با فرونشست زمین در زمین‌های کشاورزی که آب زیرزمینی به منظور آبیاری مزارع استفاده می‌شده و به دلیل افزایش جمعیت در شهرهای مهم، ریسک پدیده فرونشست افزایش نیز یافته است. تغییرات آب و هوایی و نیز خشکسالی (با بارش کمتر و کاهش منابع آب زیرزمینی و برداشت بیشتر از آب‌های زیرزمینی) در دهه‌های اخیر هم به جابه‌جایی جمعیت منجر شده و هم به‌طور غیرمستقیم به تسریع فرونشست زمین کمک کرده است.
در ٦دهه گذشته با پدیده گرم‌شدن ایران درحد ٢,٥ تا ٣ درجه مواجه شده‌ایم که بیشتر این گرم‌شدن به٢٥سال اخیر مربوط است. بیشتر خشکسالی‌ها هم مربوط به حدود ٢٥سال اخیر است. از مهم‌ترین نتایج و پیامدهای گرم‌شدن زمین و تغییر اقلیم در منطقه ما (ایران و کشورهای خاورمیانه و شرق مدیترانه) خشکسالی، ازبینرفتن دریاچه‌های داخلی (مانند دریاچه ارومیه و مهارلو) و کمبود آب (در بسیاری از مناطق تنش آبی) است. ارزیابی میانگین بارش در سال ١٣٤٢ تا ١٣٨٢ نشان می‌دهد که میانگین بارش در ایران در این مدت، حدود نیم‌‌میلیمتر در‌سال کاهش یافته است. اکنون این سوال مهم در نواحی لرزه‌خیزی مانند تهران و مشهد نیز مطرح است که آیا ازبینرفتن آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین در ناحیه‌های لرزه‌خیزی مانند مشهد و نیشابور می‌تواند به پایان‌یافتن نبود لرزه‌ای بیش از ٦٠٠ساله در این منطقه بینجامد؟ این مسأله و تغییرات تنش در دشت‌هایی که با از بین رفتن بیشترین منابع آب مواجه بوده‌اند، اکنون مورد سوال پژوهشگران برای بررسی احتمال تحریک رخداد زمین‌لرزه‌های مهم به‌ویژه در ایالت کالیفرنیای آمریکا و ایران است.
فرونشست زمین (در اثر مصرف شدید آب، خشکسالی، وجود و بهره‌برداری از چاه‌های مجاز و غیرمجاز) به میزان حداکثر حدود ٣٥سانتی‌متر در‌سال در منطقه غرب تهران (دشت شهریار)، پیرامون مشهد، دشت‌های کرمان و رفسنجان گزارش شده است. درمحدوده جنوب‌غربی تهران، فرونشست دشت شهریار بیشترین سرعت فرونشست را تجربه کرده و بخش‌هایی از مناطق ١٧، ١٨ و ١٩ تهران را در برگرفته و در معرض ریسک بالا قرار داده است. گستره فرونشست دشت تهران- رى نیز قسمت‌هاى مرکزى و جنوبى شهر تهران، شهر رى و جنوب آن را فرا می‌گيرد و از نهشته‌هاى آبرفتى جوان و کمى قديمى‌تر پوشيده شده و مخروط‌‌افکنه‌هاى رودخانه‌هاى کن، کرج و جاجرود قسمت‌هاى جنوبى آن را می‌پوشاند. طبق مطالعات جدید، سرعت سالانه فرونشست حداکثر حدود ۳۶سانتی‌متر (یک میلیمتر در روز) در دشت تهران، خصوصا درمناطق جنوب‌غربی تهران است. برداشت‌های بی‌رویه درمناطق جنوب‌غربی تهران به فرونشست‌های زمین که به‌طور قابل ملاحظه‌ای زیاد بوده، انجامیده است.
این مسأله برای زمین‌های کشاورزی اطراف تهران، عواقب ثانویه‌ای مانند آلودگی‌های زیست‌محیطی خواهد داشت. فرونشست و ناپایداری دامنه‌ای زمین در تهران، مشهد، یزد و کرمان، تابعی از شرایط زمین است که با تحولات اقلیمی در ارتباط است. خشکسالی که به‌ویژه در دودهه گذشته تشدید شده و از بین رفتن ذخایر آب‌های زیرزمینی در دشت‌های تهران، مشهد، نیشابور و تبریز از دیدگاه پایان‌یافتن نبودهای لرزه‌ای و وقوع یک زمین‌لرزه اصلی (با بزرگای هفت یا بیشتر)، در این نواحی قابل ارزیابی و مطالعه علمی است.
با رشد و تمرکز جمعیت در مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و مخصوصا حفر چاه‌های غیرمجاز، نه‌تنها مشکل کم‌آبی کشور را تشدید کرده، بلکه عواقبی نظیر فرونشست دشت‌ها و آلودگی منابع آب‌های زیرزمینی را نیز به همراه داشته است. سالانه دومتر سطح آب‌های زیرزمینی ٦٠ دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند. اگر جمعیت سال ١٣٩٥ کشور را ٨٠میلیون‌نفر درنظر بگیریم، به ازای هر ایرانی سالانه هزارو٤٥٠مترمکعب آب تجدیدشونده وجود دارد. هنگامی که این رقم کمتر از هزارو٧٠٠مترمکعب باشد، باید گفت کشور با تنش آبی مواجه است. ٥١٧شهر بزرگ و کوچک کشور با بحران کمبود آب شرب مواجه است که دلایل آن کاهش نزولات جوی و برداشت بیش از حد منابع آب سطحی و زیرزمینی عنوان می‌شود. ازسوی دیگر سرانه آب تجدیدشونده در ایران از سال ١٣٣٥ تا ١٣٩٢، بیش از ٥برابر کاهش یافته است.
درکشور ما ٥٦٠هزار حلقه چاه مجاز و نزدیک به ١٧٠هزار حلقه چاه غیرمجاز حفر شده است. در جنوب و جنوب‌غرب تهران به دلیل توسعه ناپایدار شهر تهران و استفاده بی‌حدوحصر از منابع آب زیرزمینی، سالانه ٣٦سانتی‌متر پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد.
حل مسأله فرونشست به شدت به آمایش سرزمین؛ توزیع درست جمعیت و مدیریت منابع و مصرف آب در ایران مربوط است. در ٢٠سال اخیر سالانه ٢٤ میلیون نفر در داخل کشور مهاجرت کرده‌اند. حدود ۷۰درصد از مهاجرت‌ها در ایران از روستا به شهرها به‌ویژه شهرهای بزرگ انجام شده است.
نظر شما