مجید جویا: اگر دراویش را در حال سماع دیده باشید، احتمالا مسحور الگوهای سه بعدی پیچیده تولید شده در اثر چرخش دامنهای آنها شده‌اید. اکنون آشکار شده که این الگوی زیبا در اثر نیروی کوریولیس ایجاد می‌شود که عامل شکل گیری توفان‌های سهمگین نیز محسوب می‌شود.
به گزارش نیوساینتیست، دراویش، مسلمانانی صوفی مسلک هستند و سماع یا رقص‌های مذهبی آنها که ریشه‌اش به ایران قرن هفتم هجری بر می‌گردد، در زمان حال به جاذبه توریستی مکان‌هایی همانند استانبول ترکیه تبدیل شده است. این نوع رقص فیزیکدانانی همچون جیمز هانا در دانشگاه صنعتی ویرجینیا در بلکسبورگ، جمال گوون در دانشگاه ملی آتونوموس مکزیک و مارتین مولر در دانشگاه لورایئن در متز را چنان مجذوب خود ساخت که تصمیم به تحقیق روی فیزیک این چرخش دامن گرفته‌اند.
آنها به ویژه می‌خواستند به توضیحی برای این سوال برسند که چرا برخی مواقع، دامن رقصنده حالت یک هرم با پایه مثلثی که راس آن زیر قفسه سینه قرار دارد، به خود می گیرد. این شکل خاص سه وجه با تقعری کم دارد که با سه برامدگی تیز که از کمر درویش آغاز می‌شوند، از هم جدا شده‌اند. هانا می‌گوید: «ما یک مدل ساده می‌خواستیم که بتواند ویژگی‌های کیفی دامن را بازتولید کند».
این خواسته بدان معنی بود که می‌شد از پیچیدگی‌هایی همچون تاثیر گرانش، سختی پارچه دامن و برهمکنش آن با محیط اطراف چشم‌پوشی کرد. در مقابل، آنها تنها اینرسی دامن و کشش داخل پارچه تشکیل دهنده آن را در مدل خود در نظر گرفتند.
دامن کوریولیس
این سه دانشمند دریافتند که با چشم پوشی از همه موارد فوق، باز هم می‌توانند اشکال سه وجهی را در مدل خود بازتولید کنند؛ اما تنها در صورتی که اثر نیروی کوریولیس را در محاسبات خود وارد کنند.
این نیرو بر روی اجسامی که روی سطح یک جرم در حال چرخش حرکت می‌کنند، اثر می‌گذارد. مهم‌ترین نمود آن، اثر این نیرو بر اتمسفر زمین است، که برخی اوقات، در دل بادهایی که به دور سیاره در حال چرخش زمین، می‌چرخند، منجر به طوفان‌های سهمگین می‌شود.
چرخش، آشکارا مهم‌ترین بخش سماع دراویش است: رقصنده و دامن لباسش، در هر ثانیه یک دور کامل می‌چرخند. و این شکل هرمی ناشی از چرخش دامن هم می‌چرخد؛ اما با سرعتی کمتر از سرعت خود دامن. این بدان معنی است که پارچه دامن، به آهستگی روی هرم می‌چرخد، درست مثل اتمسفر سیاره زمین که با سرعتی بیشتر از چرخش زمین، جریان می‌یابد. در نتیجه؛ به رغم این که این هرم بیشتر یک شکل فضایی است تا یک ماده جامد؛ پارچه دامن هم همانند اتمسفر، نیروی کوریولیس را تجربه می‌کند.
پژوهشگران هچنین دریافته‌اند که این عامل کوریولیس در صورتی برای مدل آنها ضروری بود که می‌خواستند از همان ابتدا یک هرم در حال چرخش تولید کنند؛ و اگر این عامل از مدل ساده آنها حذف می‌شد، دیگر الگوی هرمی ظاهر نمی‌شد. هانا می‌گوید: «چرایش را اما، نمی‌دانیم».
باید امکان استفاده از این مدل به عنوان پایه‌ای برای نوع پیچیده‌تر آن که عواملی چون گرانش را نیز دربر گیرد، وجود داشته باشد. در صنعت هم استفاده از چنین مدل‌هایی می‌تواند برای محاسبه فشار وارد شده به اجزای متحرک ماشین‌ها، مفید و موثر باشد. اما این کاربردهای عملی برای هانا در درجه اول اهمیت قرار ندارند. او می‌گوید: «علت اصلی انجام این آزمایش، تنها کنجکاوی بود».
53271
نظر شما