کدام خیابان‌ها و محله‌های تهران نام خارجی دارند و کدام خیابان‌ها و محله‌های دنیا نام ایرانی؟

امید سلیمی بنی: آن روزی که موسیو کرشش، معلم دارالفنون در سال 1275 قمری (حدود 150 سال پیش) و اوایل دوره ناصری، نقشه دارالحکومه طهران را برداشت، هیچ کس فکر نمی کرد زمانی این شهر تازه پایتخت شده که فقط کوی و برزن و گذر داشت، بی شمار خیابان داشته باشد، آن هم خیابانهایی با نامهای خارجی و بعضا فرنگی. 

آن روزگاران، طهران، خیابان نداشت و همه مردم، جای جای دارالحکومه را به نام کوی و برزن و محله و گذر، می شناختند، ولی وقتی که 34 سال بعد، نجم الدوله اولین نقشه ترسیمی داخلی را چاپ کرد، نام "خیابان" را روی بعضی کوی ها و کوچه های آن روزگار گذاشت. این چنین شد که خیابان‌های باغ جنت (ولی عصر)، باغ انگوری (ولی عصر)، جناب وزیر (ولی عصر)، امیریه (ولی عصر)، امیریه (امام خمینی)، باغ شاه (امام خمینی)، جلو قبرستان (مولوی)، دروازه گمرک (مولوی) و ...شکل گرفت.

از آن روزگار تا امروز، نامگذاری معابر، میدانها و خیابانهای تهران، بحثی عمومی شده و مردم، هر گذر و کوی را به نامی می شناسند که در آن صنعت و حرفه ای بوده (مانند کوچه ارسی دوزها در بازار تهران)، یا به نام اشخاص مشهوری شناخته می شوند (پل سیدخندان، گذر سید نصرالدین) ولی حالا شورای شهر، به عنوان نمایندگان مردم در پارلمان متصدی این موضوع شدده اند. شورایی که در آخرین جلسه خود تصمیم گرفته بخشی از خیابان آفریقا (جردن سابق) را به نام نلسون ماندلا، آزادی خواه آفریقای جنوبی نامگذاری کند.

نامگذاری نامهای خارجی روی معابر و میادین تهران، البته ریشه ای کهنه تر از جلسه دیروز شورای شهر دارد، اسامی فراوانی در دوره پهلوی روی خیابانهای تهران باقی مانده که هنوز هم برخی از آن، در دهان مردم می چرخد: جردن (آفریقای فعلی) نمونه ای از این نامهاست.

نامهای خیابانهای خارجی در تهران هم، نامگذاری جالب توجهی است. برخی از این نامها، سیاسی است و برخی، جنبه فرهنگی دارد که از روزگاران قدیم در پایتخت فعلی ایران، سابقه داشته، مانند نام خیابان آیزنهاور که بعد از انقلاب به "خیابان آزادی" تغییر نام داد. در جدول زیر، به گوشه ای از این نامگذاریها و وجه تسمیه آنها اشاره شده است:

جدول یک: نام خیابانهای تهران که اسامی خارجی است و وجه تسمیه آنها

جالب اینجاست که نامگذاری روی خیابانهای تهران، باعث نشده نویسندگان این نامها، روی تابلوهای خیابانی، اسامی را به صورت درست و صحیح بنویسند. برای همین، خیابانهای تهران، پر شده است از تابلوهایی که اسامی اشتباه دارند.

به عنوان مثال، نام میدان آرژانتین در تهران، روی تابلوهای چهارگوشه این میدان به اشتباه درج شده است. املای صحیح نام این کشور Argentina نوشته می شود. اما بر روی تابلوهای این میدان این نام به دو شیوه متفاوت Argentine  و Aarzhaanteen درج شده است. اگر چه در زبان لاتین شیوه نوشتاری نام این کشور Argentine  است اما آنچه بر روی تابلوی دیگر نوشته شده ریشه در هیچ زبانی ندارد. یا خیابان گاندی که املای صحیح این نام" Gandhi" است. با این حال در تابلوهایی که شهرداری تهران در سرتاسر این خیابان نصب کرده نام او را به اشتباه "Gandi" درج کرده اند.

مثال قابل ذکر دیگر، نام خیابان هانری کُربَن" فیلسوف و شرق شناس فرانسوی است. در تابلویی که در این خیابان نصب شده هانری کربن را که به لاتین باید به صورت  Henry Corbin نوشت به غلط این گونه نوشته است: HANRI KARBON

نام ایرانی بر معابر خارجی

در عوض، بسیاری از نامهای ایرانی نیز در معابر و مکانهای خارج از کشور، نهاده شده است. در کشورهای اقصی نقاط عالم، نامهای مربوط به ایران و ایرانیان، دیده می شود. در جدول شماره 2 به برخی از این نامها اشاره شده است:

جدول دو: خیابانهای دنیا که اسامی ایرانی دارند و وجه تسمیه آنها

۴۷۴۷