معمای سوریه و توانایی براهیمی

*محمد ایرانی

از اول سپتامبر آقای خضر براهیمی الجزایری چهره مشهور و کهنه کاردر حوزه بررسی مناقشات و نزاع های بین المللی به جای کوفی عنان به عنوان فرستاده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در پرونده سوریه مشغول به کار شد. با آغاز رسمی مأموریت خضر براهیمی که سوابق قابل قبولی در کنترل بحران های لبنان، افغانستان وعراق دارد، همان سوالاتی به ذهن خطور می کند که در آغاز مأموریت کوفی عنان مطرح گردید. آیا براهیمی می تواند در حل بحران سوریه موفق عمل کند یا خیر و اینکه موفقیت وی به چه عواملی بستگی دارد؟ اکنون وی که یک شخصیت عرب زبان است از طرف بان کی مون به عنوان یک مهره بین‌المللی کار وبا تجربه در مقابله با بحرانهای سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است. براهیمی در شرایطی برای برعهده گرفتن پرونده مربوط به تحولات سوریه در سطح بین الملل دعوت شد که کوفی عنان فرستاده سابق اعلام عقب نشینی کرد. عنان درپایان کار خود به این نتیجه رسیده بود که اقداماتش پیرامون سوریه به شکست انجامیده و پیشرفتی در صحنه عملی نداشته است. اما این که خضر براهیمی با توجه به سوابقی که بدان اشاره شد آیا در صحنه بحران سوریه موفق خواهد شد یا خیر هنوز قضاوت در مورد آن زود است تنها می توان گفت با توجه به شرایط بسیار پیچیده بحران سوریه وی ماموریت سختی را در پیش خواهد داشت. البته موفقیت یا عدم موفقیت براهیمی بستگی به عوامل متعددی دارد که در این عرصه وجود دارد. از این که وی یک چهره عربی است وبا تحولات اعراب وبا روحیه اقوام عرب آشناست یک گام جلوتر از کوفی عنان است اما این همه مسئله نیست تحولات سوریه پویاست. این تحولات علاوه بر مسائل داخلی سوریه و تحولات میدانی، به تحولات و جبهه گیری های منطقه ای و بین المللی نیز گره خورده و کاملاً وابسته گردیده است. به طور مثال برخی طرف های منطقه ای وبین المللی ازجمله قطر آشکارا وعربستان سعودی نیمه پنهان در پی دخالت نظامی نیروهای خارجی در سوریه هستند. فرانسوی ها و انگلیسی ها تلاش هایی را آغاز کرده اند که پایان آن دخالت خارجی است. این کشورها به دنبال منطقه آزاد جدا شده از خاک سوریه و یا منطقه پرواز ممنوع در این کشور هستند. تمامی این مسائل می تواند دلایلی باشد مبنی بر این که طرحی که براهیمی پیش می برد و هدف آن پایان بحران به شکل سیاسی ومسالمت آمیز در سوریه است به چالش کشیده خواهد شد. لذا نمی توان زیاد به تلاش های این نماینده جدید امیدوار بود زیرا بازیگران مهم وتأثیرگذاردرجبهه مقابل تمایلی به نقش یابی خضر براهیمی به صورت جدی ندارند بلکه بیشتر مایل هستند خود به گونه مجزا و جداگانه در تحولات سوریه نقش آفرینی کرده یا دخالت کنند.
تعیین وضعیت در سوریه از دو حالت خارج نیست. پایان بحران در سوریه یا باید بر اساس یک طرح سیاسی و به شکل مسالمت آمیز صورت پذیرد که در آن قدرت میان دولت و گروه های معارض تقسیم گردد و بحران به تدریج کاهش پیدا کند که راه حل اولیه آن، آتش بس وآغاز گفتگوهای سیاسی میان مخالفین و دولت است، یا یکسره کردن کار از طریق نظامی است که با روانه کردن سیل سلاح وتجهیزات و افراد به داخل واستمرار خشونت و خونریزی ودر نهایت با دخالت نیروهای نظامی خارجی محقق خواهد شد. به عقیده بسیاری راه حل های سیاسی به بن بست رسیده و تنها چاره برای آینده سوریه راه حل نظامی است. این گزینه را بیشتر طیف مخالفان مقیم استانبول وطرف های خارجی مخالف بشار اسد دنبال می کنند. اما با توجه به تحولات جاری و این که در صحنه میدانی هیچ یک از طرفین قادر به برتری مطلق و کنترل وضعیت نیستند به نظر نمی رسد بحران سوریه راه حل نظامی داشته باشد. ایستادگی روسیه وچین در کنار دولت سوریه نیز چنین نویدی را نمی دهد. از سوی دیگرمشاهده می کنیم هر روز که می گذرد بحران در سوریه گسترش بیشتری پیدا می کند. در یک طرف ماجرا، دولت بشار اسد توانایی فائق آمدن یکباره بر مخالفین را ندارد دلیل آن هم معلوم است مخالفین مسلح به طور مرتب جابه جا می شوند ودر حال تردد به خارج وداخل هستند والبته به سلاح وامکانات جدید نیز تجهیز می شوند. گروه ها و جریانات تندروی مختلف غیر سوری و غیر بومی مانند سلفی های دیگر کشورها نیز وارد شده اند. این مسائل کار را برای دولت سوریه دشوار کرده است. از دیگر سو مخالفین نیز قادر به مقابله با ارتش مجهز سوریه نیستند واین مسئله باعث شده شرایط بسیار سخت وطاقت فرسایی برای مردم این کشور بوجود آید.
در حال حاضر تنها به واسطه ایجاد یک اراده جمعی واقعی از سوی دولت های مؤثرمنطقه و مخالفان بین الملل و البته مردم سوریه می توان راه حلی برای فراهم شدن شرایط مسالمت آمیز سیاسی به منظور خروج از بحران در سوریه پیدا کرد در غیر این صورت افق روشنی به چشم نمی خورد.

*سفیر اسبق ایران در اردن

26349