هفته گرامیداشت دفاع مقدس تمام شد. از حالا به مدت تقریبا 9 ماه «مردان دفاع» دوباره راهی آرشیو‌ها می‌شوند تا در مناسبتی دیگر ـ سالگرد آزاد سازی خرمشهر ـ بار دیگر از آرشیو‌ها بیرون بیایند و بر در و دیوارهای شهر ظاهر شوند.
چند سالی است به لطف صنعت پیشرفته «چاپ بنر» در چنین مناسبت‌هایی ناگهان تمام شهر پُر می‌شود از تصویر «مردان دفاع». مردانی بسیجی، ارتشی و سپاهی که در اغلب عکس‌ها ظاهری گِلی و خاک آلود دارند و در کنار اغلب تصاویر آن‌ها پلاک، چفیه و نمادهایی اینچنینی دیده می‌شود. مردان دفاع در تمامی این تصاویر چهره‌هایی نورانی دارند. گاهی نیز تصویر آن‌ها در حالی روی چنین بنرهایی چاپ شده که به شهادت رسیده‌اند و یا در آخرین لحظات زندگی اشان هستند.
این تصاویر هر سال تکرار می‌شوند. سال‌ها قبل که تکنولوژی چاپ بنر نبود، تصویر مردان دفاع در قالب نقاشی‌های پارچه‌ای دیده می‌شد. این مردان همیشه مورد ستم بوده‌اند. همیشه از آن‌ها با عنوان «مردان جَنگ» نام برده شده اما آن‌ها طی هشت سال جنگ نکردند، بلکه فقط از محدوده جغرافیایی سرزمین خود دفاع کردند و رفتارهای آن‌ها تفاوت فراوانی با رفتار مردان جنگی تاریخ داشت. ظلم دیگر به آن‌ها این است که در تاریخ تجاوز ارتش عراق به ایران همه به یاد آن‌ها می‌افتند. تا چند سال پیش سوم خرداد به مناسبت آزاد سازی خرمشهر اینچنین باشکوه جشن گرفته نمی‌شد و پیش از آن برای سال‌هایی طولانی فقط سی و یکم شهریور ماه روز بزرگداشت این مردان بود.
این مردان همیشه بوده‌اند. در دوران نوجوانی من می‌شد آن‌ها را از چهره و سیمای آرام، ریش مرتب، پیراهن روی شلوار و البته اخلاق و منش بزرگوارانه‌اش تشخیص داد. در نوجوانی‌ام که همزمان با دفاع هشت ساله بود، بار‌ها می‌شنیدم که فلانی عازم جبهه شد، فلانی جانباز شد، آن یکی شهید شد، آن یکی پیروز شد و یکی دیگر مفقودالاثر شد و هیچ‌گاه خبری از او نشد. تصویری که از همان دوران در ذهن ما از «مردان دفاع» ساخته شد، افرادی جان برکف، شیدا، عاشق شهادت و شجاع بود. افرادی که در هر لحظه آماده به خطر انداختن جان خود بودند، زندگی برای آن‌ها بی‌ارزش بود و انگار به دنیا آمده بودند تا شهید شوند. در همه هشت سالی که آن‌ها در حال دفاع در مقابل تمامی دنیا بودند هیچ‌گاه کسی از عمق توانایی و پیروزی‌های آن‌ها برای ما نگفت. هیچ کس نگفت چگونه این مردان عملیات‌های پیچیده‌ای برای آزاد سازی آبادان، شکست حصر خرمشهر، عبور از اروند خروشان و اجرای عملیات بزرگ ولفجر 8، اجرای عملیات حماسی کربلای 5 و... را طراحی و اجرا کردند. اگر فیلمی هم درباره خرمشهر ساخته شد، قهرمان فیلم فردی بود که حالا در اهداف و آرمان‌هایش دچار تردید شده بود. یا اگر فیلمی با محوریت یکی از این مردان ساخته شد و اصطلاحا «سر و صدا» کرد، بیش از آنکه این برجسته نمایی به دلیل محتوای حماسی فیلم باشد، بیشتر به دلیل لحن گزنده و تلخ فیلم بود. این چنین شد که حتی سینما و تلویزیون نیز در کمال بی‌مهری مردان دفاع را صرفا آدم‌هایی تک بُعدی نشان دادند که در زمان هشت ساله دفاع مقدس، عاشق شهادت بودند و انگار میلی به زندگی نداشتند. عشق به شهادت چنین مردانی در آثار نمایشی گاهی در حد و اندازه رفتار کامی کازه‌های ژاپنی تنزل پیدا کرد.
پس از جنگ هم آن‌ها موجوداتی سرکش، عصیان گر، دور از جامعه، ناتوان از درک واقعیت‌های جاری و... نشان داده شدند که یا به دام دنیا طلبی افتاده بودند و یا مزاحم پیشرفت و سازندگی کشور بودند و بعد از پایان نبرد باید از صحنه کنار می‌رفتند تا میدان سازندگی به دست تکنوکرات‌های کت ـ شلوار پوش و اتوکشیده بیفتد. البته همیشه بر جنبه‌های اینچنینی مردان دفاع تاکید شده تا همچنان آن‌ها عاشق شهادت نمایش داده شوند و آن‌ها برای روز مبادا نگه داشته شوند. روز مبادا زمانی است که نظم وضعیت موجود به هم بریزد و هیچ کس حاضر نباشد برای دفاع از انقلاب و مردم خودش را «هزینه» کند. البته طبق معمول زمانی که همه چیز به «ثبات» رسید، مردان دفاع باید دوباره باید صحنه را ترک کنند و سازندگی را به دیگران واگذار کنند.
البته در این سال‌ها درباره توانایی‌های علمی و اجرایی این مردان نیز گهگاه سخن گفته شد و در برخی برنامه‌های تلویزیونی گوشه‌ای از توانایی‌های این مردان به تصویر کشیده شد اما نحوه به تصویر کشیدن این توانایی‌ها چنان بود که انگار فیلمی ساخته شده تا به عنوان گزارش کار در آرشیو روابط عمومی یک سازمان بایگانی شود. در یک کلام نحوه ارائه این بخش از هشت سال دفاع نه هنرمندانه بود و نه تاثیر گذار.
برخلاف سینما و تلویزیون چند سالی است در کتاب‌های دفاع مقدس تصویری متفاوت، عجیب و جذاب از این مردان دیده می‌شود. بابا نظر، کوچه نقاش‌ها، مجموعه «کتاب راوی»، نورالدین فرزند ایران و... آنقدر تصویری واقعی و جذاب از مردان دفاع ارائه می‌دهند که تا مدت‌ها ذهن و روح مخاطب را درگیر خود می‌کند. در تمامی این کتاب‌ها «مردان دفاع» همیشه در حال فکر و اندیشه هستند. اهل برنامه ریزی و شناسایی و سپس عمل و البته آمیخته شدن چنین تفکری با روحیه ایثار و از خود گذشتکی، جنبه‌ای عرفانی به این افراد می‌دهد. تصویری که با آنچه همیشه تلاش شده تا از این مردان ارائه شود بسیار متفاوت است. تفکر مردان دفاع صرفا محدود به دوره خاصی از تاریخ ایران نبوده اما همیشه سعی شده از آن‌ها چهره‌ای تک بُعدی ارائه شود. به امید روزی که نسل جوان تصویری واقعی از این مردان را به تماشا بنشینند.
5757
نظر شما