باز هم جرح و مرگ دانش‌آموزان / چند نکته درباره اردوهای راهیان نور

اتوبوس حامل دانش آموزان ارومیه، اعزامی به مناطق جنگی در نزدیکی شهر ایلام واژگون و منجر به فوت یک دانش‌آموز پسر به نام مهدی جوانی شد. در این حادثه 16 تن هم مجروح شدند. این اتوبوس از مسیر استان ایلام عازم نواحی مرزی خوزستان بود که در جاده اسلام آباد – ایلام (منطقه هلیلان) واژگون شد.

فاصله ارومیه تا مناطق مرزی استان ایلام حدود 800 کیلومتر است. اولین پرسش این است که اگر هدف از اردوهای راهیان نور آشنایی دانش آموزان با فرهنگ جبهه و رشادت رزمندگان اسلام است، چه لزومی دارد که دانش آموزان از استان آذربایجان غربی واقع در شمال غربی کشور به نواحی مرزی استان ایلام در جنوب غربی کشور و یا خوزستان اعزام شوند؟ دانش آموزان در کتاب‌های درسی خوانده‌اند و در گفتار معلمان شنیده‌اند که استان آذربایجان غربی یکی از صحنه‌های 8 سال جنگ تحمیلی بوده و تنها به فاصله 100 کیلومتر از شهر ارومیه به مناطق مرزی این استان می‌رسیم که صحنه پایداری مردم و رزمندگان در برابر دشمن متجاوز بوده است. مناطق مرزی پیرانشهر چه تفاوتی با مناطق مرزی استان ایلام و خوزستان دارد؟

سوانح مرگبار و منجر به جرح دانش آموزان تا کنون برای اتوبوس‌های راهیاننور مناطقی مانند جیرفت، اردبیل، مشهد، شاهرود، سبزوار و اخیرا سیستان ... اتفاق افتاده که فاصله زیادی با مناطق عملیاتی جنوب و جنوب غربی دارند. می توان پرسید چه ضرورتی دارد که دانش آموزان مشهدی برای بازدید از مناطق عملیاتی جنوب مسافتی در حدود 3600 کیلومتر را در مدت یک هفته طی کنند؟ پیمودن چنین مسافتی آن هم با ناوگان حمل و نقل فرسوده و برخی رانندگان بی مبالات در جاده های پرخطر، علاوه بر احتمال تصادف و واژگونی اتوبوس، بسیار خسته کننده است.

برخورد وزیر و مدیران ارشد آموزش و پرورش با حوادث منجر به فوت و جرح دانش آموزان در مدرسه و اردو از الگوی ثابتی پیروی می کند: 1- عقب نشینی متناسب با فشار افکارعمومی 2- تقویت و بازیابی تدریجی روحیه 3- بازگشت به نقطه اول.

بعد از حادثه واژگون شدن اتوبوس اردوی راهیان نور و مرگ 26 دانش آموز بروجنی، مسئولان آموزش و پرورش بارها گفتند که اعزام به اردوی راهیان نور کاملا داوطلبانه است و ربطی به نمره درس آمادگی دفاعی ندارد و اجباری چه نمره ای و چه غیر نمره ای در کار نبوده و نیست. در تایید غیر اجباری بودن حضور دانش آموزان در اردوی راهیان نور وزیر آموزش و پرورش گفت: «سال گذشته از یک میلیون دانش‌آموز، 27 درصد به دلایل گوناگون به اردوی راهیان نرفتند و همه آنها نیز در نمره آمادگی دفاعی، قبول شدند». وزیر در گرماگرم حادثه گفت: «اجباری نبودن اردوهای راهیان نور قانون بوده و در کتابچه‌ای به نام قانون اردوها چاپ شده است».

اما با گذشت فقط سه ماه از مرگ 26 دانش آموز دختر اردوی راهیان نور، مدیران ارشد آموزش و پرورش به نقطه اول بازگشتند. حسین هژیری معاون پرورشی وزیر آموزش و پرورش هفته گذشته در گفت و گو با شرق گفت: "اگر دانش‌آموزی در این اردوها شرکت نکند، از هشت نمره عملی این آزمون برخوردار نمی‌شود"! در عرف آموزش و پرورش، نمره مهم ترین ملاک ارزیابی ارزیابی فعالیت دانش آموزان است و اگر بخشی از نمره یک درس را به انجام کار معینی مشروط شود، در واقع آن کار را برای دانش آموزان اجباری کرده ایم. اجبار وقتی از میان برداشته می شود که دانش آموز مخیر بین انجام دو یاچند گزینه متفاوت باشد و در این مورد خاص بتواند فعالیت های دیگری را جایگزین سفر راهیان نور کند و تمام نمره خود را بگیرد.

مطابق قانون مسئولیت حفظ جان و سلامتی و امنیت دانش آموزان در مدرسه و اردو با وزارت آموزش و پرورش است. احدی حق ندارد دانش آموز را بدون اجازه مدیر از مدرسه خارج کند و آموزش و پرورش نمی‌تواند مسئولیت تعلیم و تربیت و حفظ سلامت و امنیت دانش آموزان را چه در مدرسه و چه در اردو از طریق تفاهم نامه و قرارداد به شخص یا مجموعه دیگری واگذار کند. به عبارت دقیق‌تر این گونه تفاهم‌ها و قرارها اگر هم منعقد شود، نافی مسئولیت آموزش و پرورش نیست.

در بحث اردوهای راهیان نور برای پرهیز از سوء تفاهم این نکته را باید توضیح داد که انتقادها معطوف به جنبه ارزشی این اردوها نیست و بازدید دانش آموزان از مناطق عملیاتی، برای آشنایی نوجوانان با سلحشوری و فداکاری رزمندگان دوره جنگ تحمیلی آموزنده و مفید است. در همه جای دنیا سفرهای اردویی مرسوم است و در کشورهای اروپایی هم دانش‌آموزان را به بازدید موزه‌های جنگ می‌برند تا دانش آموزان با تاریخ کشور خود آشنا شوند. بحث اصلی در اینجا مسایل تکنیکی و مدیریتی برگزاری اردوها و نه محتوای آنهاست. رضایت اولیا نمی تواند حوادث دردناک اردوهای راهیان نور را توجیه کند . اولا شیوه اخذ رضایت نامه اگر با اجبار نمره و یا فشار روانی بر دانش آموزان همراه باشد ارزش قانونی ندارد. ثانیا اصل بر این است تا زمانی که شرایط ایمنی برای اعزام دانش آموزان فراهم نباشد وزارت آموزش و پرورش نباید دانش آموزان را به اردو بفرستد. چنانچه جواد جهانگیرزاده نماینده ارومیه در مجلس هم به خبرآنلاین گفت: "وقتی زیرساخت کافی برای اعزام دانش آموزان وجود ندارد، نباید دانش آموزان به این مناطق اعزام شوند".

مسئولان آموزش و پرورش وعده می دهند که از این به بعد دانش آموزان را با قطار به اردوی راهیان نور می‌فرستیم. این پیشنهاد ارزنده ای است زیرا ایمنی خطوط ریلی بسیار بیشتر از جاده های کشور است. خطوط ریلی حتی از خصوط هوایی هم امن تر است. اما این سخن بیشتر به تعارف می ماند و زمینه اجرایی ندارد. رفت و برگشت یک میلیون دانش آموز در یک فرصت 5 ماهه یعنی از اواخر مهر تا نیمه اسفند از توان خطوط راه آهن کشور خارج است. در همین ارتباط مدتی پیش سردار سلیمانی مسئول راهیان نور به خبرانلاین گفت: «... ظرفیت سامانه ریلی کشور برای این مسئله بسیار محدود است، برای مثال روزانه می‌توانیم تنها بخشی از این دانش آموزان را از مسیر تهران، تبریز و مشهد به مناطق عملیاتی اعزام کنیم ... قرار شد که با حذب واگن های باربری در برخی خطوط، ظرفیت مسافربری از قطارها بیشتر شود». اما سرهنگ خویشاوندی معاون سپاه امام رضا(ع) و فرمانده قرارگاه راهیان نور خراسان رضوی 27 مهرماه به روزنامه خراسان گفت: «... به ازای هر قطاری که بخواهند در مسیر خط تهران به اهواز اضافه کنند باید حداقل 3 قطار حمل بار و سوخت را از مسیر خارج کنند ...». مدیرعامل راه‏ آهن هم گفته است: «ظرفیت ناوگان ریلی کشور محدود است.... امروز اگر کل ظرفیت شبکه ریلی کشور نیز در اختیار کاروان‏های راهیان نور قرار گیرد، باز هم تقاضا در این بخش وجود دارد» .

در بحث راهیان نور آنچه که می تواند مورد توافق مسئولان و منتقدان قرار گیرد عبارتند از : 1- دانش آموزان باید با ارزش های دفاع مقدس و فداکاری رزمندگان جنگ تحمیلی از دور و نزدیک آشنا شوند. 2- اردوهای راهیان نور نباید اجباری باشد و حضور در اردو نباید بر نمره درس آمادگی دفاعی تاثیر بگذارد. هر گونه ارتباط بین بخشی از نمره دانش آموز و اردو به منزله اجباری بودن اردو است. 3- مدیران مدارس اولیا را برای امضای رضایت نامه تحت فشار نگذارند و اعزام دانش آموزان به عنوان امتیاز برای مدیران مدارس لحاظ نشود. 4- حفظ جان و امنیت دانش آموزان باید در اولویت قرارگیرد و اگر اعزام با خطوط هوایی و ریلی امکان پذیر نیست متوقف شود. در مناطقی که امکان اعزام با هواپیما و یا قطار فراهم نیست؛ سفرهای اردویی خارج از استان موقتا متوقف شود و با ایجاد موزه دفاع مقدس و نمایشگاه دایمی آثار جنگ تحمیلی و نمایش فیلم دانش آموزان را با ارزش های جنگ تحمیلی و فداکاری رزمندگان آشنا کنیم.