مقدمه :
روزشنبه 23 شهریور1392 "سرگئی لاوروف " وزیر خارجه روسیه به اتفاق " جان کری " وزیر خارجه آمریکا دریک کنفرانس خبری جزئیات توافق خود را درباره آینده سلاح های شیمیایی سوریه و چگونگی قراردادن این سلاح ها را تحت کنترل سازمان منع سلاحهای شیمیایی، اعلام کردند.
لاوروف و کری پس از سه روز مذاکره در ژنو که از روز پنج شنبه آغاز شد سرانجام به راهکاری میانه که مرضی دو طرف بود دست یافتند. برای رسیدن به ، شنبه ، با توافق درباره چگونگی کنترل سلاح های شیمیایی سوریه پایان یافت.
به جهت اهمیت این موضوع در مطلب پیش رو تلاش شده است ابعاد موضوع از نگاه تاثیراتی که در آینده منطقه خاورمیانه خواهد داشت و نیز به جهت نتایج آن بر جلوگیری از جنگ دراین منطقه راهبردی بررسی شود .
پیشینه بحث:
با تحمیل جنگ داخلی در بهمن ماه 1390 به مردم سوریه ، این کشور صحنه یکی از خونین ترین درگیری ها در خاورمیانه بوده که تاکنون سوریه را به صحنه منازعات قدرت در داخل و خارج این کشور تبدیل کرده است. اما بکارگیری سلاح های شیمیایی در این کشور نخستین بار در 29 اسفند 1391 در منطقه "خان العسل" در حومه شهر "حلب" گزارش شد. به گفته "عمران الزعبی" وزیر اطلاع رسانی سوریه در نتیجه اصابت موشک حاوی مواد شیمیایی به این منطقه هجده تن کشته و هشتاد و شش تن زخمی شده اند.
در همان زمان علی اکبر صالحی وزیر خارجه وقت ایران در نامه ای به بان کی مون دبیرکل سازمان ضمن محکوم کردن استفاده ازسلاح های شیمیایی برضد مردم این کشور، خواستاراقدامات پیشگیرانه سازمان ملل متحد برای جلوگیری از تکرار اینگونه حوادث شد.
صالحی در نامه خود نوشت:
« این اقدام تهدیدی فاحش برضد صلح و امنیت بین المللی و نقض آشکار هنجارهای حقوقی پذیرفته شده بین المللی به ویژه کنوانسیون سلاح های شیمیایی است.»
بالاخره با تاخیرپنج ماهه، وقتی بازرسان سازمان ملل توانستند در مرداد ماه برای بررسی وشناسایی مسئولان بکارگیری سلاح های شیمیایی اجازه ورود به دمشق را بدست بیاورند ، در 30 مرداد ماه در شرایطی که بازرسان سازمان ملل در دمشق بودند ، چند منطقه درحومه دمشق ازجمله "جوبر"، شهرک "زملکا" و شهرک "عین ترما"به ویژه "غوطه" شرقی و غربی هدف حملات شیمیایی قرارگرفتند. براثر این حملات بیش ازهزارنفر درمناطق مختلف اطراف دمشق کشته شدند. بیشترآنها نشانهای ازخونریزی خارجی نداشند وبه دلیل مشکلات ریوی کشته شده بودند. گفته می شود، دراین حملات ازگازسارین استفاده شده بود.
درپی این حملات آمریکا و فرانسه و چند کشور دیگر بدون آنکه منتظر اعلام نتایج گروه تحقیق سازمان ملل بشوند برانجام عملیات نظامی علیه دولت دمشق تاکید داشتند اما به دلیل مخالفت اکثریت مردم آمریکا و سایر متحدان نزدیک آمریکا در اروپا ، اوباما انجام عملیات نظامی را به تصویب کنگره آمریکا محول کرد. دراین میان روسیه با ارائه طرحی که با مشورت ایران تهیه شده بود درعمل آمریکا و شخص اوباما را مجبور ساخت ازطرح جنگی خود بصورت موقت هم که شده اجتناب کند.
تحلیل
طرح پیشنهادی چهارمرحله ای روسیه برای نظارت بین المللی بر سلاح های شیمیایی در سوریه ، روزچهارشنبه 13 شهریورماه تحویل مقامات آمریکایی شد.متعاقب آن کاخ سفید نیز که در کسب حمایت بین المللی برای حمله نظامی به سوریه ناکام مانده است،ازبررسی این طرح استقبال کرد و به این ترتیب ، راهی برای فرار از جنجالی یافت که خود به وجود آورده بود .
بر اساس طرح روسها ، سوریه چهار مرحله ذیل را اجرایی می کند:
1- ابتدا به عضویت سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی درمی آید
2- محل نگهداری سلاح های شیمیایی و محل تولید آن را اعلام می کند.
3- به بازرسان سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی اجازه می دهد ازاین کشور دیدن کنند.
4- با بازرسان سازمان ملل برای نابودی سلاح های شیمیایی خود همکاری می کند .
ازآنجا که توسل به تهدید و یا کاربرد سلاح شیمیایی درهرحالی توسط دولت ها و گروه های معارض، طبق تعهدات کنوانسیون سلاح های شیمیایی محکوم وغیرقابل قبول است . سازمان ملل، موظف است مانع از تکرار جنایت کاربرد سلاح شیمیایی برضد مردم بی دفاع سوریه شود تا صلح و امنیت منطقه تامین شود. به همین دلیل سازمان منع تولید و بکارگیری سلاح های شیمیایی که زیر نظر سازمان ملل اداره می شود ، به عنوان تنها مرجع قانونی و بین المللی برای تعیین مسئول جنایت حملات شیمیایی در سوریه با همه امکانات خود فعال شد. تا بدور از جوسازی های خبری ازهردوسوبه تعیین مسئول یا مسئولان چنین جنایت هولناکی اقدام کند .
دلیل پذیرش طرح از سوی آمریکا و متحدانش
در این میان آمریکا بجای درگیر شدن در جنگ سوریه که می توانست ابعاد ان به یک جنگ فراگیر منطقه ای و یا حتی بین المللی تبدیل شود ، تلاش کرد از طریق موافقت با طرح روسیه زمینه را برای نابودی سلاح های شیمیایی سوریه فراهم کند . زیرا با پذیرش این طرح :
اولا متحد نزدیک خود درمنطقه یعنی اسرائیل را در موقعیت برتری قرارمی دهد در نتیجه ضریب تهدید علیه رژیم تل آویوکاهش می یابد.
ثانیا با خلع سلاح شیمیایی سوریه در بلند مدت آمریکا اگر تصمیم بگیرد به سوریه حمله برق آسایی داشته باشد ، سوریه سلاح شیمیایی برای دفاع از خود در اختیار ندارد .
بر این اساس دولت اوباما در متن توافق به فاکتور زمان برای اجرای هر چه سریع تر مفاد توافقنامه با روسیه اصرار دارد. زیرا آنها از این بیم دارند که روند توافق طولانی شود. این یک کابوس برای اوباما خواهد بود که روسیه و سوریه بتوانند با ایجاد تاخیر زمانی تا سال 2014 زمینه را برای برگزاری انتخابات آزاد ریاست جمهوری در سوریه فراهم کنند. زیرا تا آن زمان مردم سوریه فرصت خواهند داشت با انتخاب کاندیدای مورد علاقه خود، مانع از تحمیل یک دولت دست نشانده غرب به مردم شوند.
جمع بندی بحث :
روسیه می کوشد از طریق طرح خلع سلاح شیمیایی سوریه هم زمان به چند هدف مهم دست یابد :
1- نقش محوری روسیه با همکاری ایران و چین در منطقه خاورمیانه بسیار برجسته تر از گذشته می شود زیرا از یکسو مانع از جنگ افروزی در منطقه راهبردی خاورمیانه شده است که این خود موجب بالا رفتن اعتبار و حیثیت روس ها در سطح بین المللی می شود . از سوی دیگر روسیه با اتکاء به این مساله رقیب خود آمریکا را در موقعیت ضعیف تری قرار داده است که می توان گفت حداقل در شش دهه بعد از جنگ جهانی دوم بی سابقه است.
2- اینکه روسیه به عنوان یک دولت مقتدر توانسته است با ارائه طرح خود اولا از یک جنگ که ممکن بود روسیه را هم به جنگی ناخواسته بکشد رها شود برای پوتین در داخل کشورش و در سطح منطقه و جهان یک امتیاز مثبت تلقی می شود. ثانیا روسیه با این حرکت موقعیت خود را در میان متحدانش نیز تقویت کرده است.
3- اگر روسیه بتواند مانع از وقوع یک جنگ در خاورمیانه بشود و همچنین از روی کار آمدن یک دولت غربگرا در دمشق جلوگیری نماید درعمل موقعیت روسیه درمنطقه راهبردی خاورمیانه برای اولین بار به یک بازیگراصلی و تاثیرگذار تبدیل شده است. زیرا درست است که در سالهای گذشته روسیه با چراغ سبز آمریکا درکمیته چهارجانبه صلح خاورمیانه مشارکت داشت،اما همیشه تحت تاثیرسیاستهای امریکا ، نتوانسته بود ابتکار عملی درخشان از خود نشان دهد.
4- روسیه دریافت از طریق همسویی با ایران و چین در خاورمیانه می تواند موقعیت خود را در منطقه خاورمیانه ارتقاء دهد. اگر قرار است آینده خاورمیانه پس از تحولات جدید شکل بگیرد بطور قطع نقط ثقل تحولات در سوریه است و شاقولی که می تواند پایه گذاری دیوار اعتماد سازی را در سطح منطقه تنظیم کند بی شک نه در واشنگتن ، بلکه در تهران است.
5- توافقنامه ژنو بین روسیه و آمریکا زمانی ضمانت اجرایی دارد که زمینه برای خلع سلاح خاورمیانه از سلاح های کشتار جمعی اعم از هسته ای ، شیمیایی و میکروبی فراهم شود. بدون شک اگر اسرائیل این اولاد ناخلف غرب همچنان عزیز دوردانه بماند و مشمول خلع سلاح شیمیایی و هسته ای نشود نمی توان به خاورمیانه امن و با ثبات امیدی داشت.
(OPCW) Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons
نظر شما