و شرکت‌های آمریکایی طرف قرارداد با ارمنستان با توجه به قول داده شده، به مرز ایران نخواهند آمد و در عمق ارمنستان فعالیت می‌کنند.
در فضای جدید قفقاز و غلبه گفتمان صلح بر جنگ،تقویت مناسبات ایران با کشورهای این منطقه و استفاده از فرصت های موجود می تواند حضور رژیم صهیونی در قفقاز را به چالش بکشد،با نفوذ قدرت های فرامنطقه ای مقابله کند و به ایجاد نوعی همکاری پایدار درقالب نشست های 3+3 کمک نماید.ما می توانیم تهدیدات را با استفاده از فرصت ها خنثی کنیم و با پرهیز از دو قطبی سازی روابط با آذربایجان و ارمنستان،با هر دو کشور بطور متوازن روابط دوستانه خود را ادامه داده و با مدیریت وزارت امور خارجه نه تنها روابط با هر دو کشور تقویت شود بلکه توجه به گسترش روابط با گرجستان به عنوان ضلع سوم همکاری در قفقاز نیز بطور جدی دنبال شود.جا دارد با تشکیل کارگروه های اقتصادی،سیاسی و امنیتی،توافقات فاصله در این سفر بطور مستمر اجرایی شده و مورد پیگیری جدی قرار گیرد.
نظر شما