پارادوکس اعدام: پیشگیری یا تشویق به قتل؟

اعدام دو جوان زورگیر در چند هفته پیش واکشنهای مختلفی برانگیخت؛ موافق و مخالف. من جزو گروه دوم هستم اما دلیل مخالفتم در این یادداشت ربطی به مباحث جامعه شناسی ندارد؛ مباحثی از قبیل اینکه فقر و بیکاری و اختلاف شدید طبقاتی علت اصلی ارتکاب جرم است، و حقایقی نظیر اینکه بین زوال اخلاق و فقر اقتصادی، و به تبع آن فقر فرهنگی، ارتباطی مستقیم وجود دارد و هرچه جامعه فقیرتر شود، بی اخلاق تر و سنگدل تر می شود و آمار جرائمی نظیر دزدی در آن بیشتر؛ و در نتیجه، اینکه چنین مجازاتهایی تاثیر چندانی در امن کردن جوامع ندارد و به هیچ وجه راه چاره نیست. با مفاهیمی نظیر لزوم تناسب جرم و مجازات و سوالاتی نظیر اینکه چرا امثال خاوری (دزدان بیت المال) آزادند و سارقان هفتاد هزار تومانی اعدامی هم کاری ندارم؛ همینطور با چشم کم سوی شاهین ترازوی عدالت. قصدم صرفا اشاره به یک پارادوکس است.
من با این مجازات مخالفم، چرا که جدا از مسائل بالا، فکر می کنم این مجازات نامتعارف می تواند باعث ارتکاب جرمی شدیدتر از جانب افراد زورگیر شود... چرا؟ دلیلش قابل حدس است: وقتی دزدان زورگیر می بینند که دو نفر بخاطر زورگیری و دزدیدن پولی ناچیز و بی آنکه آسیبی جدی به قربانی شان وارد کنند به چوبه دار سپرده می شوند، به فکر سرنوشت خود در صورت دستگیری می افتند. شاید برخی از آنها، آن طور که صادر کنندگان و جاری کنندگان این حکم می خواهند، از این اعدام ها درس عبرت بگیرند و فکر یک شبه و بی زحمت پولدار شدن را از سر بیرون کنند و بروند به دنبال کاری درست بگردند. ولی اگر چنین نشد و آنها باز خواستند به زورگیری ادامه دهند، احتمالا یک فکر ذهنشان را اشغال می کند؛ فکر اینکه در صورت دستگیری ممکن است برای آنها هم حکم اعدام صادر شود. ناگفته پیداست و آنها هم می دانند که فقط در یک صورت به دام پلیس می افتند: در صورت شناسایی شدن. با توجه به اینکه این افراد اغلب مکانهای خلوت را برای زورگیری انتخاب می کنند، احتمالا تنها فردی که می تواند آنها را شناسایی کند خودِ قربانی است؛ مالباخته ای که در صورت پوشیده بودن چهره دزدان هم باز می تواند کم و بیش پلیس را در شناسایی آنها کمک کند. در اینجاست که ممکن است پارادوکس مورد اشاره اتفاق بی افتد: حکم اعدام که قاعدتا باید عاملی در جهت پیشگیری از قتل باشد، خود شاید به عاملی برای قتل تبدیل شود. یعنی هراس از شناسایی شدن و مجازات اعدامِ متعاقب آن ممکن است زورگیران را وادارد پس از دزدیدن اموال قربانی، به فکر کشتنش بی افتند و علاوه بر مال، جانش را هم بگیرند. اینجاست که سوال اصلی مطرح می شود: آیا میان یک دزد قاتل و زورگیری که آسیب جانی به مالباخته وارد نمی کند تفاوتی وجود ندارد؟
این سوالی است که باید از مدافعان صدور حکم اعدام برای زورگیری پرسید.
4545