نماینده امسال ایران در اسکار کدام فیلم است؟

ماه سپتامبر که می رسد اسکار فیلم خارجی با معرفی نمایندگان کشور ها استارت می خورد. امسال آلمان با معرفی نماینده اش چراغ اول را روشن کرد اما هنوز خبری از انتخاب نماینده ایران به گوش نمی رسد. 
بخش فیلم خارجی اسکار سال گذشته خاطرات منحصر به فردی برای سینمادوستان ایرانی رقم زده و موفقیت بی نظیر اصغر فرهادی و فیلمش توقعات را از سینمای ما بالا برده. سینمایی که در حال حاضر حال و روز نزاری دارد و در ابعاد مختلف نفس هایش به شماره افتاده است.

قوانین آکادمی
قبل از این که ببینیم گزینه های امسال ما برای معرفی به آکادمی چه فیلم هایی هستند یا می توانند باشند، مروری کوتاه کنیم بر مهم ترین قوانین آکادمی در این بخش.
طبق قوانین آکادمی در بخش فیلم خارجی، فیلم هایی می توانند از سوی کشورها معرفی شوند که از اول اکتبر2011 (10 مهر 90) حداکثر تا تاریخ 30 سپتامبر 2012 (9 مهر 91) در کشورشان حداقل به مدت یک هفته پیاپی اکران عمومی شده باشند و بلیت فروخته باشند.  این در کنار چند شرط دیگر از مهم ترین شروط انتخاب و ارسال فیلم خارجی به آکادمی است.
هیاتی که نماینده هرکشوررا انتخاب می کند ، متشکل از کارشناسان سینمایی است که باید اسامی شان به آکادمی اعلام شود. آنها از میان واجدین شرایط، یک فیلم را با توجه به جمیع جهات از جمله مضمون، شانس موفقیت، جوایز جهانی و قدرت پخش کننده بین المللی، انتخاب می کنند و فیلم به آکادمی معرفی می شود. امسال برای ایران این هیات تا این لحظه هنوز تشکیل نشده و اگر شده خبرش اعلام نشده است.
سال گذشته خوشبختانه "جدایی نادر از سیمین" تمام شرایط لازم را داشت و تیزهوشی و انصاف هیات انتخاب هم باعث شد این فیلم نماینده ایران باشد و نهایتا جایزه بزرگ اسکار به ایران برسد.

اوضاع امسال
اما امسال در چه وضعیتی هستیم؟ آیا فیلمی در قواره جدایی داریم؟ قدر مسلم، امسال سینمای ایران فیلمی که بتواند موفقیتی در اسکار به دست آورد ندارد. توقع اینکه هرسال فیلمی در اندازه های بردن مجسمه اسکار در سینمای نحیف ما تولید شود توقع بیجایی است اما بالاخره هرسال هرکشور باید خیرالموجودین سینمای خود را معرفی کند تابه عنوان عصاره سینمایش، بخت خود را بیازماید.
سال گذشته ماجرا خیلی روشن بود و تصمیم گیری، آسان. با وجود "جدایی..." هیچ عقل سلیمی راضی به از دست دادن این فرصت تاریخی نمی شد. گرچه خیلی از مسوولان سینمایی نظرشان روی فیلم دیگری جز "جدایی ..." بود، اما عقلای هیات انتخاب تصمیم درست را گرفتند.

این بار اما ماجرا به سادگی سال پیش نیست. امسال ما فیلمی در اندازه های بین المللی "جدایی..."  نداریم. برخی فیلم های خوب امسال که لااقل می توانستند شانسشان را برای انتخاب اولیه هیات انتخاب امتحان کنند، هنوز اکران نشده اند تا شرط اولیه را هم احصا کنند. گرچه به گمانم به دلایل بسیار مشخص، امسال هر گزینه ای از ایران برای اسکار معرفی شود از حداقل شانس در انتخاب آکادمی برخوردار است. نگفتم هیچ شانسی ندارد چون هیچ چیز غیر ممکن نیست و من هم پیشگو نیستم. در سال 2008 فیلم ژاپنی "عزیمت" در حالی جایزه اسکار را از آن خود کرد که در هیچ جشنواره ای جایزه نگرفته بود.

الف- فیلم هایی که هنوز اکران نشده اند و شانس ورود به رقابت اولیه را ندارند

امسال فیلم هایی داریم که شاید می توانستند جزو گزینه های اولیه هیات انتخاب قرار گیرند اما به دلیل آنکه تا دهم مهر نمی توانند حداقل یکهفته اکران عمومی داشته باشند، به کلی از دایره انتخاب بیرون می مانند. نظیر اتفاقی که سال گذشته برای "یه حبه قند" افتاد و این فیلم به دلیل اکران شدنش ده روز پس از دامنه زمانی مجاز آیین نامه آکادمی، درمیان گزینه های هیات انتخاب قرار نداشت. گرچه با توجه به فرصت بیست و چند روزه ای که باقی است بعید به نظر می رسد گزینه نهایی از میان فیلم های اکران نشده انتخاب شود ولی در صورت نیاز کار غیر ممکنی هم نیست که یک اکران یکهفته ای فوق العاده برای فیلمی ترتیب داده شود.

امسال فیلم های بغض، برف روی کاج ها، بیخود و بی جهت، پل چوبی، پذیرایی ساده، یک روز دیگر، بوسیدن روی ماه، پله آخر، ملکه و زندگی خصوصی آقا و خانم میم به همین دلیل - جدا از شانس کم موفقیتشان - به خودی خود از دایره گزینش خارج می شوند.
چهار فیلم اول این فهرست با توجه به مشکلات ممیزی که پروانه نمایش آنها را دچار اخلال کرد و اکرانشان را به تاخیر انداخت، عملا در اولویت مسوولان سینمایی نبودند و حتی در صورت اکران، به دلایل مضمونی، بختی برای انتخاب اولیه نداشتند. 

 ناگفته نماند که به گمانم تعابیر و تفاسیری که از "برف روی کاج ها" می شود اساسا ریشه در درک نکردن فیلم و در کنار آن نگاه غیر منطقی مردسالارانه دارد. یک زن پس از خیانت و فرار شوهر، از او طلاق گرفته و رابطه ای تازه را آغاز می کند. آیا او را باید محکوم کرد؟ فیلم معادی به وضوح در تقبیح خیانت است و در ستایش خانواده. فهمیدن این موضوع کار سختی نیست.

مشکل "بیخود و بی جهت" هم تنگ نظری و توهم توطئه است. ممیز اگر همه اش فکر کند فیلمساز در گوشه کنار فیلمش دارد به جایی و چیزی طعنه میزند، همه را گرفتار میکند از جمله خودش را.
فیلم خوش ساخت "بغض" هم قربانی همین سوتفاهم هاست والّا سیاه نشان دادن شرایط در یک مملکت دیگر که نباید دردسرهای اینچنینی داشته باشد. 
"پل چوبی" هم گرچه مثل همه گزینه های دیگر این بند، شانسی برای تجربه کردن اسکار ندارد ولی اساسا به دلایل ممیزی، جزو فیلم های محبوب مدیران سینمایی نیست.

اما حکایت "زندگی خصوصی آقا و خانم میم" فرق دارد. فیلم، ابتدا به کلی از جشنواره کنار گذاشته شد. بعد با هزار گرفتاری موفق شد در جشنواره  اکران بگیرد و همانجا مورد توجه قرار گرفت و در ارزیابی های بعد جشنواره جزو بهترین ها شد. اما به دلایلی که نمیدانیم ، تاکنون شانس اکران نداشته و بعید هم هست در مهلت مقرر آکادمی، اکران بگیرد و پرونده اش بیاید روی میز هیات انتخاب.
"پذیرایی ساده" که در برلین سال گذشته موفقیت قابل توجهی نداشت، متفاوت ترین فیلم امسال بود. گرچه این فیلم هم به دلیل اکران نشدن شانسی ندارد ولی به هر روی می توانست گزینه خوبی برای هیات انتخاب باشد. اگر درخشش فیلم در جشنواره های جهانی بیشتر بود و پای یک پخش کننده مهم هم در میان بود شاید همه چیز فرق می کرد. گرچه گویا مضمون این فیلم هم به مذاق مسوولان خوش نیامده است.

"ملکه"  به گمان من به لحاظ تکنیکی و حتی مضمونی می تواند یک فیلم بین المللی باشد. کوتاه کردن بخش هایی از فیلم - تصمیم درستی که کارگردان پس از شنیدن نظر منتقدان در جشنواره گرفت - می تواند فیلم را به یک اثر ماندگار بدل کند. نمیدانم آن تدوین مجدد انجام شده یا نه و نمیدانم علت اکران نشدن فیلم چیست اما اگر در شرایط مساوی و بدون محدودیت، قرار بود من سه فیلم را برای اسکار معرفی کنم بی شک یکی از آنها "ملکه" بود. جالب اینکه فیلم، تولید فارابی هم هست و طبعا باید خود دوستان سنگ فیلم را بیشتر به سینه بزنند.

فیلم "بوسیدن روی ماه"  که قرار است از 5 مهرماه ( 26 سپتامبر) به نمایش درآید در پایان زمان مقرر در آیین نامه آکادمی تنها 5 روز از اکرانش را پشت سر خواهد گذاشت و دو روز کم می آورد و علی القاعده نباید بتواند در بررسی اولیه نیز جایی داشته باشد. تازه اگر فرض کنیم که مشکل اکران در زمان مقرر هم وجود نداشت، با توجه به مشکلات موجود میان شهرداری و حوزه هنری با ارشاد و سنگ اندازی هایی که برای اکران شدن فیلم در نوروز 91 انجام شد، شانس فیلم برای راه یافتن به گزینش اولیه هم بسیار ناچیز بود.

"پله آخر" اما گزینه بسیار خوبی است برای آنکه سینمای ایران را در اسکار نمایندگی کند. کارگردانی هوشمندانه ای دارد و خوش ساخت است، از فیلمنامه اقتباسی بسیار خوبی برخوردار است، تنها جایزه مهم سینمای ایران در سال جاری را از جشنواره معتبر کارلو ویواری گرفته، مشکل ممیزی هم ندارد و مهم تر از همه کاملا مستقل است و با سرمایه شخصی تولید شده. تنها محدودیتش اکران نشدن در مهلت مقرر است که آن هم غیر قابل حل نیست. دوسال پیش فیلم "بدرود بغداد" را برای تحقق این قانون آکادمی، یک هفته در شهر گرگان اکران کردند.

ب – گزینه های آماده روی میز
می رسیم به فیلم هایی که به لحاظ زمان اکران مشکلی برای بررسی توسط هیات انتخاب ندارند. فیلم های نارنجی پوش، روزهای زندگی، یه حبه قند، ضدگلوله و قلاده های طلا، مهم ترین فیلم هایی هستند که طبعا نامشان در هیات انتخاب مطرح خواهد شد.
"روزهای زندگی" فیلم بدی نیست. از چند کاستی مهم هم در فیلمنامه و هم در کارگردانی رنج می برد اما مجموعا فیلم سرپایی است. این فیلم مهم ترین جایزه اش یک دیپلم افتخار  و دو سیمرغ جشنواره فجر خودمان است. فیلم آبرومندی است اما متوسط بودن ایراد کمی نیست.
"نارنجی پوش" هم فیلم متوسطی است و بعید است مضمونش جذابیتی برای مخاطبان امروز سینمای جهان داشته باشد. به لحاظ تکنیکی هم استانداردهای کافی را برای آنکه سینمای ایران را نمایندگی کند ندارد و گزینه مناسبی نیست.
"ضدگلوله" گرچه از فیلم های مورد علاقه من است اما به نظرم در مجموع از پتانسیل کافی  برای آنکه به اسکار معرفی شود، برخوردار نیست. "قلاده های طلا" هم به نظر نمی رسد در شرایط عادی اولویتی داشته باشد.

اما سال گذشته یک فیلم مهم به دلیل آنکه ده رو پس از پایان مهلت زمانی قید شده در قوانین آکادمی به نمایش در آمد این امکان را دارد که برای سال 2012 مورد بررسی قرار گیرد. "یه حبه قند" از 20 مهر 90 (11 اکتبر2011) اکران شده و فروش خوبی هم داشته. توجه به فرهنگ بومی و ایرانی، تکنیک قابل توجه و بازی های عالی به همراه حضور نسبتا موفق در جشنواره های خارجی از جمله امتیازات "یه حبه قند" است. البته مطرح شدن نام این فیلم در هیات انتخاب منوط به آن است که اختلافات اخیر میان حوزه و ارشاد لحاظ نشود.

پیش بینی من این است که اگر اتفاق جدیدی برای فیلم های بند الف نیفتد، گزینه نهایی از میان "نارنجی پوش" و "روزهای زندگی" انتخاب خواهد شد و خب ناگفته پیداست که کدام گزینه برای مدیران عزیزتر است. با توجه به ذوق زدگی مدیران در مواجهه با "روزهای زندگی" که در جشنواره فجر با دادن جوایز مختلف به آن نمود پیدا کرد بعید است فیلم دیگری شانس انتخاب داشته باشد. 
ولی از آنجا که به هرحال باید بهترین گزینه را برای اسکار معرفی کنیم حتی اگر شانس زیادی برایش قایل نباشیم، به نظر من در میان گزینه های موجود، "یه حبه قند"، "ملکه" و "پله آخر" گزینه های بهتری هستند که جز اولی دوتای دیگرشرط یکهفته اکران را کم دارند ولی در شرایط خاص می شود کاری مشابه آن که دوسال پیش برای "بدرود بغداد" انجام شد، تکرار کنند تا این مشکل نیز حل شود. به این ترتیب "روزهای زندگی" و "نارنجی پوش" در درجه دوم اهمیت قرار می گیرند که البته به نظر می رسد از نگاه مسوولان ماجرا معکوس باشد.