راز نفس آتشین اژدهای فیلم هابیت چیست؟

مجید جویا: فکر می‌کنید یک خزنده بالدار عصبانی که غذای مورد علاقه او، آدم کوتوله‌ها هستند، چه نقطه اشتراکی با سوسکی دارد که مایعات داغ و سوزان از بدنش بیرون می‌ریزد؟ خیلی بیشتر از آنچه تصورش را بتوانید بکنید.

به گزارش ساینتیفیک امریکن، چند هفته پیش، بالاخره چشم بینندگان به جمال خزنده داستان معروف هابیت (اثر دیگری از جی آر تالکین که سه گانه معروف ارباب حلقه‌ها را هم نوشته است) روشن شد. بر اساس داستان، اسماوگ هیولای وحشتناکی است که مدت‌ها پیش جمعیت آدم کوتوله‌ها را از پای یک کوه بیرون راند، تمام گنجینه‌های آنها را به تملک خود در آورد و خانه‌هایشان را سوزاند. بعدها شخصیت اصلی کتاب به این مردم کمک کرد تا کوه را از هیولا پس بگیرند. کاری که البته چندان ساده نبود؛ چون به هر حال عمده شهرت اژدهاها برای نفس آتشینشان است.

بر خلاف دیگر جوانب کتاب و فیلم (که پیتر جکسون کارگردان سه گانه ارباب حلقه‌ها، کارگردانی آن را نیز بر عهده داشت) که همگی جادویی بودند، نفس آتشین اسماوگ مخصوص دنیای جادو نیست، و می‌توان آن را در دنیای واقع نیز مشاهده کرد. برای اطمینان می‌توانید به مقعد یک سوسک، خورجین یک پیشاهنگ یا دهان یک پرنده نگاه کنید.

حتی به رغم این که اژدهاها وجود ندارند، آنها هم مانند دیگر جانداران در طول زمان تکامل یافته‌اند. آنها همیشه این اندازه بزرگ نبوده‌اند. در افسانه‌های قدیمی‌تر، اکثر آنها هم اندازه گاو بودند. برخی از آنها هم بال نداشتند، یا نفس آتشین نداشتند. همه اژدهاهای امروزین، مارمولک‌هایی دهشت آور هستند؛ غول آسا، پوست زره مانند میخ‌دار، پرخور و آتش افکن. حتی اگر هیولاهای افسانه‌ای هم تکامل یافته باشند، یک اژدهای واقعی چطور می‌توانست تکامل یافته و مشهورترین ویژگی خود را به دست اورد؟

اول، اژدها نیاز به سوخت دارد
این جنبه از آتش اژدها ساده‌ترین قسمت کار است. در حقیقت، احتمالا در همین لحظه که دارید این مطلب را می‌خوانید هم در حال تولید سوخت اژدها هستید. باکتری‌های ساکن شکمتان همین الان مشغول جویدن غذایی هستند که خورده‌اید و به طور پیوسته متان (گازی به شدت قابل اشتعال که به طور طبیعی توسط باکتری‌های روده تولید می‌شود) تولید می‌کنند. اژدها هم با داشتن یک شکم بزرگ یا حتی با داشتن اندامی که مخصوص تولید و نگهداری این گاز باشد، فقط کافی است غذای کافی بخورد تا مقدار زیادی متان تولید کند.

اگر متان آن سوختی نباشد که دنبالش هستید، شاید یک مایع عجیب‌تر مشکل شما را حل کند. مثلا یک سوسک بمب افکن را در نظر بگیرید. این حشره باور نکردنی به نحوی تکامل یافته که از آشفتگی واکنش‌های شیمیایی در یک مکانیزم دفاعی استفاده کند. وقتی این سوسک در معرض خطر باشد، دو ماده شیمیایی را از دو مخزن متفاوت به مخزن سومی می‌ریزد که در آنجا با هم ترکیب می‌شوند و یک مایع بسیار داغ و گاز مورد نیاز برای پرتاب آن به صورت مهاجم احتمالی را تولید می‌کنند.

دو مایع که اگر به هم برسند، واکنش ‌می‌دهند و خود بخود می‌سوزند، «قابل اشتعال» نامیده می‌شوند. سوسک بمب افکن تنها جانداری نیست که از مواد شیمیایی قابل اشتعال بهره می‌برد؛ ما هم از آنها در موشک‌هایمان استفاده می‌کنیم. اژدها هم می‌تواند همین کار را انجام دهد.

اگر اژدها هم مانند این سوسک بتواند موادی شیمیایی تولید کند که به محض ترکیب، مشتعل شوند، استفاده از این واکنش می‌تواند منجر به تولید آتشی بسیار بسیار وحشتناک شود. ولی این مواد شیمیایی ارزان نیستند، لااقل از نظر بیولوژیک. اژدها باید سرمایه گذاری بیولوژیک سنگینی برای تولید آنها انجام دهد. این دست کم با اشتهای سیری ناپذیر اژدها برای خوردن کوتوله‌ها، انسان‌ها و احشام سازگار است؛ شوخی که نیست، هیولا سوخت موشک لازم دارد.

گام بعدی، جرقه است
پیش از دیدن آتش اژدها، دندانش را می‌بینید. خنجرهای برنده بزرگی که در دهان غار مانند اژدها به هم می‌خورند. برخی اژدهاشناسان تصور می کنند که اژدهاها، مانند پرندگان امروزی، سنگ می‌خورند تا به هضم غذایشان کمک کند. قصه‌ها می‌گویند که در طول زمان، مواد معدنی دندان اژدها را می‌پوشاند. یا شاید هم اژدهاها بتوانند برخی مواد معدنی را در دهانشان نگهدارند. در هر دو حالت، کوبیدن سریع دندان‌ها به این مواد معدنی می‌تواند منجر به تولید جرقه شود. اژدها به این ترتیب می‌تواند مانند پیشاهنگان که با سنگ‌های اتش زنه آتش درست می‌کنند، جرقه اولیه را ایجاد کند تا گاز متان یا مایع اشتعال پذیر را شعله‌ور کند.

البته یک منبع احتمالی دیگر برای جرقه هم هست که نیاز به فیزیک پیچیده‌تری دارد. اگر دندان اژدها خواص پیزوالکتریک داشته باشد (که در آن فشار مکانیکی، جریان ضعیف الکتریکی تولید می‌کند) ترکیبی از دمیدن گاز متان و دندان قروچه کردن می‌تواند آتش افروزی کند. یا شاید سنگ‌ها و مواد معدنی خرد شده پیش از متان در هوا بخار شده و شعله‌ور شوند. شاید اژدهاها بتوانند مایعات یا گاز را با چنان سرعتی پرتاب کنند که احتراق استاتیک رخ دهد (برای مثال هنگام تمیز کردن سوپر تانکرها، اول تمام بخارهای قابل اشتعال باید تخلیه شوند. چون آب پرفشار مورد استفاده در فرایند نظافت می تواند جرقه‌هایی ایجاد کند که سبب اشتعال گاز شوند). آیا اژدها می‌تواند به نحوی تکامل یابد که اندامی داشته باشد که خودش جرقه تولید کند؟ دانش، منابع متعددی برای این کار سراغ دارد؛ مسئله فقط این است که از کدام یک از آنها بتوان در داستان‌های تخیلی استفاده کرد.

اصلا اژدها چیست؟
اژدهاها در اصل تصور ما از این هستند که اگر پرندگان هنوز مانند دایناسورها بودند و در عین حال از قطار تکامل هم جا نمانده بودند، چه شکلی بودند. شباهت‌های اژدهاها با پرندگان (که خود نوادگان حقیقی دایناسورها هستند) آخرین حلقه ارتباطی لازم برای آتش افروزی را در اختیار ما قرار می‌دهد. پرندگان (و به طریقه اولی، اژدهاها) با هضم هدفدار چند مرحله‌ای در شکمشان می‌توانند به نحوی تکامل یابند که کیسه‌ای برای ذخیره متان یا مواد شیمیایی اشتعال پذیر در بدن خود داشته باشند. پرندگان سنگ هم می‌خورند و تا به کمک آنها مواد سخت را در چینه دان خود خرد کنند؛ در نتیجه جویدن سنگ‌های معدنی توسط اسماوگ هم چندان بی‌ربط نیست.

اما هنوز چند مشکل وجود دارد. اژدهاها موجودات عظیم و بدون شک سنگینی هستند که وقتی می‌خواهند در هوا بمانند باید بال بزنند. علاوه بر این، نگه داشتن مقادیر زیادی از متان یا مواد شیمیایی اشتعال پذیر در داخل شکم، خطر انفجار را در پی دارد. بیرون دادن آتش در بازدم هم خودش مشکل دیگری است. اژدها نیاز به بافت مخصوصی در دهان خود دارد تا بتواند گرمای بسیار زیاد آتش را تحمل کند، و ریه‌هایش هم باید آن قدر بزرگ باشند که شعله آتش را به فاصله دوری بفرستند. در نتیجه اژدهای لاغر اندامی که در فیلم هابیت می‌بینیم چندان از نظر علمی باور پذیر نیست، و برای این منظور باید چاق‌تر باشد و توان پرواز هم نداشته باشد.

اما این تحلیل‌ها برای دنیای فیلم هابیت که تا همین جای کار هم سراسر افسانه و جادو است، چه معنایی دارد؟ مطلقا هیچ!

53271