در این گفتگو در خصوص اتهام همکاری خواجه نصیرالدین طوسی با مغولان، صلاح الدین ایوبی، برخی مفاخر شیعه و استاد مطهری سخن گفته شده است.
استاد حسن الامین از جمله متفکران بزرگ معاصر کشور لبنان محسوب می شود وی در سال 1326 ه ق در شهر دمشق به دنیا آمد و در کودکی زیر نظر مستقیم پدرش محسن الامین تربیت یافت. خاندان وی از جمله بزرگان و معاریف شیعه در لبنان و سوریه به شمار می روند و محل زندگی سید حسن الامین شهر دمشق بود که وی با تلاش فراوان توانست به شیعیان حیات و شوری تازه ببخشد. سید حسن الامین به همراه سید نجم الدین (هندوستان)، شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ایران) سید ابوالحسن عصغانی از جمله مراجع بزرگ فقید شیعیان جهان در زمان خود به شمار می رفته است. این مراجع بزرگ در شهرهای اسلامی شروع به ایجاد مدارس دینی و حوزه های علمیه نمودند.
سید حسن الامین در سال 1934 میلادی (1313) شمسی از ایران دیدار و زبان فارسی را فرا گرفت و طی سفرهایش به اقضی نقاط ایران به گرد آوری منابع عظیم جهت تالیف کتاب هایش پرداخت. استاد حسن الامین علاوه بر گذراندن درس کلاسیک در دبیرستان، کلیه دروس حوزوی را نیز در محضر پدر فرا گرفت و سپس آماده ورود به دانشگاه شد. در آن زمان در دانشگاه های سوریه تنها رشته های پزشکی و حقوق تدریس می گردید و خبری از آموزش سایر رشته های علمی نبود. به همین دلیل وی رشته حقوق را برگزید و از دانشکده حقوق موفق به اخذ دانشنامه لیسانس شد. و مدتی به تدریس در دانشگاه و کار در محاکم قضایی پرداخته و سپس به یاری پدرش که سرگرم تالیف کتاب(اعیان الشیعه) بوده می پرداخت. همزمان با انجام این کار، با علاقه بسیار به مطالعه عمیق در تاریخ شیعه همت گمارد و متوجه گردید که متاسفانه به شیعیان و شخصیت های سرشناس آن تهمت های بی پایه و اساسی زده شده است. به طور مثال به مواردی بر خورد که در آن تهمت های غرض آلودی از جمله همکاری شیعیان با مغولان و جنگاوران صلیبی در تاریخ بیان شده و حتی شخصیت سرشناس جهان اسلام خواجه نصیرالدین طوسی از این تهمت ها در امان نمانده است.
وی در دوران تحصیل در دبیرستان با مطالعه مجله ای به نام «المعرفه» که در مصر انتشار می یافت متوجه چاپ مطلبی در این مجله شد که در آن عنوان شده بود خواجه نصیرالدین طوسی در دوران حمله مغول با آنها همکاری داشته و به دلیل دارا بودن زعامت شیعیان از طرف وی در آن عصر کل شیعیان آن دوران متهم به خیانت و همدستی با مغولان هستند. مشاهده تهمت هایی این چنین موجب تلاش و جدیت بیشتر استاد حسن الامین در مطالعه عمیق تر تاریخ اسلام و تشیع به منظور تشخیص درست و یا نادرست بودن آنان گردید.
وی پس از مطالعات و مباحث عمیق در این مورد که چندین سال به طول انجامید، ثابت نمود که چنین تهمت هایی اساسا مستند نبوده و همگی کذب و نادرست است. از آنجایی که تاریج شیعه جدای از تاریخ اسلام نیست، استاد در مطالعات خود به سایر ابعاد و زوایای تاریخ اسلام نیز توجهی خواص داشته و به مطالعه آنان نیز پرداخته است. «من در مطالعه تاریخ شیعه و رجال شیعه به حقایقی برخوردم که مایه مباهات و افتخار شیعه و شیعیان است و این در حالی است که هنوز هم آن تهمت ها علیه شیعه و رجال آن به شکل وسیعی وارد می شود. بحمدالله من توانستم پاسخ های قاطعی به آن تهمت ها بدهم و آنان نتوانستند جوابی برای نوشته های من پیدا کنند.» گردآوری مطالعات صورت گرفته توسط استاد حسن الامین موجب چاپ کتابی در مورد این موضوعات گردید و فعالیت استاد در این زمینه ها ادامه یافت.
از کارهای مهم ایشان، تالیف کتاب دایره المعارف شیعی و جمع آوری مستدرکات اعیان شیعه است که به علت اشتغال استاد حسن الامین به گرد آوری و تالیف این کتاب، تالیفات دیگر وی اندک بوده و فقط در حد چند کتاب در موضوعات اسماعیلیان، مغول و خواجه نصیرالدین طوسی و سفرنامه است. از جمله کتابی که استاد حسن الامین در رد قسمت هایی که به ناحق به مفاخر شیعه زده اند، می توان به کتاب «المغول بین الوثنیه و المسیحیه و الاسلام- مغول میان بت پرستی، مسیحیت و اسلام» اشاره داشت که به دفاع از وزیر شیعی آن دوران ابن علتمی پرداخته و با مطالعات عمیق و با مراجعه به اسناد و منابع مستند ثابت نمود، که شخصیت این وزیر دانشمند به دور از بعضی تهمت ها است، زیرا در بعضی کتب ابن علتمی را به همدستی با مغولان در سرنگون ساختن عباسیان متهم نموده اند.
کتاب دیگر استاد حسن الامین «الوطن اسلامی بین السلاجقه و المسیحین- میهن اسلامی میان سلاجقه و مسیحیان» بوده که وی در این کتاب به دفاع از تاریخ و عملکرد دولت فاطمی ورود اتهامی که این دولت را متهم به همکاری با صلیبیون در حمله علیه سلاجقه می کند پرداخته است. بر مبنای این اتهامات دولت فاطمیون مصر به منظور تسویه حساب با دشمنان خود، صلیبیون را تشویق به حمله به سوریه نمودند. وقایع آن دوره به روشنی اتهامات وارده را منتفی دانسته است. استاد حسن الامین در کتاب « الاسماعیلیون و المغول و نصیرالدین طوسی» به معرفی سیمای حقیقی خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته و اتهاماتی را که به این شخصیت یزرگ وارد شده رد نموده است.
به واقع در بعضی کتب تاریخی به خواجه نصیر الدین طوسی اتهاماتی زده شد، تا جایی که وی را از سر سپردگان مغولان برشمرده اند. اما در این کتاب به اهمیت و نقش اصلی این دانشمند بزرگ در آن دوران پرداخته و شرحی از چگونگی به اسارت در آمدن وی توسط مغولان و تاثیر شگرف وی در اصلاح آنان و حفظ و نجات اسلام به روشنی آمده است. در این کتاب نویسنده آورده است که خواجه نصیر الدین طوسی در عمل و سخن خود فکر و عقیده اسلامی را در شرایط آن زمان جاری ساخت و برای اولین مرتبه خلاف قاعده ای که می گوید ملت مغلوب از ملت غالب تاثیر می پذیرد را ثابت کرد به طوری که در زمان حمله مغول به ایران، این ملت غالب بود که از ملت مغلوب تاثیر پذیرفت.
استاد حسن الامین در کتاب خود خواجه نصیرالدین طوسی را معدن اسلام در آن دوران می داند. کتاب دیگر استاد حسن الامین «صلاح الدین ایوبی بین العباسین و الفاطمین...» چهره واقعی این جنگاور اسلام در طی جنگ های صلیبی را نشان داده و مولف در این کتاب ثابت نموده که صلاح الدین ایوبی برخلاف آنچه که رایج شد، از آن همه قهرمانی ها و داوری ها برخوردار نبوده است. از سایر کتاب های استاد حسن الامین می توان به «الممول» که راجع به بررسی ممول بوده و همچنین «خالد و جزا» که در موضوعات مختلف است و همچنین «حل و تو حال» که به معنی انتقال و جابه جایی مرگ بوده اشاره داشت، کتاب حل تو حال شرح سفرهای استاد حسن الامین به نقاط مختلف جهان بوده که عشق مربوط به ایران، قسمت عمده این کتاب را تشکیل می دهد. در این سفرنامه شرح بازدید نویسنده از قلعه الموت و جایگاه حسن صباح و اسماعیلیان آمده است. به علت حجم کار و زحمات زیادی که مولف در راه تالیف کتاب «دایره المعارف» و «مستدرکات اعیان الشیعه» کشید، تالیفات و کتابهای این چنینی از وی اندک است.
دایره المعارف الشیعه مجموعه ای از موضع گیری های شیعیان و خدمات آنان به جهان اسلام بوده و تمامی آن به این دایره گرد آمده و مولف در این کتاب به جمع آوری افکار، اقدامات و خدمات شیعیان پرداخته و آنها را بر اساس حروف الفبا در 5 مجلد به چاپ رسانده است. پس از مدتی مجموعه به شکل و صورت دایره المعارف های مرسوم جهان در آمد و تا کنون چهار مجلد از این نمونه نیز به چاپ رسیده و مجلدات بعدی نیز آماده چاپ می باشد. بنا به گفته استاد حسن الامین، مستدرکات اعیان الشیعه از مهمترین کارهای ایشان به شمار می آید.
استاد حسن الامین پدر مولف کتاب، تا قبل از رحلت، گردآوری اسامی شخصیت ها و مفاخر شیعه را تا حرف سین تکمیل نموده بودند و پس از آن استاد حسن الامین بنا به قول داده شده به پدر در خصوص تکمیل کتاب این مهم را به انجام رسانده و کتاب به چاپ رسید. سه هدف و کار اصلی و عمده برای آماده سازی و چاپ این کتاب به انجام رسید. نخست از آنجا که استاد حسن الامین به شرح حال شخصیت های زنده «تراجح الاصیا» نمی پرداختند و همچنین در مدت زمان درازی پس از مرگ ایشان، بسیاری از شخصیت های بزرگ شیعه رحلت نموده بودند تصیح و اضافه نمودن مشخصات این افراد، امری گریز ناپذیر می نمود. دوم اینکه برخی شخصیت هایی که شرح آن به میان آمده بود در طول این مدت از خصوصیات دیگری برخوردار گردیدند که مولف ناگزیر به افزودن این شرح حالات گردید. و در آخر اینکه خصوصیات و برخی از برگزیدگان شیعه به تفصیل بیان گردیده بود.هم اکنون 7 جلد از این کتاب به طبع رسیده و جلد هشتم آن نیز آماده چاپ است. به دلیل نبودن اطلاعات و معلومات جدید، جلد دیگری از مستدرکات فعلا چاپ نخواهد شد.
استاد حسن الامین تمام تلاش خود را برای جمع آوری اطلاعات تازه ادامه داده و به همین منظور مدتی نیز در ایران اقامت گزید. استاد حسن الامین در راه گردآوری معلومات و منابع اعیان البته زحمات سخت و طاقت فرسایی را برخود هموار کرد و به تجارب مفید و جدیدی دست یافت، به گفته وی این تجربه ها سرشار از لذات و نشاط معنوی بوده و مبین این امر است که جوانان به ویژه طلبه های علوم دینی و دانشجویان دانشگاهها، می بایست زندگی هدفمندی را دنبال کرده و این امر خود اهمیت بسزایی را دارا است.
استاد حسن الامین به نسل جوان چنین توصیه می کند که: من به طلبه های علوم دینی و جوانان می گویم که شیعه نیازمند کوشش فداکارانه شما است. و شیعه جوهر اصلی اهداف والای اسلام است. و شما جوانان پشتوانه عظیم این هدف والا هستید وی از جوانان می خواهد که شخصیت والای علی اکبر فرزند گرامی امام حسین (ع) را الگوی خود قرار دهند که مواضع بسیار شرافتمندانه ای داشته است.
استاد حسن الامین به منظور ملاقات با علما و دانشمندان و همچنین به خاطر گردآوری اطلاعات و معلومات مورد نظر، سفرهای کاری بسیاری در طول سالها داشته اند. و شرح و خاطرات این سفرها را در کتاب «من بلد الی بلد» از کشوری به کشور دیگر به چاپ رسانده اند. قسمت عمده ای از این کتاب شرح خاطرات سفرهایش است. در این کتاب خاطراتی از برخوردها و ملاقاتهای ایشان با دیگر مسلمانان و نفوذ اسلام در جهان به زیبایی بیان شده است. از خاطرات ذکر شده از کتاب می توان به مورد زیر اشاره داشت.
هنگامی که من برای اولین بار 35 سال پیش وارد ایران شدم و قصد داشتم به زیارت مشهد بروم میان هواپیما و قطار، قطار را انتخاب کردم زیرا قصد داشتم همان راهی را طی کنم که قبل از آن علما و اندیشمندان به قصد زیارت آن را طی می کردند و خاطرات گذشته عبور قافله ها و زوار حضرت امام رضا را در ذهنم تکرار کنم. چیزی را که فراموش نمی کنم این است که در کوپه قطار نوشته شده بود که قطار در فلان ساعت برای نماز توقف خواهد کرد، من گمان کردم این نوشته یک مساله عادی است و قطار توقف نخواهد کرد، ولی قطار در ساعت مشخص توقف کرد و تمامی مسافران در ایستگاه پیاده شده و پس از وضو مردم به سوی قبله ایستاده نماز گزاردند و این قشنگترین نمازی بود که میان آن جمعیت خواندم.
استاد حسن الامین درباره آشنایی با شهید مرتضی مطهری گفت:
استاد مرتضی مطهری رحمه ا.. .. علیه از بزرگان حوزه اندیشه در جهان اسلام بود. نوشته ها و آثار او به زبان فارسی است و من چون به زبان فارسی آشنا نیستم تنها توانستم از مطالب آن دسته کتابهای ایشان استفاده کنم که به زبان عربی ترجمه شده بود که البته تمام کتاب های ایشان ترجمه نشده است با این وصف همین تعداد کتاب های ترجمه شده جهت آشنایی با نوع تفکر شیخ مرتضی مطهری کافی است. از ظواهر چنین پیداست که زندگی استاد مطهری آنچنان که باید به تکامل می رسید به دلیل شهادت ایشان میسر نشد و بسیاری از افکار ایشان مجال ظهور پیدا نکرد در واقع در دوران باروری و بهره دهی فکر استاد مطهری آن اتفاق شوم به وقوع پیوست. من از آثار ایشان که به زبان عربی ترجمه شده چیزهای زیادی فرا گرفتم و البته مطالب زیادی را نیز به خاطر عدم ترجمه دیگر آثار استاد از دست دادم.
من استدعا می کنم کسانی که به دو زبان فارسی و عربی تسلط کافی دارند کلیه آثار استاد را به زبان عربی ترجمه کنند. من مدتی پیش ضمن یک سخنرانی که در لبنان داشتم درباره آراء و افکار شیخ مرتضی مطهری نکات متفاوتی در باب تعالی فکری ایشان صحبت کردم که توجه حاضران را جلب کرد اما کاش آثار استاد مستقیما در اختیار مخاطبان عرب زبان قرار می گرفت تا آنها خود از اطلاعات و مطالب مهم آن کتاب بهره برند. حتی از آن دسته از کتاب هایی که به عربی ترجمه شده اند نایاب است و من چون خود پیگیر بعضی از کتاب ها بوده ام می دانم که حتی نسخه ای از آن در کتاب فروشی ها وجود ندارد. استاد مرتضی مطهری سراسر زندگی اش را صرف تحقیق و نوشتن معارف اسلامی کرد و باید گفت در جهان اسلام کمتر کسی همانند ایشان یک زندگی پربار در عرصه تفکر اسلامی به خصوص در معرفی مناسب اصول و مفاهیم اسلامی و نسل جوان داشته است. من باید تاکید کنم که ترجمه آثار ایشان نه فقط به زبان عربی بلکه به زبان های زنده دنیا بخصوص انگلیسی، اردو، ترکی ضروری است تا تمامی متفکران عالم اسلام با نکات بدیع تفکر ایشان شوند.
محمود اسعدی
نظر شما