پس دیپلماسی برای چیست

رئیس جمهور حسن روحانی هنگام مبارزات انتخاباتی خود در جون سال گذشته وعده ایجاد تغییر و تحول در سیاست خارجی ایران را به یک جذابیت در برنامه های خود تبدیل کرد.جذابیتی که بلا فاصله توجه رای دهندگان زیرک ایرانی را به خود جلب و موج اصلی آراء انتخاباتی را به سمت این دیپلمات قدیمی هدایت کرد. هر چند انتخاب حسن روحانی متاثر از عوامل متعددی بود که تنها به ویژگی های خاص و پیش بینی نشده جامعه ایرانی مربوط می شود، اما مدل پیشنهادی ارائه شده توسط او برای سیاست خارجی در چارچوب کاهش تنش های خسته کننده بین المللی و منطقه ای ونیز توسعه روابط ایران با جامعه جهانی ، نقش پررنگی درجلب توجه مردمی به روحانی ایفا کرد.اما آنچه این مدل و حس وفاداری به تعهدات را اینک تا حدودی با چالش روبرو کرده تمرکز سیاست خارجی ایران بر روی حل پرونده هسته ای ست.
اینکه روحانی و ظریف معتقدند تا سد بزرگ پرونده اتمی از سرراه برداشته نشود مشکل بتوان تحول معنا داری در سیاست خارجی ایران ایجاد کرد، در کل شاید اعتقاد بی مبنائی نباشد، دستکم از دید طرف های بین المللی ایران این تصور که وجود دارد. اما چنین تمرکزی در صورت عدم کنترل میتواند در میان مدت ،بر ضد سیاست خارجی تهران عمل کرده وبه نقض غرضی آشکار منتهی شود.این واقعیت را نمیتوان منکر شد که دیپلماسی امری مرکب و بر گرفته از "درک متقابل ترکیبی" درمسائل بین المللی ست.دردیپلماسی شما نمیتوانید پدیده ای را مجزا یا انتزاعی از سایر عوامل پیرامونی و تاثیر گذار فرض بگیرید و از مفروض خود نتیجه ای مستقل و واقعی را انتظار داشته باشید.
به باور من  آنچه میتواند در شرایط فعلی " دیپلماسی ترکیبی ایران" را با ناکارآمدی ناخواسته ای روبرو کندعدم توجه به روابط تهران با پایتخت های کشور های عربی خلیج فارس ناشی از توجه متمرکز روی موضوع هسته ای است. اینکه موضع دیپلماسی ایرانی در قبال کل جهان عرب چیست و یا چه باید باشد، یک بحث عمومی و فعلا خارج از موضوع این نوشتار است. اما تجربه روابط ایران با این کشور ها طی 50 سال گذشته نشان داده استاندارد برخورد و رابطه با آنها از بقیه جهان عرب متفاوت بوده وباید به گونه ای دیگرباشد . به دلیل قرابت های جغرافیای، تاریخی، دینی، فرهنگی، منافع مشترک وغیر قابل انکار اقتصادی، ثروت هنگفت ویا شرایط نظامی - امنیتی؟ میتواند همه یا بخشی از این عوامل باشد. ولی تصور میکنم ایران باید به این نکته مهم توجه کند  کشور های حاشیه جنوبی، برشی بزرگ ،متفاوت و جداشده از سایر جهان عرب هستند که به کار گیری استاندارهای معمول دیپلماسی عربی در قبال آنها الزاما می تواند به نتیجه مطلوبی منتهی نشود، کما اینکه تا کنون اینگونه بوده است.ایراد به تمرکز مورد اشاره در دیپلماسی ایرانی از این جنبه میتواند مطرح باشد که دستگاه سیاست خارجی ایران تا کنون اقدام و حرکت معنا داری از زمان به قدرت رسیدن روحانی در قبال این کشورها از خود نشان نداده است. در حالی که دیپلماتی چون ظریف به خوبی میداند "دیپلماسی ترکیبی متقابل" چگونه قادر است اثر مثبتی بر حوزه متمرکز اصلی (در این مورد پرونده هسته ای)بگذارد.گرچه ودر قیاسی منصفانه نباید نقش خود این کشورها را در بروز وضعیت کنونی منکر شد، اما به قول برژینسکی "گذر سریع در دیپلماسی" ضرورتی انکار ناپذیر در ساختار تخصصی سیاست خارجی ، منافع و امنیت ملی ست که در موضوعی ویژه کارکرد خاص خودرانشان میدهد. این همان ضرورتی بود که روحانی و ظریف در فعال سازی پروژه حل پرونده هسته ای و تصحیح مناسبات تهران با جامعه جهانی از آن بهره گرفته و به بن بست مذاکرات وتیرگی ارتباط ایران باجامعه جهانی خاتمه دادند. در چنین شرایطی منافع ملی ایران اقتضا میکند نه به فرآیند عمل که باید به فرآورده نهائی توجه کند. مذاکره با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس سخت تر و پیچیده تر از مذاکره با قدرت های جهانی نیست. نمیتوان پروژه تصحیح ،تکمیل ، راه اندازی و بهره گیری از یک سیاست خارجی فعال را کلید زد ومتعاقباآن را موفق و کار آمد توصیف کرد،ولی روابط تهران با مجموع کشور های جنوبی خلیج فارس را درآن نادیده گرفت.چنین تصوری در میان مدت و در پس حل پرونده هسته ای،میتواندبه چالشی در برابر سیاست خارجی ایران تبدیل شود،لذا از اساس پروژه ای ناقص است.البته راه طولانی و سوءتفاهم ها گسترده است.تردید نکنید!. اما متقابلا باید پرسید پس دیپلمات کیست و دیپلماسی برای چیست؟ غیر ازاین است که برای مواقعی اینچنین طراحی شده و به کار می آیند؟matinmos@gmail.com.(سرمقاله شهروند29/2/93)