بهترین راه، قدر دانی چیست؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، پاسخ‌های استاد شیخ حسین انصاریان را به پرسش‌های مطرح از سوی جوانان می‌خوانید:

بهترین راه، قدر دانی است!
تشویق عاملی است در برانگیختن انسان به سوی اهداف تربیت، که قدمتی به وسعت تاریخ تعلیم و تربیت انسان دارد و نیز وسیله‌ای برای تقویت انسان در فراهم کردن نشاط و ترغیب آن ها به تلاش است.
در تربیت انسان، اصل بر تشویق و ترغیب است، زیرا انسان به خاطر فطرتش عاشق کمال، و مایل به نیکویی و دوستدار تشویق است و بر این اساس بهترین روش در برانگیختن انسانها به سوی کمال و دور کردن از نقص، قدردانی است.
امیرمومنان علی علیه السلام، در این باره به مالک اشتر چنین فرموده است :
«آنان را به نیکویی یاد کن و پیوسته تشویقشان نما و کارهای مهمی را که انجام دهنده‌اند بر شمار؛ زیرا یاد کردن کارهای نیکِ آنان، دلیرشان را [ به کوشش و حرکت بیشتر ] برانگیزاند و از کار مانده را به خواست خدا [ به کار و تلاش ] ترغیب نماید».
باید میان نیکان و بدان، تفاوت قائل شد!
هنر مربّیان و مادران و پدران، برانگیختن و بازداشتن است؛ برانگیختن به سوی کمال و هشیاری از تباهی؛ و در این باره باید میان نیکان و بدان، تفاوت قائل شد، با هریک به تناسب وضع و حالش رفتار نمود و به وسیله تشویق و تنبیه مناسب آنان را راه نمود، چنانکه امیرمومنان علیه السلام، فرمود:
در کنار تشویق، تنبیه کردن نیز در فراهم کردن بیم از پلیدی ها، نقش ایمن‌سازانه دارد. چنان که امیر مومنان علیه السلام، فرمود: « کسی که با خوشرفتاری اصلاح نشود، با خوب کیفر کردن اصلاح می‌شود».
«هرگز نباید نیکوکار و بدکار در نزد تو یکسان باشند، که آن، رغبت نیکوکار را در نیکی کم کند، و بدکار را به بدی وادار نماید، و هر یک از ایشان را مطابق کارش جزا ده». روش تشویق، در میدان عمل به شناخت، محبّت، ظرافت و دقّتی دلسوزانه نیاز دارد تا نقش خود را در تربیت به درستی ایفا نماید.
تشویق برای بدکاران هم سودمند است!
نقش تربیتی مثبتِ تشویق و قدردانی فقط بر نیکوکاران نیست، بلکه در صورت اصل قرار دادن فضایی محبّت آمیز، می‌توان بدکاران را نیز ـ با توجّه به فطرت ایشان ـ به درستی و نیکی متمایل ساخت، چنانکه امیرمومنان علیه السلام، در حکمتی نورانی فرموده است:
«گنهکار را به وسیله پاداش دادن به نیکوکار [از بدی] باز دار».
تشویق و قدردانی نیروهای خفته آدمی را بر می‌انگیزد و میل به تلاش و شادابی را فراهم می‌سازد و این بهترین زمینه سیر دادن انسان به سوی مطلوبِ تربیت است؛ به بیان مولای متقیان: «هر که مشتاق باشد، اوّل شب به راه افتد». بنابراین، تشویق فقط نقش قدردانی ندارد، بلکه نقش آن، برانگیختن قوای بیشتر در جهت مطلوب و تحوّل در انسان است.
پیامبر انسان ها را تشویق کرد
مربّیان الهی بیش از هر چیز با ایجاد شوق به اصلاح مردمان پرداختند و با انذارِ صحیح آنان را از بدی پیراستند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، نیز در رسالت تربیتی خود، مردمان را با راغب ساختن و شایق نمودن به سوی حق برانگیخت، و با هشیار ساختن و ادب نمودن از هلاکت دور ساخت. امیرمومنان علیه السلام، در این باره فرموده است:
«هرگز نباید نیکوکار و بدکار در نزد تو یکسان باشند، که آن، رغبت نیکوکار را در نیکی کم کند، و بدکار را به بدی وادار نماید، و هر یک از ایشان را مطابق کارش جزا ده».
«او طبیبی بود که به وسیله طب و معالجه خویش برای بهبودی امراض مهلک و بیماریهای گوناگون در میان مردم همواره گردش می‌کرد، و مرهمهایش را به خوبی آماده ساخته و ابزارها را سرخ کرده و تافته بود. آن را به هنگام حاجت بر دلهایی می‌نهاد که [از دیدن حقیقت] نابینا بود و گوشهایی که [بر شنیدن حق] ناشنوا بود و زبانهایی که [در بیان حق] گنگ بود. با داروی خود دلهایی را می‌جست که در غفلت و حیرت فرو رفته بود».
ایشان، در توصیف حرکت تربیتی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، نیز فرموده است :
«رسالت پروردگار را چنان رساند که برای کسی جای عذر نماند؛ و امّت خود را اندرز گفت و ترساند، و مژده بهشتشان داد و بدان خواند».
حرف آخر؛ تشویق یا تنبیه؟
در کنار تشویق، تنبیه کردن نیز در فراهم کردن بیم از پلیدی ها، نقش ایمن‌سازانه دارد، البته تنبیه به معنای تخریب شخصیت و تنبیه بدنی نیست، بلکه طیف وسیعی از رفتارها از جمله؛ تغافل، بی اعتنایی، جریمه، محروم سازی و... را در بر می گیرد، و آنجا که راهی دیگر برای بیدار کردن و درمان نمودن، وجود ندارد، به کار گرفته می‌شود.
چنان که امیر مومنان علیه السلام، فرمود: « کسی که با خوشرفتاری اصلاح نشود، با خوب کیفر کردن اصلاح می‌شود».
البتّه چه تشویق و چه تنبیه، اگر با آداب صحیح انجام نگیرد، نتیجه‌ای نخواهد داشت، بلکه به آسیبهای جبران‌ناپذیر شخصیتی، روحی و اجتماعی منجر خواهد شد.
منابع:
- نهج البلاغه ، نامه ۵۳ ، خطبۀ ۱۰۹و ۱۰۸ ، حکمت ۱۷۷
- شرح غررالحکم ، خوانساری ، ج ۵ ، ص ۴۵۷و ص ۲۴۹؛ ج ۳ ، ص ۹۱

فرآوری: حامد رفیعی 
منبع : عرفان