موزه بزرگ جنگ؛ آیا این رویا تعبیر می‌شود؟

این درست است که ارزش برخی چیزها در زمان خود ناشناخته می‌ماند، اما با گذشت زمان قدر و قیمت می‌یابد و عزیز می‌شود. این موضوع، هم شامل آدم‌هاست، و هم شامل اشیاء و رویدادها. همه ما به این نکته برخورده‌ایم و دیده یا شنیده‌ایم که پدیده‌ای معمولی پس از مدتی تبدیل به موجودی قیمتی شده است. چه بسیارند آدم‌هایی که با گذر زمان، در نظر ما، از فرش به عرش رسیده‌اند. چه بسیارند اشیایی که از انبارها به تاقچه‌ها رفته‌اند و چه زیادند حوادثی که از یادها به کتاب‌ها پا گذاشته‌اند. به نظر می‌رسد دریافت اهمیت این موضوع یکی از مسائل مهم در زندگی ما آدم‌ها باشد.
در نظر اول، شاید ارزش یافتن امور عادی در گذر زمان، موضوع ساده‌ای باشد. ساده از این جهت که می‌فهمیم فلان نسخه خطی، فلان حادثه تاریخی یا آن شخصیت گمنام که مثلاً عمری را ناشناس در خدمت خلق به سر برده، اکنون قدر و قیمت والایی دارد. پس اهمیت آن در چیست؟ در این است که این درک بدیهی می‌بایست زودتر از فرا رسیدن نتیجه به ما دست دهد. یعنی با دوراندیشی و آینده‌نگری متوجه شویم که این عکس معمولی، این یادداشت پیش پا افتاده و یا این فرد ظاهراً عادی ممکن است در آینده به پدیده‌ای تبدیل گردد که ارزشی فوق‌العاده داشته باشد.
در طول جنگ هشت ساله حوادث بزرگی رخ داد. نَفْس دفاع از آیین و سرزمین، عملیات‌های بزرگ، فرماندهان نامور، همگی در زمره پدیده‌های ماندگار و پرافتخار تاریخ ایران هستند. اما در حواشی این رخدادها و آدم‌ها، چیزهایی به جا مانده که ظاهری کم اهمیت و عادی دارند. اگر در شمار جنگ کردگان هستید، باید عکس‌هایی از آن دوره برای‌تان به یادگار مانده باشد؛ و یا نامه‌هایی که برای خانواده می‌نوشتید و پاسخ آنها را می‌گرفتید؛ برگه‌های اعزام و مأموریت؛ یا ممکن است یادداشت‌هایی را در آن دفترچه‌های کوچکی که بهتان می‌دادند نوشته باشید. و اگر ننوشته‌اید، آن دفترچه‌ها شاید باشند. اگر در شمار آزادگان هستید، باید نامه‌های صلیب سرخ نزدتان باشد. برخی از شما عکس‌هایی را هم از اردوگاه‌های عراق با خود به ایران آورده‌اید؛ و یا اشیاء دست‌سازی که با مفتول، میخ،‌ هسته خرما و ... می‌ساختید. اگر همسر یا فرزند شهید هستید، دست‌نوشته، پلاک شناسایی، عکس و یادگاری‌هایی از این دست دارید. آیا ارزش این چیزها را می‌دانید؟ نه از این جهت که یادگار یک دوره فراموش نشدنی است، یا ماترک یک عزیز از دست رفته است؛ از این رو که همه اینها بخشی از ذخیره فرهنگی کشور شماست.
شاید گذشت بیست و شش سال از پایان جنگ زمان زیادی برای ارزش یافتن این موارد نباشد، ولی بدانید که در آینده‌ای که ممکن است دور هم نباشد، هر کدام از این عکس‌ها، نوشته‌ها، نامه‌ها و ... حکم عتیقه خواهد یافت. منظور از عتیقه شدن بالا رفتن بهای مادی آن نیست، بلکه سندی خواهند شد برای پژوهش‌های مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، و بالاخره فرهنگ پدید آمده در هشت سال دفاع مردم ایران. در پس هر یک از این یادگارها ده‌ها موضوع نهفته است. برای نمونه، نامه‌ای که یک رزمنده به خانواده خود نوشته، از جهات گوناگون قابل بررسی است. شکل پاکت نامه - که در زمان جنگ چاپ می‌شد - تمبر - اگر داشته باشد - و نوشته‌های درج شده روی آن، تا محتوای نامه (مطلع، متن، مؤخره) حرف‌های زیادی برای گفتن و شنیدن دارد. برای یک مردم‌شناس یا پژوهشگر جامعه، هر کدام از اینها موضوعی برای بررسی علمی است. و یا یک عکس، از اضلاع مختلف می‌تواند محل تحقیق قرار گیرد. آدم‌های درون عکس، سن و سال‌شان، نوع چهره‌ها، لباس‌ها، کفش‌ها و حتی طرز ایستادن، همگی دارای لایه‌های پژوهشی هستند.
حق این دفاع پرشکوه - اگر به درستی درک می‌شد - آن بود که موزه‌ای بزرگ با ده‌ها تالار و صدها غرفه برایش می‌ساختند و بخشی از این یادگارها را که روز به روز بر ارزش آنها افزوده می‌شود، در یک جا هم به تماشا می‌گذاشتند و هم گرد می‌آوردند تا علاقه‌مندان ببینند و محققان درباره‌شان تحقیق کنند. سال‌هاست که بزرگی این موزه در عدد صندوقچه‌ها یا آلبوم‌های جنگ‌کردگان و خانواده‌های شهید داده تقسیم شده است؛ پراکنده، دست نیافتنی و در معرض نابودی. حال که پا گذاشتن به موزه جنگ هشت ساله یک آرزو شده است، خوب است مراقب موزه‌های کوچک خود باشیم. شاید زمانی برسد که بتوانید آنها را به امانت‌گاه، پژوهشگاه یا موزه‌ای بسپارید. خدا را چه دیده‌اید، ممکن است برسد آن روز که پا به آستانه مکانی بگذاریم که از سقف آن دویست و بیست هزار پلاک به نشانه شهدای پر گشوده جنگ هشت ساله آویزان باشد.