سه مساله در روابط آینده ی ایران و آمریکای لاتین

طرح بحث
تا قبل از ریاست جمهوری دولت نهم روند عمومی روابط جمهوری اسلامی با کشورهای آمریکای لاتین سیری عادی و کاملا طبیعی را طی می کرد.شاید ارتباط با فیدل کاسترو یا خاطره ی دانیل اورتگا ی ساندنیست نوعی نوستالژی برای انقلابیون ایرانی بود،به ویژه زمانی که فیدل حتی به ایران هم دعوت شد و در دانشگاه تهران سخنرانی کرد.اما قدرت یابی چپ گرایان سوسیالیست روند جهت گیری سیاست خارجی دولت نهم و دهم را دگرگون کرد.رئیس جمهور دولت نهم علاقه ی خاصی به آمریکای لاتین پیداکرد و فضا به سمت گسترش همه جانبه ی روابط پیش رفت.این روابط به ویژه با هوگو چاوزفقید برجسته شد،اماآنچه در روابط دوجانبه در دستور کار مشترک این کشورها با جمهوری اسلامی وجود دارد تنها دیدگاه مخالفت با ایالات متحده ی آمریکاست.در سایر مقولات کمتر مشابهتی چه در مباحث فرهنگی یا نگاه آن ها به حکومت داری می توان یافت.تحلیل گران و کارشناسان از لزوم شکستن فضای تک قطبی و یک جانبه گرایی در این نقطه ی جهان گفتند و نوشتند و روندهای جدیدی در منطقه حاکم شد،اما اینکه منافع جمهوری اسلامی تا چه حد در این روابط برآورده شده و تا چه حد مبتنی بر نوعی دیپلماسی حرفه ای بوده است و یا حتی چرا تا این حد گسترده بر این حوزه تاکید شد محل بحث و نقادی داردکه کارشناسان شجاعانه آسیب ها و مزایای این روابط را برشمارند.مهمترین چالش جمهوری اسلامی در سال آتی چگونگی مقابله با تحریم های سخت بین المللی است که به طور طبیعی در این نقطه از جهان هم ایران را رصد می کند و لذا چالش های پیش رو در سال جدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در این منطقه مسائل زیر است:
1- بحران جانشینی هوگو چاوز در ونزوئلا به عنوان مهمترین شریک ایران
2- چگونگی حل و فصل پرونده ی آمیا در روابط با آرژانتین که از 1994تاکنون ادامه دارد.
3- میزان موفقیت دستورکار آمریکایی ها برای ممانعت از نفوذ جمهوری اسلامی در این نیمکره ی غربی

چشم انداز آتی
1- شش ماهه پایانی سال گذشته با اخبارضدونقیضی درباره ی بیماری چاوز سپری شد و سرانجام او در16 اسفند ماه پس از تحمل بیمای سرطان دنیا را ترک کرد.اما آنچه واضح است سوسیالیست ها قطعا درسال آتی برای جانشینی چاوز بحران خواهند داشت و همه ی مسائل به میزان تمایلی است که آن ها به سازوکارهای دمکراتیک در انتخابات ریاست جمهوری نشان دهند.در صورت برگزاری انتخابات با توجه به آرای تقریبا نزدیک دوطرف همزمان شانس پیروزی خواهند داشت و بخت و اقبال لااقل برای یک دوره با نیکلاس مادرو بیشتر همراهی خواهدداشت .دراین میان در صورت بازگشت قدرت به طیف محافظه کاران راست گرا دگرگونی های جدی در سیاست خارجی این کشور ایجاد خواهد کرد.در داخل ممکن است استراتژی توسعه گرایی تلفیقی از دیدگاه های سوسیالیستی و بازارآزاد باشد،اما هر تغییر دولتی دگرگونی در روابط خارجی این کشور ایجاد می کند.جمهوری اسلامی در روابط دیپلماتیک باید در روابط سطحی معمولی و ممتد را پیگیری کند و این روابط به حدی در چارچوب عقلایی قرار گیرد که بی ثباتی سیاسی احتمالی این کشورها نابودکننده سرمایه گذاری ها نباشد.امیدوارم یاد بگیریم که هیچ کشوری دوست و برادر ابدی نیست ،همچنان که دشمن ابدی نیست. همچنین مراقب باشیم که هیجان مصنوعی انقلابیون قدیمی این منطقه ما را تحت تاثیر قرار ندهد،این انقلابیون خود سال هاست از هیجان افتاده اند.
2-دومین چالش بحث برانگیز روابط خارجی که به سطح داخلی هم کشیده خواهدشد،پرونده ی آمیا در روابط با آرژانتین است. حل پرونده ی مهم آمیا قطعا در روابط دوجانبه نه تنها با آرژانتین بلکه با همه ی کشورهای این حوزه در رفع سو تفاهم ها موثر خواهد بودو از آن استقبال خواهند کرد، پرونده ی آمیا بازیگران متعددی دارد و به شکلی ماهیتی پیچیده و فنی یافته است.شاید اگر نام پرونده را در روابط دوجانبه استراتژیک بگذاریم مبالغه نکرده باشیم،مهمترین بازیگر علاقمند به پرونده اسرائیلی ها هستند،تجربه ی تاریخی ثابت کرده اسرائیلی ها اساسا به پرونده هایی که ماهیت حقوقی در محکومیت یک شخص یا کشور دارند بسیار بیشتر از مسائل سیاسی علاقمندند و هر هزینه ای داشته باشد برای پیشبرد آن می پردازند،چون شایدمحکومیت قضایی در تاریخ ماندگارتر باشد و در سازمان های بین المللی مشروعیت بیشتری به آن ها بدهد.به علاوه لابی قدرتمند یهودیان پس از تصویب این موافقتنامه در اسفند گذشته درمجلس آرژانتین کارایی خود را لااقل تا این مقطع خنثی شده می بیند، رئیس موسسه آمیا به عنوان لابی اسرائیل ایجاد این روابط دوجانبه را نشدنی می داند.اما فضا در مجموع به ضرر اسرائیلی ها پیش می رود.اسرائیلی ها اصلا علاقه ندارند کاهش نفوذ خود را در آرژانتین که نفوذ زیادی در آن دارند مشاهده کنند.اما آرژانتینی ها دریافته اندکه طی 18سال گذشته وجود اختلافات با جمهوری اسلامی کمکی به آن ها نکرده و حالا زمان تغییر رویکرد است.در مناسبات دیپلماسی احضارسفیرو اعلام ناخشنودی از یک مساله به هرشکل نشان از سردی روابط دارد. یکی از مسائل دیگرمربوط به پرونده ی آمیا داخلی است،باید دید مجلس شورای اسلامی چه دیدگاهی نسبت به این موافقت نامه خواهدداشت،چون یک سوی اصلی مجلس است،اوایل ماه اسفند گذشته 17 نماینده مجلس به وزیر خارجه ی کشورمان در خصوص لزوم رعایت مصالح ملی تذکر دادندو مساله در کمیسیون امنیت ملی در حال پیگیری بوده است و دولت نیز لایحه ی آن را به مجلس خواهد داد،در تفاهم نامه از واژه تحقیق یا بازجویی از آقایان وحیدی و رضایی و یا دیگران استفاده شده ،این مساله در داخل حساسیت هایی دارد که شاید به همان مصالح ملی مربوط باشد.به علاوه قوه ی قضائیه هم سازوکار داخلی خود را داردکه اساسا باید دید تا چه حد با دولت همکاری خواهدکرد .ورود کمیته ی حقیقت یاب و گفت و گو با افراد درگیر در پرونده ،آن هم از سیاستمداران شاخص کشور در داخل ممکن است مخالفت هایی برانگیزد.این اولین بار است در کشورچنین مساله ای روی می دهد.این مساله از آن مواردی است که مرزهای بین امور داخلی و حاکمیتی با عوامل موثر فشار بین المللی همراه است و بدیهی است سوالاتی ایجادکند.حل پرونده های قضایی سازوکارهای ویژه ای دارد،اساسا نفس امضای توافقنامه حرکت به سمت جلوست.به علاوه آرژانتین دریافته تبلیغاتی و بین المللی کردن پرونده کمکی به حل موضوع نکرده ،کمااینکه طی این سال ها مساله همچنان لاینحل مانده است،لذا سال آتی سال بررسی پرونده ی آمیا نیز خواهد بود.
3-آمریکایی ها حلقه ی تحریم ها را در هر نقطه از جهان برای فعالیت های اقتصادی جمهوری اسلامی تنگ تر می کنند.حوزه ی آمریکای جنوبی از حوزه هایی است که آمریکایی ها در سال گذشته بر آن متمرکز شدند و این روند در سال آینده نیز با شدت بیشتری همراه خواهد بود. لایحه «مقابله با نفوذ ایران در نیمکره غربی» 8 دی با امضای باراک اوباما به قانون مبدل شد از وزارت خارجه امریکا خواست ظرف 180 روز برای مقابله با آن‌چه که «حضور و فعالیت خصمانه و رو به رشد ایران» در امریکای لاتین خوانده است راهبردی ارائه کند. کمیته فرعی امور خارجی مجلس نمایندگان امریکا در خصوص مساله تروریسم ماه مارس این لایحه را تایید کرده بود. هدف اصلی این لایحه برخورد با دور زدن تحریم ها و خنثی سازی آن است.جمهوری اسلامی در راه پیش رو در روابط ناچار است به اقدامات متقابل در این حوزه متوسل شود،چون آمریکای جنوبی ظرفیت های ضد تحریم را با توجه به رویکردهای نسبتا مستقل خواهد داشت،لذا تحرک دیپلماسی آمریکایی ها در این منطقه علیه جمهوری اسلامی بیشتر از راه های عادی سازی روابط ایالات متحده با این کشورها پیگیری خواهدشد،حتی ممکن است سیاست تعامل آمریکایی ها با کوبا و ونزوئلا به تدریج به نتیجه برسد،لذا دیپلماسی تجاری –بازرگانی مقابله با تحریم باید اولویت جمهوری اسلامی باشد.
منتشر شده در مجله تجارت فردا