عقب نشینی کرملین از سیاست توسعه‌طلبانه

عقب نشینی مسکو از توسعه طلبی منطقه ای پس از آنکه پوتین نتوانست یانکوویچ رییس جمهور وابسته به خود در اوکراین را در قدرت محفوظ دارد با استفاده از روس تبارهای تبعه اوکراین و ستون پنجم خود در این کشور به ویژه در شبه جزیره کریمه از طریق یک رفراندوم غیرقانونی این منطقه جنوبی اوکراین را ضمیمه خاک روسیه نمود و تحرکات مداخله جویانه خود را در مناطق شرقی اوکراین که دارای جمعیت روس است ادامه میدهد. در پی انضمام کریمه به خاک روسیه، آمریکا و دیگر اعضای گروه هشت کشور ضمن اخراج روسیه ازاین گروه  و رجعت به وضع سابق گروه هفت از برگزاری نشست گروه هشت که قراربود در سوچی روسیه برگزار شود جلوگیری نمودند ودرادامه نسبت به اعلام واعمال تحریمهای بین المللی علیه روسیه اقدام کردند و با همراهی اتحادیه اروپا، ژاپن و کانادا از این تحریمها  موج گسترده ای علیه روسیه و در حمایت از اوکراین براه انداختند ، هر چند که عمده تحریمها علیه روسیه و حمایتها له اوکراین جنبه اعلامی دارد اما پیش بینی میشود به مروز زمان تا حد قابل توجهی جنبه عملیاتی بخود گیرد. از زمان انضمام کریمه به سرزمین روسیه واکنشهای متتاوب و متوالی چالش برانگیزی ازسوی بازیگران بین المللی صورت گرفته است که محورهای اصلی این واکنشها اعلام تحریم روسیه، تهدید روسیه به تحریمهای بیشتر و تاکید بر عقب نشینی روسیه از مواضع وتحرکات مداخله جویانه اش دراوکراین ورفتن به سوی حل سیاسی بحران بوده است.

روسیه که ازابتدای تلاش برای الحاق کریمه درمقابل اعتراضات آمریکا وهمپیمانان غربی وآسیایی خود مقاومت کرده و بدون توجه به واکنشهای منفی آنان، روس تباران اوکراینی در مناطق جنوبی وشرقی این کشور و اقدامات خوددر تجزیه اوکراین را قانونی دانسته و ضمن بی اساس و بی اثر خواندن تحریمهای امریکا و متحدانش برموضع خود اصرار ورزیده بود و حتی پوتین با سفر به شبه جزیره کریمه همزمان با گرامیداشت پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم به اعتراضات جامعه جهانی بویزه آمریکا و اتحادیه اروپا دهن کجی کرده بود و این اقدام پوتین به شدت ازسوی امریکا و متحدینش محکوم شدبود، بالاخره نتوانست پا را فراتر بگذارد و برغم تایید همه پرسی در شرق اوکراین ازسوی وزیر خارجه این کشور  نیروهای نظامی خود در مرزهای خود با اوکراین را تا عمق 40 کیلومتری خاک روسیه عقب کشید.

تایید همه پرسی در استانهای دانتسک و لوگاسنگ اوکراین از سوی لاوروف درحالی صورت گرفت (لاوروف گفت: روسیه نتایج همه پرسی در مناطق لوگانسک و دانتسک در شرق اوکراین را محترم می شمارد. وی افزود: همه پرسی در این مناطق با موفقیت برگزار شد و با وجود حملات نیروهای نظامی اوکراین به شهرهای این مناطق، ساکنان آن در همه پرسی حضور گسترده ای داشتند.) که چندروز پیش از آن  ˈولادیمیر پوتینˈ دریک اقدام تاکتیکی  از طرفداران مسکو در شرق اوکراین خواسته بود  تا همه پرسی مورد نظر را به تعویق افکنند.

دیمیتری  پسکوف سخنگوی رییس جمهوری روسیه  نیز یک روزپس ازاین همه پرسی گفت:" انتقاد غرب و آمریکا از مسکو در مورد  همه پرسی در شرق اوکراین بی اساس و احمقانه است." در پی این تحولات سه روز پیش ازاین (29اردیبهشت) پوتین دستور بازگشت نظامیان روسیه از مرزهای اوکراین را صادر و به نظامیان این کشور دستور داد از مناطق نزدیک مرز اوکراین به پادگان ها بازگردند. بر این اساس رزمایش نظامی روسیه که از اوایل سال 2014 در مناطق بریانسک، روستوف و بلگورود برگزار شده بود به پایان رسیده و نظامیان شرکت کننده در آن باید به پادگان ها بازگردند.

این در حالی است که ناتو اعلام کرده هیچ نشانه ای مبنی بر خروج نظامیان روس از این مناطق دیده نشده است. بنا بر اعلام ناتو در مرزهای مناطقی که شاهد درگیری گروه های جدایی طلب اوکراین با نظامیان دولتی این کشور هستند، حدود 40 هزار نظامی روس مستقر شده اند. پیشتر پوتین در هفتم ماه می نیز از خروج بخشی از نظامیان روسیه از مناطق مرزی اوکراین خبر داده بود. در این تاریخ نیز مقامات آمریکا و ناتو تاکید کردند نشانه ای از خروج نظامیان روسیه از این مناطق مشاهده نکرده اند. از سوی دیگر سخنگوی وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون)  هم 31اردیبهشت اعلام کرد: آمریکا هیچ نشانه‌ای از اینکه روسیه نیروهای خود را از مناطق مرزی اوکراین خارج کرده باشد، مشاهده نکرده است. دریادار جان کربی، سخنگوی پنتاگون گفت: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه گفته بود که به نیروهای این کشور دستور داده تا به پایگاه‌های خود باز گردند و از مرز با اوکراین خارج شوند که معنایش برای ما خروج کامل تمام سربازان روس مستقر در منطقه مرزی با اوکراین است.وی افزود: اما هنوز ده‌ها هزار سرباز روس در منطقه مستقر هستند.

سخنگوی پنتاگون ادامه داد: تعداد کمی از سربازان روس به پایگاه‌های خود بازگشته‌اند. بااین حال، وزارت دفاع روسیه نیز اعلام کرد که واحدهای نظامی در منطقه مرزی با اوکراین اردوگاه‌های خود را بر چیده و آماده بازگشت هستند. دریادار کربی افزود: ناو" ولا گلف" قرار است طی چند روز آینده به عنوان بخشی از اقدامات نظامی آمریکا در تضمین دادن به متحدان اروپایی‌اش در تعهد به تامین امنیت در بحبوحه تنش‌ها در اوکراین وارد دریای سیاه شود. در همین حال سه روزپیش "سرگئی لاوروف" و "فرانک والتر اشتاین‌ مایر" وزرای خارجه روسیه و آلمان درباره روشهای موجود برای کاهش تنش ها در اوکراین و نقش سازمان امنیت وهمکاری اروپا دراین خصوص مذاکره کردند.

در کشاکش این تحولات برخی آمریکایی‌ها هم خواستار گنجاندن  روسیه درگروه حامیان تروریسم شدند.بگونه ای که بیش از 100 هزار نفر از مردم آمریکا درخواستی را در سایت رسمی کاخ سفید امضاء کرده‌اند که در آن از دولت آمریکا خواسته شده تا روسیه را در فهرست کشورهایی قرار دهد که از تروریسم بین المللی حمایت می‌کنند.

لازم به ذکر است که بر اساس قاعده موجود در ایالات متحده، این تعداد امضاء (بیش از 100 هزار) مقامات دولتی آمریکا را موظف می‌کند تا این درخواست را مورد بررسی قراردهد. درخواست فوق در تاریخ 23 آوریل در سایت کاخ سفید قرار گرفته بود. به عقیده نویسندگان این درخواست دولت روسیه طی ماه‌های اخیر عملیات نظامی سری در خاک اوکراین انجام داده است که این کشور را جزو گروه کشورهای حامی تروریسم قرار می‌دهد.

همزمان با این تحولات منابع خبری روسیه  از آزمایش موفقیت آمیز یک فروند موشک بالستیک قاره پیما از نوع "آر اس 12 ام توپول " در پایگاه موشکی در نزدیکی دریای خزر خبر دادند.این موشک به هدف خود در منطقه ساری شاگان که یک سایت آزمایش موشک‌های بالستیک در قزاقستان است، اصابت کرد. روسیه در ماه‌های دسامبر و مارس نیز از این نوع موشک آزمایش کرده بود. دیمیتری مدودیف نخست وزیر روسیه هم  که در پوتین ذوب شده و نمودی قابل توجه درعرصه سیاسی کشورش ندارد  با انتقاد از رویکرد دولت اوباما در قبال مسکو اعلام کرد: آمریکا به سوی جنگ سرد دوم با روسیه حرکت می کند.

مدودیف روز سه شنبه 31 اردیبهشت از درخواست دولت آمریکا از شرکت های این کشور برای تحریم همایش بین المللی اقتصادی سن پترزبورگ که 22می برگزار خواهدشد انتقاد کرد. وی افزود: این گونه اقدامات یادآور تصمیم گیری ها در دوره حکومت لئونید برژنف رهبر شوروی سابق است و از این خبرمیدهدکه در واقع بازارهای اقتصادی رنگ و بوی ایدئولوژیک می یابند. این راه منتهی به بن بست است و پیوندهای اقتصادی بین المللی را از بین می برد و به منافع شرکت های آمریکایی و اروپایی ضربه می زند. 

روسیه قصد ندارد تمامیت ارضی اوکراین را تضمین کند زیرا هیچگاه چنین تعهدی را نپذیرفته است. هیچ چیزی را برای هیچکس نباید تضمین کنیم زیرا چنین تعهدی را برعهده نگرفته ایم اما معتقدیم هدف اصلی برقراری آرامش در اوکراین است. به همین دلیل هیچ تضمینی نمی کنیم اما برای برقراری آرامش اوضاع در این کشور تلاش می کنیم. درحالی که  دولت موقت اوکراین انتخابات ریاست جمهوری پیش رو  را گامی اساسی در راستای وحدت مردم این کشور می‌داند. جدایی‌طلبان منطقه دانستک که اخیرا برای استقلال آن همه‌پرسی برگزار کردند، گفته‌اند که اجازه برگزاری انتخابات ریاست‌جموری اوکراین را در این منطقه نخواهند داد. درهمین حال ˈآرسنی یاتسنیوکˈرییس دولت موقت اوکراین گفت در شرایط فعلی نمی توان احتمالی برای برگزاری مذاکرات میان روسیه و اوکراین در نظر گرفت. وی خواستار برگزاری دور دوم نشست ژنو در مورد بحران اوکراین با حضور اوکراین، روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا شد. یاتسنیوک یادآورشد: ما آماده حضور در نشستی به شکل نشست ژنو با حضور اوکراین، اتحادیه اروپا، آمریکا و روسیه هستیم. نخست وزیر اوکراین اعلام کرد مذاکره میان اوکراین و روسیه به صورت دو جانبه در شرایط فعلی غیرممکن است.
تحلیل ولادیمیر پوتین  درحالی دستور عقب نشینی نیروهای نظامی روسیه از نوار مرزی  در پشت مرزهای شرقی اوکراین را صادرکرد که روز یکشنبه آتی4خرداد انتخابات ریاست جمهوری دراوکراین برگزارخواهد شد، انتخاباتی که مسکو پیشتر اعلام کرده است که آنرا به رسمیت نخواهدشناخت ، همچنین عقب نشینی ازپشت مرزهای شرقی اوکراین پس از تصویب واعلام تحریمهای آمریکا، اتحادیه اروپا، ژاپن وکانادا  و هشدارهای ناتو به روسیه صورت می گیرد، هرچند که مسکو کماکان از موقعیت ژیو پولیتیکی خود،  اوکراینی های روس تبار و عامل انرژی بعنوان اهرم فشار براوکراین وغرب استفاده خواهد کرد اما این تحرکات منجر به تکرار حوادث کریمه والحاق استانهای شرقی اوکراین نخواهد شد چراکه دراین صورت هزینه های روسیه درآینده می تواند سرسام آورباشد.
به نظرمیرسد مسکو نخواهد توانست در برابر انتخابات ریاست جمهوری در اوکراین مانعی ایجاد کند. پرواضح است که روسیه از روس تبارهای اوکراین بعنوان اهرم فشار و ستون پنجم علیه دولت موقت اوکراین استفاده میکند و ازطریق رسانه های گروهی بویژه رسانه های تصویری که بزبان روسی پخش میشود افکار عمومی اوکراین علی الخصوص روس تبارهای این کشور را تحت تاثیر خود قرار داده و آنها رابه سوی امیال واهداف خود سوق میدهد.
از سوی دیگر مسکو از عامل انرژی نیز علیه اوکراین و اروپا استفاده میکند. روسیه برغم نگرانی از اعمال تحریمهای اعلام شده علیه خود و در حالیکه آن را فرصتی برای بهسازی خود اعلام میکرد وازبلا اثر بودن آن سخن می گفت و به مواضع امریکا و اتحادیه اروپا وقعی نمی نهاد و تا چند روز پیش نیز بر طبل مقاومت در برابر امریکا واتحادیه اروپا می کوبید در نهایت اعلام کرد که نیروهای نظامی روسیه، مستقردر مناطق مرزی با شرق اوکراین را به داخل عمق خاک روسیه عقب می راند. این واکنش مسکو  حاکی ازآن بود که پوتین بخوبی میدانست که به مرور زمان اتحاد غرب برهبری امریکا و تلاش اتحادیه اروپا علیه روسیه تقویت خواهد شد و  اخراج روسیه از گروه 8 ،محروم کردن روسیه از برخورداری از حق رای در مجمع پارلمانی اروپا و قطع تماسهای ناتو با این کشورو ادامه افزایش  دایره تحریمهای غربی و دیگر همراهان امریکا علیه روسیه ادامه خواهد یافت و این فرایند می تواند موجب  ایزوله شدن روسیه در آینده ازسوی جبهه غربی و دو سوی آتلانتیک تلقی گردد.
هرچند که همواره ما شاهد رفتار متناقض امریکا و اتحادیه اروپا در قبال بحرانهای حادث شده درمناطق مخالف جهان هستیم و ازآن جمله تناقض رفتاری این بازیگران دراوکراین را در مقایسه با بحرانهای مشابه در منطقه بویژه قفقاز جنوبی بروشنی می بینیم ، اما به هر تقدیر تاثیر فشارهای غرب علیه روسیه و به تبع آن ایجاد مانع دربرابر سیاست سلطه گرایانه روسیه در منطقه را نمی توان ازنظر دورداشت. (  در شرایطی که بیش از دودهه ازبیست درصداز اشغال اراضی آذربایجان توسط ارمنستان وبا کمک وحمایت روسیه  سپری میشود  تا کنون موضعی که غربیها درحمایت از اوکراین درقبال روسیه اتخاذ کرده اند مشاهده نشده است.)
آنچه که متقن می توان بدان اشاره کرد این است که برغم رویارویی نرم افزاری وسیاسی و تحریمی غرب و روسیه انتظار نمی رود این روند منجر به رویارویی سخت افزاری ونظامی میان بازیگران مذکور گردد اما بنظر میرسد اعمال تحریمها و افزایش آنها علیه روسیه اتفاق افتد. بنابر آنچه گفته شد بنظر میرسد روسیه هدف الحاق مناطق شرق اوکراین را که باصطلاح اعلام استقلال کرده اند مدنظر داشته یا بتواند داشته باشد اما  از تحرکات درشرق اوکراین بعنوان اهرمی برای مهار تحریمها و کاهش فشارهای غرب علیه خود مورد استفاده خواهد کرد. مسکو همچنین از روابط با ایران و موضوع مذاکرات هسته ای به تبع بحران اوکراین بعنوان کارت بازی استفاده خواهد نمود.
از اهداف مهم واستراتژیک مسکو در رابطه باتحولات اوکراین میتوان به ایجاد مانع در برابر عضویت دراتحادیه اروپا وناتو اشاره نمود زیراکه درصورت عضویت اوکراین درساختارهای مذکور روسیه جبرا همسایه این نهادهای بین المللی خواهد شد و اوکراین در صورت پیوستن به نهادهای مذکور منطقه حایل ناتو وروسیه نخواهد بود. (ازآنجا که لهستان همسایه اوکراین وعضو ناتو و اتحادیه اروپاست عضویت اوکراین در سازمانهای مورداشاره به معنی همسایگی روسیه با آنها خواهدبود)
پوتین نگران این است که با پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا، آروزیش درمورد اتحادیه گمرکی و اورآسیا نقش برآب شود و نفوذ خود درمناطق پیرامونی را که حیاط خلوت روسیه می پندارد از دست دهد. مولفه های موثر در بحران اوکراین نشانگر این است که این بحران باحتمال زیاد فرسایشی خواهد بود و  ماهیت بین المللی شدن آن بیشتر خواهد گردید. اما روسیه در آینده هزینه های زیادی ازبرای عملکرد پوتین در رابطه با اوکراین خواهد پرداخت، زیراکه روسیه ، پتانسیل شوروی را ندارد و نظام بین المللی، دوقطبی نیست و اگر جنگ سرد دوره قطبی را شوروی باخت، روسیه به طریق اولی بازنده خواهد بود.
بنظر میرسد پوتین با هدف فرافکنی مشکلات داخلی روسیه ازجهات مختلف دست به مداخله دراوکراین زد تا محبوبیت رو به کاهش خود را جبران تا بتواند در برابر مخالفان خود عرض اندام کند ،هدفی که درحال حاضر محقق شده اما  به دلیل تبعات ناشی از فشارهای بین المللی  و تحریمها ،باحتمال زیاد مدت زمان طولانی تداوم نخواهد یافت. درعین حال مسکو درآینده با تناقصاتی در عرصه داخلی از حیث استقلال خواهی اقلیتهای قومی و دینی -مذهبی روسیه که تعداد آنها به قریب 25 میلیون نفر میرسد و با برخورداری از نرخ مثبت افزایش جمعیت در مناطق مسلمان نشین قفقاز شمالی درمقایسه با نرخ رشد منفی روسهای اسلاو مواجه خواهدشد.

پوتین باید به این سوال پاسخ دهد که چگونه است که با استقلال خواهی یا الحاق به روسیه آبخازیها و اوستیاییها درگرجستان و شبه جزیره کریمه و مناطق شرق اوکراین از طریق همه پرسی موافق است اما با اقدام مشابه از سوی مسلمانان تاتارستان، چچنستان، اینگوشستان، داغستان و بالکارستان و غیره مخالف؟ چرا برای غیر مسلمانان در گرجستان و اکراین حق تعیین سرنوشت را عملی وضروری میداند اما برای مسلمانان درون فدراسیون روسیه این حق را غیرضروری وغیر عملی میداند و مبارزین این مناطق را به دارفانی می فرستد؟
از این منظر غیر محتمل بنظرنمیرسد که روزی سناریوهای پوتین برای گرجستان و اوکراین به اسب تروای تجزیه روسیه بدل شود. نهایت اینکه پوتین خود را دروضعیت آچمز قرارداده است بازی بزرگی را با توان کم شروع کرده که پس و پیش رفتن ازاین راه برای او و روسیه هزینه های زیادی دربرخواهد داشت،البته هزینه برگشت ازمسیر احساسی وافراطی کنونی بسیار کمتر از هزینه ادامه آن خواهدبود.
اعلام عقب نشینی نیروهای نظامی روسیه از پشت مرزهای شرقی اوکراین به عمق خاک روسیه میتواند نشان دهنده این باشد که پوتین بواسطه نگرانی از بلوکه شدن پولهایش در بانکهای اروپایی و تحریم های گسترده مالی وغیره وهمینطور عدم توانایی ادامه این راه، مبادرت به اتخاذ تصمیمات عقلایی درسیاست خارجی نموده است و عقب نشینی از مرزهای کشورش با اوکراین و عدم پیگیری سیاست تجزیه اوکراین و عدم تمایل به الحاق مناطق شرقی اوکراین به خاک روسیه جنبه تاکتیکی نداشته و با رویکرد استراتژیک و حفظ منافع وامنیت ملی این کشور صورت گرفته است. آخرین کلام اینکه بنطر میرسد انتخابات ریاست جمهوری برغم همه مشکلات موجود برگزارخواهد شد و اوکراین حتی اگر قدری هم کوچک شود راه خود را به سمت همگرایی با اروپا ادامه خواهد داد ، البته که این طی نمودن این راه به دلیل وابستگی به انرژی روسیه و تحمل فشارهای ناشی از همسایگی با روسیه هموار وسریع نخواهد بود.

منبع: دیپلماسی ایرانی