اجلاس شانزدهم عدم تعهد که از 5 الی 10 شهریور 91 در سطوح کارشناسان، وزاری خارجه و سران کشورهای بیش از 120 عضو این جنبش در تهران تشکیل شده بود، در حالی به پایان رسید که با صدور 15 سند این اجلاس، به بزرگترین کانون تحرک دیپلماتیک خود در طول تاریخ سیاسی ایران تبدیل شد و فرصت‌های استثنایی برای ایران به ارمغان آورد.تحلیل نشست عدم تعهد در تهران دارای ابعاد وسیع و چند بعدی است که می‌تواند از منظر کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد. در این یادداشت مجال پرداختن به همه آنها نیست، لیکن در این فرصت، دستاوردهای اجلاس از منظر سطح تحلیل در روابط بین‌الملل به اختصار مورد بررسی قرار می‌گیرد.
یکی از روش‌های تحلیل مسائل سیاسی در علم سیاست و روابط بین‌الملل، روش سطح تحلیل است که از منظرهای گوناگون به بررسی موضوع می‌پردازد. فایده و کاربرد سطح تحلیل این است که می‌توان در یک طبقه‌بندی یک چشم‌انداز از موضوع را به بحث گذاشت. در یک نگاه کلی به اجلاس اخیر تهران؛ می‌توان آن را از سه سطح تحلیل ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث قرار داد.
در سطح بین‌المللی، اجلاس تهران به عنوان یک رویداد بسیار مهم بین‌المللی در تاریخ سیاسی جمهوری اسلامی ایران ثبت شد وهمچنین در رسانه‌های گروهی و محافل سیاسی جهان بازتاب وسیع داشت و از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. حضور مجموعه‌ای از روسای جمهور و سران کشورها، وزرای خارجه و کارشناسان 120 کشور عضو جنبش و بیش از 800 خبرنگار خارجی و ده‌ها خبرنگار داخلی نشان‌دهنده اهمیت این رویداد در سطح بین‌المللی می‌باشد. سخنان مقام معظم رهبری و تأکید ایشان بر بحران‌ها و چالش‌های جاری بین‌المللی که صلح و امنیت و عدالت جهانی را با دخالت قدرت‌های بزرگ به خطر انداخته است؛ به ویژه مساله فلسطین، حاکی از دغدغه جمهوری اسلامی ایران برای شرایط امروز جهانی است.
نگاهی کوتاه به بیانیه یازده ماده‌ای پایانی اجلاس به خوبی نشان‌دهنده ابعاد بین‌المللی این رویداد می‌باشد. در بند اول بیانیه آمده است: شکل‌گیری نظامی منصفانه، جامع، شفاف و موثر برای مدیریت مشترک جهانی، بر مبنای عدالت و انصاف و مشارکت همه کشورها، جهت مواجهه با چالش‌ها و مخاطرات کنونی که از تهدیدات امنیتی، خطرات زیست‌محیطی، تغییر آب و هوا، مهاجرت، بیماری‌های واگیردار، اقدامات اقتصادی بین‌المللی و غیره ناشی می‌شود، ضروری است. برای برپایی چنین نظامی اعضای جنبش عدم تعهد می‌بایست مواضع خود را هماهنگ و نیروهای خود را بسیج نموده و در جهت تأمین منافع کشورهای در حال توسعه گام بردارند.
نگاهی گذرا به ادبیات و واژه‌های بند اول، ضرورت تحول عدم تعهد از جنبش به یک سازمان تاثیرگذار بین‌المللی و ایجاد نهادهای موثر و تأسیس دبیرخانه دائمی اجلاس برای هماهنگی اعضا در یکی از کشورهای تأثیرگذار عدم تعهد را دوچندان می‌کند. در این رابطه ساختارمند نمودن جنبش از طریق سازمان ملل متحد، بویژه مجمع عمومی و کمیسیون‌های تخصصی سازمان، بهترین مکانیزم و ساز و کارهای اجرایی می‌باشد. نمایندگان عدم تعهد که دو سوم اعضای سازمان ملل را تشکیل می‌دهند، با حضور فعال و کارآمد خود می‌توانند در تحول این رویکرد بسیار موثر بوده و جنبس عدم تعهد را به یک سازمان به موازات سازمان ملل نهادمند نمایند که همانند سازمان ملل مرجع تصمیم‌گیری در سطح بین‌المللی باشد. حضور شخص دبیرکل سازمان ملل متحد و سخنان وی در اولین روز نشست سران حاکی از اهمیت سطح بین‌المللی این اجلاس بود.
بر اساس گزارش خبرگزاری فارس، ذخایر ارز و طلای کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در حالی به بیش از 2850 میلیارد دلار بالغ می‌شود که مجموع ذخایر ارز و طلای آمریکا و کشورهای اروپایی کمتر از 2350 میلیارد دلار است. به گزارش فارس، ذخایر ارز و طلای کشورهای عضو جنبش عدم تعهد بیش از 2850 میلیارد دلار برآورد شده است که بیش از 25 درصد ذخایر ارزی جهان را شامل می‌شود و اگر چین با ذخایر ارزی 3236 میلیارد دلاری را استثنا کنیم، سهم ذخایر ارزی کشورهای عضو این جنبش از ذخایر جهانی بیش از 35 درصد است. این ظرفیت اقتصادی و تجاری فرصت مهم بین‌المللی هم برای ایران جهت افزایش مبادلات اقتصادی با این مجموعه و همچنین برای تعاملات بین خود اعضا با یکدیگر می‌باشد.
در سطح تحلیل منطقه‌ای، بررسی چالش‌ها و تهدیدهای صلح و امنیت و عدالت در مناطق پنج قاره و ضرورت پیگیری آنها توسط نمایندگان شرکت‌کننده، حضور محمد مرسی، اولین رئیس جمهور نظام اسلامی ودمکراتیک مصر و تحویل مسئولیت اجلاس به ایران، دارای آثار سیاسی بسیار مهم منطقه‌ای برای ایران از جمله کشورهای همسایه و کشورهای منطقه خاورمیانه می‌باشد. مصر به عنوان یکی از بازیگران مهم و تأثیرگذار منطقه خاورمیانه و خلیج فارس می‌تواند در حل و فصل بحران‌های سیاسی منطقه از جمله موضوع فلسطین و سوریه نقش‌آفرینی کند. در این رابطه طرح صلح مرسی و طرح 4 ماده‌ای ایران در ارتباط با بحران سوریه و تفاوت رویکرد دو کشور و تلاش‌های هیأت ایرانی در حاشیه اجلاس برای نزدیک نمودن دیدگاه‌های طرفین، بیانگر نقش پراهمیت سطح تحلیل منطقه‌ای اجلاس می‌باشد. در بحث مسأله فلسطین، راهکارهای اجرایی خوبی توسط اجلاس مطرح شد و این امر در بند دوم بیانه آمده است که: اشغال سرزمین فلسطین و جنایات مستمر رژیم صهیونیستی بر اراضی اشغالی همواره علت اصلی وضعیت بحرانی در خاورمیانه بوده است. هر راه‌حلی برای این بحران مستلزم پایان بخشیدن به اشغال، اعاده حق لاینفک مردم فلسطین در خصوص حق تعیین سرنوشت آنها و ایجاد کشوری پایدار و مستقل در فلسطین با پایتختی قدس شریف است. اعاده حقوق ملی مردم فلسطین، تنها راه برقراری صلح پایدار و منصفانه در منطقه است.
در سطح ملی، اولین نکته اینکه برگزاری اجلاس در تهران، نشان داد که کشور دارای ثبات بالای امنیتی وسیاسی و دارای اقتدار روزافزون می‌باشد، بر خلاف آنچه که رسانه‌های بیگانه دائم تبلیغ می‌نمودند. در رایزنی‌ها و تحرک دیپلماتیک مسئولین سیاسی و اقتصادی ایران در گفتگوهای دوجانبه و چندجانبه به منظور ایجاد توافق‌های جدید اقتصادی و تجاری در شرایط کنونی جهت رفع تحریم‌های اقتصادی غرب؛ از آثار و بازتاب‌های ملی این رویداد بود. بازدید هیأت‌های شرکت‌کننده از ایران و مشاهده عینی تحولات و پیشرفتهای جمهوری اسلامی ایران و بازدید نمایشگاه مربوط به موضوع هسته‌ای در سالن کنار اجلاس و بازدید از مناطق و آثار تاریخی و باستانی استان‌های اصفهان، شیراز و اردبیل و مازندران از جمله دستاورد ملی می‌باشد. در خبرها آمده بود که میهمانان شرکت‌کننده مبلغ 20 میلیارد ریال از آثار و صنایع‌دستی و محصولات ایران خریداری نمودند. تلاش صداو سیما و رسانه‌های داخلی برای پوشش خبری و تصویری اجلاس نقش مهمی در ارتقاء افکار عمومی ایران و آشنایی عموم طبقات با اهداف و تلاش‌های جنبش، همگی بیانگر نقش ملی اجلاس می‌باشد.
راهکارهای آینده جنبش: چنانچه از زاویه نظریه نقش به اجلاس بپردازیم، سه نوع رویکرد نقشی برای وضعیت فعلی و برون‌رفت از چالش‌های فراروی جنبش قابل بیان است: 1- نقش شناختی، 2- نقش ساختاری و 3- نقش سازمانی. سه سال ریاست ایران بر جنبش، فرصت بسیار مهمی است که در بعد نقش شناختی، تبیین هرچه بیشتر مبانی، اهداف و لزوم بازنگری در مسائل کنونی عدم تعهد بستری برای شناخت هر چه بیشتر ملل کشورهای عضو این جنبش و لزوم پیگیری آن از طرف دولت‌ها باشد. این امر منوط به شناخت جایگاه این جنبش در سطح ملل و افکار عمومی اعضا می‌باشد.
در نقش ساختاری، همانگونه که در بیانیه آمده است: این سازمان می‌تواند و باید نقشی مهم در تلاش برای یافتن راه‌حل‌های مشترک برای مسائل مشترک مانند ایجاد هماهنگی بین تمامی سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دیگر داشته باشد. برای اینکه سازمان ملل متحد در خط مباحث مربوط به مدیریت جهانی قرار گیرد تقویت و اصلاح آن باید در مرکز توجه باشد. برای دستیابی به چنین هدفی، احیاء و تقویت نقش مجمع عمومی سازمان ملل، از جمله در زمینه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تجدید ساختار شورای امنیت با این هدف که این دو نهاد منعکس‌کننده واقعیت‌های جهان امروز باشند، ضروری است.
در نقش سازمانی، آن گونه که اشاره شد، رویکرد تبدیل و تحول جنبش به سازمان فرامنطقه‌ای تاثیرگذار بر چالش‌های بین‌المللی و در رأس این اقدامات، ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای هماهنگی اعضا از ضرورت‌های اولیه یک نقش سازمانی می‌باشد و جمهوری اسلامی ایران در این جهت مصم است که گام‌های عملی خود را برداشته و ضمن شناسایی موانع و مشکلات شکل‌گیری دبیرخانه ، در یک اقدام جمعی از طرف اعضا در پایه‌گذاری آن تلاش نماید.
/2727
نظر شما